Characteristics of The Formulaic Expressions of Diyarbekir

Year 2025, Issue: 23, 71 - 99, 30.06.2025

Eşref Buran , Osman Aslanoglu

https://doi.org/10.55253/2025.nubihar.1678898

Abstract

Dîyarbekir, which has a long history and ancient culture, also has different languages and dialects. The people of Dîyarbekir have based on their backs on the black stones of the Beden and have turned their pain, suffering, joy, pleasure, sorrow and thoughts into sayings, idioms, prayers, songs, stories and other verbal tools in Kurdish (Kurmanji-Kirmanjki) and Turkish. One of these tools is formulaic expressions. Formulaic expressions that are common in life are often the saviors of speakers and listeners and through them good speech and communication is achieved, thanks to which feelings and attitudes are expressed without thinking. Formulaic expressions that society knows; in the home, in the market and on the street, in mourning and celebrations, in various fields of life, most of what is said has become cliched speech. These home-made and cliched words are also common in Dîyarbekir. In this study, the characteristics of Dîyarbekir's formulaic expressions have been determined through some formulaic expressions in the Kurmanji dialect of Dîyarbekir. In addition, in this study, the prevalence rates and results of Dîyarbekir formulaic expressions were explained through a survey. According to this data, Dîyarbekir expressions have different variants. Most of these formulaic expressions are in the form of rhymes and the percentage of good wishes is higher than bad and negative wishes. In addition, more than 95% of the formulaic expressions were known by the survey participants.

Keywords

Characteristics of formulaic expressions , Dîyarbekir , formulaic expressions , language

Project Number

EDB.23.001

Taybetîyên Derbiranên Qalibî yên Dîyarbekirê

Abstract

Dîyarbekira ku xwedî dîrokeka dêrîn û çandeka qedîm e, xwedî ziman û zaravayên cuda ye jî. Dîyarbekirîyan pişta xwe dane kevirên reş yên Bedenê û bi kurdî (kurmancî- kirmanckî) û tirkî êş, jan, kêf, zewq, boçûn û hizrên xwe; kirine bêje, îdyom, stran, çîrok û hin keresteyên din yên devkî. Ji van keresteyan yek jî derbiranên qalibî ne. Derbiranên qalibî ku di jîyanê da mişt in, gelek caran xelaskerên axiver û guhdaran in û bi wan axaftin û ragihandineka baş pêk tê, bi saya serê wan hest û helwest bêyî fikirîn tên derbirîn. Derbiranên qalibî ku civak bi wan dizane; di navmalê da, li bazar û kolanê, di şîn û şahîyan da, di biwarên curbicur yên jîyanê da pirîya ku hatine gotin, bûne axaftinên klîşeyî. Ev gotinên malhazirî û klîşeyî li Dîyarbekirê jî zêde zêde hene. Di vê xebatê da, bi rêya hin derbiranên qalibî yên Dîyarbekirê yên bi zaravayê kurmancî taybetîyên derbiranên qalibî yên Dîyarbekirê hatine destnîşankirin. Herweha bi rêya rapirsîyê, encam û rêjeyên berbelavîya derbiranên qalibî yên Dîyarbekirê, hatine eşkerekirin. Li gorî van daneyan, derbiranên Dîyarbekirê xwedî varyantên cuda ne. Piranîya van derbiranan di awayê risteyê da ne û rêjeya daxwazên başîyê ji yên xerabî û nebaşîyê zêdetir in. Herweha ji % 95ê derbiranan ji alîyê beşdarên rapirsîyê ve hatine zanîn.

Keywords

Derbiranên qalibî , Dîyarbekir , taybetîyên derbiranan qalibî , ziman

Ethical Statement

Ji bo vê xebatê ji Lijneya Etîkê ya Zanistên Civakî ya Zanîngeha Dicleyê destûr hatiye wergirtin. Biryara destûrê di pêvekê de hatiye parvekirin (Research permission has been granted by Dicle University Social Sciences Ethics Committee to this paper. The committee's decision is given as Appendix.)

Supporting Institution

DÜBAPê ji bo xebata sehayî, piştgirîya darayî kirîye û numreya projeya DÜBAPê, EDB.23.001 e.

Project Number

EDB.23.001

References

• Alwhan, H. S. (2019). An Overall Study of Formulaic Expressions (di nav) International Journal of Applied Linguistics & English Literature. 8/3 (24-30).
• Aksan, D. (1979). Her Yönüyle Dil (1. Cilt) (2. Baskı). Ankara: TDK Yayınları.
• Badarneh, M. (2020). Formulaic Expressions of Politeness in Jordanian Arabic Social Interactions. (di nav) In Formulaic Language and New Data: Theoretical and Methodological Implications, 151-170. Berlin: De Gruyter Mouton.
• Baran, B. (2018). Rêzimana Kurmancî (Çapa duyem). Amed: Weşanên Wardozê.
• Bayraktar, S. (2019). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Bir Kültür Aktarım Aracı Olarak Kalıp Sözler. Teza Doktorayê ya Çapnebûyî. Ankara: Hacettepe Ünv. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• -------------- (2022). Kalıp Sözler Özellikleri, Sınıflandırılması, Kültürel Göstergeleri, Yabancı Dil Öğretimindeki Yeri. Ankara: TDK Yayınları.
• Bekdaş, M. & Delen, M. (2024). Yabancılara Türkçe Öğretiminde Kültürel Aktarım Bağlamında Kalıp İfadelerin Oyunlarla Öğretimi: (D)ilim Oyunu Örneği. (di nav) Çocuk Edebiyat ve Dil Eğitimi Dergisi. 7(2). 117-133.
• Bulut, S. (2012). Anadolu Ağızlarında Kalıp Sözler ve Kullanım Özellikleri. Teza Lîsansa Bilind ya Çapnebûyî. Ordu: Ordu Ünv. SBE.
• Creswell, W. J. (2023). Nitel Araştırma Yöntemleri (7. Baskı). M. Bütün & S. B. Demir (wer.). Ankara: Siyasal Kitapevi.
• Çakır, C. (2004). Anlamın Bağlam Açısından İncelenmesi: Kökanlambilim ve Artanlambilim (di nav) Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 24, Sayı 3. 245-255.
• Çukurlu, Ö. & Erdem, G. (2023). Pre-Service English Teachers’ Awareness of Formulaic Language Use: Implications for Language Instruction. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi(56), 849-861.
• Dundes, A. (1998). Halk Kimdir. M. Ekici (wer.) (di nav) Milli Folklor. Sayı: 37 (139-153).
• Erol, Ç. (2007). Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler Üzerine Bir İnceleme. Teza Lîsansa Bilind ya Çapnebûyî. İstanbul: İstanbul Ünv. SBE.
• Ersoy, H. Y. (2011). Başkurt Türkçesinde Kalıp Sözler (di nav) Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (30) (1-54).
• Farqînî, Z. (2004). Ferhenga Kurdî-Tirkî. Stenbol: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê.
• Gencay, N. (2012). Kuzey Kıbrıs Türk Ağızlarında Kalıp Sözler. Teza Lîsansa Bilind ya Çapnebûyî. Gazimağusa: Doğu Akdeniz Ünv. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü.
• Gökdayı, H. (2020). Türkçede Kalıp Sözler (3. Baskı). İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Jiang, S. (2021). How Does Modifıcation Affect The Processing Of Formulaic Language? Evidence From L1 And L2 Speakers Of Chinese. Teza Doktorayê ya Çapnebûyî. Wellington: Victoria University. Applied Linguistics.
• Karataş, Z. (2017). Sosyal Bilim Araştırmalarında Paradigma Değişimi: Nitel Yaklaşımın Yükselişi. (di nav) Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi. 1(1). 68-86.
• Kecskes, I. (2017). Deliberate Creativity and Formulaic Language Use. K. Allan & A. Capone & I. Kecskes (ed.) (di nav) Pragmemes and Theories of Language Use. Volume 9 (3-20).
• König, Ç. G. (1991). Toplumdilbilim Açısından Dil ve Dil Türleri Kavramları Üzerine (di nav) Dilbilim Araştırmaları Dergisi. 59-71.
• Kurt, Ş. (2020). Türkiyede Kürtçe Öğretim Deneyiminin İncelenmesi (1968-2018). Teza Doktorayê ya Çapnebûyî. Diyarbakır. Dicle Ünv. SBE.
• Lu, X. (2023). Chunking Grammar Learning: The Study of Formulaic Expressions in Chinese as a Second Language. Teza Doktorayê ya Çapnebûyî. Zanîngeha Arîzonayê.
• Onan, B. (2012). Dil Eğitiminin Bilimsel Temelleri: Ferdinand De Saussure’ün Genel Dilbilim Kuramında Dil Eğitimiyle İlgili Bulgular. (di nav) MKÜ SBE. Dergisi. Cilt: 9 Sayı: 17. (2019-243).
• Rammell, S. C. & Sidtis, L. V. D. & Pisoni, B. D (2017). Perception of formulaic and novel expressions under acoustic degradation (di nav) The Mental Lexicon 12:2. 234–262.
• Süverdem, F. B. ve Ertek, B. (2020). İki Dillilik ve İki Kültürlülük: Göç, Kimlik ve Aidiyet. The Journal of International Lingual Social and Educational Sciences, 6(2), 183-207.
• Şahin, S. (2019). Türkmen Türkçesinde Kalıp Sözler. Teza Lîsansa Bilind ya Çapnebûyî. Denizli: Pamukkale Ünv. SBE. Teberoğlu, D. (2022). İslam Türkay’ın Şiirlerinde Kalıplaşmış Dil Ögeleri (di nav) Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN. 73 (Haziran), 109-149.
• Toklu, O. (1995). Türkçe ve Almancada Kalıp Sözler (di nav) Batı Dil ve Edebiyatları Araştırmaları Dergisi. Cilt: 3. Sayı: 2. (113-140). Ankara: Ankara Ünv. Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Tor, G. (2012). Mersin’den Birkaç Kalıp Söz (İlişki Sözü) Üzerine (di nav) Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) (766-786).
• Ünsal, G. (2013). Dil Öğretiminde Kalıp Sözler ve Çevirisi (di nav) Turkish Studies. Volume 8/8 (1383-1394).
• Wray, A. & Perkins, R. M. (2000). The function of formulaic language: an intergrated model (di nav) Language & Communication. 20 (1-28).
• Wood, D. (2002). Formulaic language acquisition and production: Implications for teaching. TESL Canada Journal, 20(1), 1-15.
• -------------- (2015). Fundamentals of Formulaic Language. ?. Bloomsbury Publishing.
• Zavialova, A. (2015). Explicit Instruction of Formulaic Expressions and Second Language Pragmatic Competence: A Collective Case Study. Teza Lîsansa Bilind ya Çapnebûyî. Ottowa: Carleton Universty: Applied Linguistics and Discourse Studies.
• Baş, H ( ? ). Araştırma-Nitel Araştırma (Sunu-Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri). Dîroka sûdwergirtinê: 05/03/2025. https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=72601.