Ferx ve Stî Hikayesi ve Birkaç Dini Anlatı ile Karşılaştırılması

Year 2025, Issue: 23, 139 - 157, 30.06.2025

Yahya Yavuz , Necat Keskin

https://doi.org/10.55253/2025.nubihar.1698024

Abstract

Halk hikayeleri, halk edebiyatının bugüne kadar çok az araştırılmış anlatı türlerinin bir parçasıdır. Halk hikayeleri tür olarak uzun anlatılardır ve çoğunlukla yetişkinlere ve yaşlı insanlara, divanlarda ve odalarda anlatılır. Halk hikayeleri, yaşantıları ve olayları anlatma açısından masal, destan ve efsane gibi türlere yakındır. Ancak, kendine özgü özellikleri de vardır. Bu alandaki araştırmacılara göre, halk hikayeleri destanlardan sonra bir tür olarak ortaya çıkmıştır ve biçim olarak nazı-nesir karışıktır. Ayrıca, bu anlatılar sosyo-kültürel duruma bağlı olarak diğer türlerden ve dinsel olanlardan bazı öğeler alır. Ya da özellikle karakterler açısından dinsel anlatılarla harmanlanır. Ferx ve Stî'nin halk hikayesi, Kürtler arasında anlatılan, çok sevilen ve geniş bir coğrafyada farklı varyantları ve versiyonlarıyla karşılaştığımız hikayelerden biridir. Hikaye, doğaüstü ve dinsel motifleriyle bu türdeki diğer halk hikayelerinden ayrılır. Bu çalışmada Ferx ve Stî hikayesi örneğini kullanarak halk hikayelerine odaklanacağız. Ayrıca Ferx ve Stî halk hikayesini, hikayede yer alan kahraman ve kahramanla ilgili unsurlar açısından bazı dini anlatılarla karşılaştıracağız.

Keywords

Kürt halk edebiyatı , halk romanı , dini anlatılar , Ferx ve Stî

Hikayeta Ferx û Stî û Berawirdiya Wê bi Çend Vegêranên Olî re

Abstract

Hikayetên gelêrî beşek ji cureyên vegêranê yê edebiyata gelêrî ne ku heta niha li ser wan kêm xebat hatine kirin. Wekî cure hikayetên gelêrî vegêranên dirêj in û bi piranî bo mezinan, li dîwan û odeyan tên vegêran. Hikayeta gelêrî ji aliyê vegêrana serpêhatî û bûyeran ve nêzîkî cureyên wek çîrok, destan û efsaneyan dibe. Lê ji hêla din ve xwedî taybetiyên xwe yên xweser e jî. Li gor lêkolînerên vê qadê hikayetên gelêrî wekî cure piştî destanan derketine holê û wekî form têkel in bi pexşan-helbestê. Herwiha hikayet li gorî rewşa civakî-çandî ji vegêranên din jî û ji yên olî jî hinek hêmanan werdigirin. An jî ji aliyê lehengan ve bi vegêranên olî re têkel dibin. Hikayeta Ferx û Stî yek ji wan hikayetan e ku di nav kurdan de tê vegêran, gelekî tê hezkirin û di erdnîgariyeke fireh de em rastî varyant û versiyonên wê yên ji hev cihê tên. Hikayet bi motîfên xwe yên derasayî û olî cuda dibe ji hikayetên din ên bi vî rengî. Em dê di vê xebatê de bi nimûneya hikayeta Ferx û Stiyê li ser hikayetên gelêrî bisekinin. Herwiha em dê hikayeta Ferx û Stîyê ji aliyê leheng û hêmanên têkildarî leheng ve bi hindek vegêranên olî re berawird bikin ku tevî hikayetê bûne.

Keywords

Edebiyata kurdî ya gelêrî , hikayetên gelêrî , vegêranên olî , Ferx û

The Folk Romance of the Ferx and Stî and Its Comparison with some Religious Narratives

Abstract

Folk romances are a part of the narrative genres of folk literature that have received little research so far. As a type of folk romance, they are long narratives and are mostly told for adults and older people, in courts and chambers. The folk romance is close to genres such as folktale, epics and legends in terms of retelling experiences and events. However, it also has its own unique characteristics. According to researchers in this field, folk romances emerged as a genre after epics and are related to prose-poetry as a form. In addition, tese narratives receive some elements from other genres and religious ones depending on the socio-cultural situation. Or they are mixed with religious narratives, especially in terms of characters. The folk romance of Ferx and Stî is one of the storiee that is told among the Kurds, is very loved, and we come across its different variants and versions in a wide geography. The romance is distinguished from other folk stories of this kind by its supernatural and religious motifs. In this study, we will focus on folk romances using the example of the story of Ferx and Stî. We will also compare the folk romance Ferx and Stî with some religious narratives in terms of the hero and the elements related to the hero that are included in the romance.

Keywords

Kurdish folk literature , folk romance , religious narratives , Ferx and Stî

References

• Akyol, H. (2000). Senem Xanim. İstanbul: Weşanên Enstîtuya Kurdî ya İstanbulê.
• Alptekin, A. B. (2014). Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Amêdî, S. B. (2013). Folklora Kurdî. İstanbul: Weşanên Lîs
• Attı, H. (2014). Lêkolîneke Folklorî li ser Destana Mem û Zînê. Mêrdîn: Zanîngeha Mardin Artukluyê, Enstîtuya Zimanên Zindî Yên Li Tirkiyeyê (Teza Lîsansa Bilind a Çapnebûyî).
• Aslan, M. E. (2019). Hostayê Ribabê Miradê Kınê û Analîza Şerê Wî Yê Bi Navê Osê Zerî. Wan: Zanîngeha Van Yüzüncü Yılê, Enstîtuya Zimanên Zindî (Teza Lîsansa Bilind a Çapnebûyî).
• Bascom, W. R. (1965). The Forms of Folklore: Prose Narratives. The Journal of American Folklore, C. 78, Hj. 307 (Jan. - Mar.,1965), pp. 3-20. http://www.jstor.org/stable/538099
• Başgöz, İ. (1993). The Structure of the Turkish Romances. Di nav, Folk Groups and Folklore Genre, (ed. Elliot Oring), çapa 3yemîn, Utah: Utah State University Press, r. 197-208.
• Başgöz, İ. (2012). Türkülü Aşk Hikâyeleri Bir Gösterim Olarak. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Boratav, P. N. (2012). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Boratav, P. N. (2014). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. (Çapa 2mîn), Ankara: BilgeSu.
• Celîl, C. û Celîl, O. (2013). Zargotina Kurdan I - II. İstanbul: Weşanên Aram.
• Cindî, H. (2015). Hikyatêd Cimeata Kurda-6. (Ji tîpên krîlî: M. Têmûr; D. Têmûr). Stenbol: Rûpel
• Cindî, H. (2016). Folklora Kurmancîyê. (Tîpguhêz: Mîdya Têmûr û Dîdara Têmûr) İstanbul: Weşanên Lîs.
• Cîhanî, P. (2020). “Beytên Kurdî: Memê Alan wek Mînak.” Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi. 6 (6). Jimar 11.: 9-34.
• Colemergî, Kenan (2021). Destana Neteweyekê. https://xwebun1.org/destana-neteweyeke/ (Dîroka ketinê:22.10.2022).
• Colemergî, Kenan (2021). Destana Neteweyekê: Ferx û Gilgamêş. https://xwebun1.org/destana-neteweyeke-ferx-u-gilgames/ Dîroka ketinê: 22.10.2022
• Filiz, Mehmet Ş. (2021) Destana Dewrêşê Evdî Pênase Dîrok Motîf, Wan: Peywend.
• Filiz, M. Ş. (2014). Xebatek Li Ser Destana Derwêşê Evdî. Mêrdîn: Zanîngeha Mardin Artukluyê, Enstîtuya Zimanên Zindî yên Li Tirkiyeyê (Teza Lîsansa Bilind ya Çapnebûyî).
• Georges, R. A. (1971). The General Concept of Legend: Some Assumptions to be Reexamined and Reassessed. Di nav; American Folk Legend/ A Symposium (ed. Wayland D. Hand), Berkeley& LA & London: University of California Press, r.1-19.
• Kaplan, Y. (2019). Beyt û Destanên Kurdî. İstanbul: Weşanên Nûbihar.
• Kaplan, Y. (2022). “Helsengandinek li ser Cureyên Vegêranê yên di Folklora Kurdî da (Destan, Beyt û Vegêranên Strankî)” International Journal of Kurdish Studies, 8 (2): 273 – 292
• Kayran, M. Z. (2002). “Kürt Folklorunda “Dengbejlik” Geleneği.” Dnd. Kürt Müziği, Dansları ve Şarkıları. (Amd. Mehmet Bayrak). Ankara: Özge Yayınları.
• Keskin, N. (2018). Roja Nû û Edebiyata Kurdî Ya Gelêrî-1. Çîrok û Serpêhatî. İstanbul: Avesta
• Keskin, N. (2019). Folklor û Edebiyata Gelêrî. İstanbul: Weşanên Avesta.
• Kutsal Kitap (2002). Eski ve Yeni Anlaşma, Tevrat, Zebur, İncil. (Wer. Kitabı Mukaddes Şieketi). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• Leach, M. & Fried, J. (ed) (1972). Funk & Wagnall Standart Dictionary of Folklore Mythology and Legend. (Çapa 3yemîn). New York: Funk &Wagnalls
• Luthi, M. (2003). “Masalın Efsane, Menkabe, Mit, Fabl ve Fıkra gibi Türlerden Farkı.” Dnd. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. (Amd. Eker, Gülin Öğüt û yên din) (Wer. Sevengül Sönmez). Ankara: Milli Folklor Yayınları.
• Milton, J. (2020). Yitirilen Cennet (Wer. Yiğit Yavuz). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2004). Destan tanımı ve eski türk destanları. Milli Folklor 62, 5-7.
• Rezi, H. (2014). Zerdüşt Hayat Zaman Mekân (Wer. Erkan Çardakçı). İstanbul: Weşanên Avesta.
• Qadir, F. Q. (2007). Gencîney Beytî Kurdî. Hewlêr: Dezgay Çap û Bilawkirdinewey Aras.
• Sadinî, M. X. (2017). Feqiyê Teyran: Jiyan, Berhem û Helbestên Wî. İstanbul: Weşanên Nûbihar. Çapa 9an.
• Sadinî, M. X. (2013). Melayê Bateyî: Jiyan, Berhem û Helbestên Wî. İstanbul: Weşanên Nûbihar. Çapa 3em.
• Seyidoğlu & Yavuz, B.&O. (2012). Ferec Ba’de’ş-Şidde Hikâyeleri Güçlükten Kolaylığa Kederden Sevince. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları
• Sakaoğlu, S. (2013). Efsane Araştırmaları. (çapa 2yemîn). Konya: Kömen
• Socin, P & Prym, E. (2025). Koleksiyona Hîkayet û Kilamên Tûr Abidîn û Botanê. (Amd. Mustafa Aslan & Farouk Ismaîl) Ankara: Weşanên Wardoz
• Subaşı, K. (2022). Pirnaviya Cureyên Vegêrana Gelêrî û Nestandartbûna Wan di Kurdî de. Folkilorê Kurdî- Wêje, Ziman, Mêjû, Civak û Kelepor (Berga Dûyê). (ed. H.G Tewfîq; H. O. Ebdulrehman; E. N. Ebdullah; N. E. Hesen). Zakho University.
• Subaşı, K. (2024a). Ji Mîtolojîyê Ber Bi Tarîxê û Ji Lehengîyê Ber Bi Evînê Destan Weku Çemkeke Sîwan Di vegêrana Gelî Da. Şarkiyat 16/1 (Haziran 2024), 104-116. https://doi.org/10.26791/sarkiat.1425264
• Subaşı, K. (2024b). Zargotina Çiyayê Sîpanê, (çîrokbêj) Hecî Mihemedê Hecî Mistefa, İstanbul: Nûbihar.
• Şahin, İ. & Güneş, Ö. (2019). Dengbêj Şakiro Antolojiya Dengbêjan 2. İstanbul: Weşanên Nûbihar.