Osmanlı Tarım Sektörünün Dünya Pazarlarına Oryantasyonu: Bölgelerarası Bir Karşılaştırma (1844)

Yıl 2016, Cilt: 48 Sayı: 48, 171 - 228, 27.07.2016

Derviş Tuğrul Koyuncu , Abdullah Mesud Küçükkalay

https://doi.org/10.18589/oa.586496

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma, 19. yüzyılda, İzmir ve Selanik gibi ticaret merkezleri ile iç bölge
kırsallarının piyasa mekanizmasına eklemlenme süreçlerindeki muhtemel farklılaşmaların neler olduğunu kantifiye etmeyi amaçlamaktadır. Aynı za man da bu çalışma, söz
konusu farklılaşmaların Osmanlı tarım sektörünün coğrafî yapısına nasıl yansıdığını
bulmayı da amaçlar. Bu çalışmada kullanılan veriler, hepsi 1844–45 yıllarına ait olan
İzmir, Selanik ve Akşehir bölgelerindeki 20 köyden toplanmıştır. Köylerden yarısı
(434 hane) orta Anadolu’daki Akşehir kasabasından; geriye kalan köyler ise İzmir ve
Selanik arasında eşit olarak dağılan köylerden (375 hane) oluşmuştur. Her iki grup,
kırsal ekonomilerin piyasaya açılmalarında ortaya çıkabilecek olan muhtemel değişiklikler hesaba katılarak karşılaştırıl mıştır. Bu değişiklikler, mesleki uzman laşma, gelir
dağılımı, refah dağılımı ve vergi yapısıdır. Çalışmanın bulgularının kantifiye edilme sinde, Gini katsayısı ve standart sapma gibi istatis tiksel yön temler kullanılmıştır.
Çalış ma dan elde edilen sonuçlar, Osmanlının İzmir ve Selanik gibi ticaret merkezlerinin kırsal kesim le ri nin, ülkenin daha iç bölgelerindeki kırsal kesimlere göre pazara
eklemlenmede önde ol duğu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı tarım sektörü , Gini katsayısı , tarım , standart sapma , Osmanlı ver gi sis temi , gelir dağılımı.

Global Market Orientation of the Ottoman Agriculture Sector: An Interregional Comparison (1844)

Öz

This study tries to testify the possibility of a periodical differentiation likely
to be seen in the process of break into the market of the hinterland of the Ottoman
commercial centers like Smyrna and Salonika and of the rural regions in far interior
to the market mechanism in the mid 19th century by sampling method. It also attempts to find out how this differentiation applied to the geography of Ottoman
agricultural economy. The data utilized in the study is obtained from 20 villages of
the districts of Smyrna, Salonika and Aksehir, all dated 1844–45. Half of the villages
(434 households) belong to Aksehir, a town in central Anatolia, while the rest (375
households) are equally divided between the commercial centers of Smyrna and Salonika. Both groups are compared by taking into account the changes likely to arise
when rural economies are opened to market. These changes are seen as professional
groups, income distribution, wealth distribution and tax structure. In quantifying the
findings of the research such technical instruments as gini coefficient and standard
deviation are used. The results obtained from the research show that the rural hinterlands of Ottoman commercial centers like Smyrna and Salonika have precedence
to the rural regions in deep interior of the country.

Anahtar Kelimeler

Ottoman agrarian sector , Gini coefficient , agriculture , standard deviation , regional economy , Ottoman tax system , income distribution.

Kaynakça

• Bibliography Archival Documents BOA., Maliye Temettuat Varidat, (M. TMT. VRD), 9592, 9589, 9597, 9587, 9600, 9586, 9591, 9582, 9593, 9588, 11561, 11499, 9453, 9151, 16095, 11551, 11556, 2346, 17556, 11624. Published Books and Articles Acemoğlu, Daron and Robinson, James A.: “The Political Economy of the Kuznets Curve”, Review of Development Economics, 6 (2) (2002), pp. 183-203. Atar, Abdülkadir: Maliye Nezareti Temettuat Defterlerine Göre Tavşanlı Nahiyesinin Sosyo Ekonomik Yapısı, (Unpublished MA. Thesis), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü 2007. Aytekin, Atilla: “Cultivators, Creditors and State: Rural Indebtedness in the Nineteenth Century Ottoman Empire”, The Journal of Peasant Studies, 35 (2) (2008), pp. 292- 313. Barkan, Ö. Lütfi: “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Türkiye’si”, Türkiyat Mecmuası, Vol. 10 (1953), pp. 1–26. Bilgi, Necdet: “Tanzimat Dönemi Başlarında Saruhanlı Manisa’da Bir Ova Köyünün Sosyo Ekonomik Yapısı”, Uluslararası Osmanlı Tarihi Sempozyumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2004, pp. 425–457. Bilgi, Necdet: “Tanzimat Döneminin İlk Yıllarında Saruhan Sancağı Marmara Kasabası’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu”, Uluslararası Osmanlı Tarihi Sempozyumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2004, pp. 67–88. Bilgi, Necdet: “Temettuat Kayıtlarına Göre Manisa Uncubozköy’ü ve Tarihi Gelişmesi”; Tarih İncelemeleri Dergisi, 13 (1988), pp. 121–142. Çavdar, Tevfik: Osmanlıların Yarı Sömürge Oluşu, İstanbul: Gelenek Yayınları 2000. Çizakça, Murat: “Incorporation of the Middle East into the European World Economy”, Review, Winter: (1985), pp. 353–377. Efe, Ayla: “1844–45 Temettuat Sayımı Işığında Çukurhisar Köyünün Ekonomik ve Sosyal Görünümü”, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, No. 1, (2006), pp. 19–51. Eken, Galip: “19. Yüzyılda Kangal Kazasının Sosyo Ekonomik Yapısına Dair”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, No. 23, (2008), pp. 263–299. Eldem, Edhem i.e.: Batı İle Doğu Arasında Osmanlı Kenti, Halep, İzmir, İstanbul, (Trans. S. Yalçın), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 2003. GLOBAL MARKET ORIENTATION OF THE OTTOMAN AGRICULTURE SECTOR: AN INTERREGIONAL COMPARISON (1844) 200 Faroqhi, Suraiya: “Esnaf Ağları ve Osmanlı Zanaat Üretimi (16. ve 17. Yüzyıllar), Osmanlı Dünyasında Üretmek Pazarlamak Yaşamak, (Trans. G. Ç. Güven–Ö. Türesay), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2003, pp. 9-33. Genç, Mehmet: “15. ve 16. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde İç ve Dış Ticaret”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları 2008, pp. 207-212. Genç, Mehmet: “18. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve Savaş”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları 2008, pp. 213–226. Genç, Mehmet: “Tarihimize Giydirilen Deli Gömleği: Osmanlı Tarihinde Periyotlaştırma Meselesi”, Osmanlı Geriledi mi?, (Ed. Mustafa Armağan), İstanbul: Etkileşim Yayınları 2006, pp. 329–346. Goffman, Daniel: İzmir ve Levanten Dünya (1550–1650), (Trans. A. Anadol–N. Kalaycıoğlu), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1995. Gökaçtı, M. Ali: “1845 Yılında Selanik”, Tarih ve Toplum, Vol. 28, No. 168 (1997), pp. 335–342. Güran, Tevfik: 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, İstanbul: Eren Yayıncılık 1998. Gürpınarlı, H. Ortaç: “Manisa Kazası’nda Bulunan Bazı Çiftlik Köylerinin XIX. Yüzyıl Ortalarındaki Durumu”, Osmanlı Tarihi Sempozyumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2004, pp. 491–525. Hymer, Stephen and Resnick Stephen: “A Model of an Agrarian Economy with Nonagricultural Activities”, The American Economic Review, Vol. 59, No. 4 (1969), pp. 493-506. İnalcık, Halil: “Çiftliklerin Doğuşu: Devlet Toprak Sahibi ve Kiracılar”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, (Ed. Ç. Keyder, F. Tabak), (Trans. Z. Altok), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1998, pp. 17–36. İnalcık, Halil: “Osmanlı Pamuklu Pazarı Hindistan ve İngiltere: Pazar Rekatebetinde Emek Maliyetinin Rolü”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Gelişme Dergisi, (1980), pp. 1-65. Issawi, Charles: “The Transformation of the Economic Position of Millet in the 19th Century”, Christian and Jews in the Ottoman Empire, (Ed. Benjamin Braude), USA: Lynner Publisher (1982), pp. 159-187. Issawi, Charles: The Economic History of the Middle East 1800–1914, (Ed. C. Issawi), USA: The University of Chicago Press 1975. Issawi, Charles: The Economic History of Turkey 1800–1914, London: The University of Chicago Press 1972. Karpat, Kemal: “The Transformation of the Ottoman State 1789-1908, International Journal of Middle East Studies, 3 (1972), pp. 243-281. DERVİŞ TUĞRUL KOYUNCU – A. MESUD KÜÇÜKKALAY 201 Kasaba, Reşat: “İnen Merdivenden Yukarı: Britanya’nın Yakın Doğu Politikası 1815-1874”, Dünya İmparatorluk ve Toplum, İstanbul: Kitap Yayınevi 2005, pp. 35-47. Kasaba, Reşat: Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, İstanbul: Belge Yayınları 1993. Keyder, Çağlar i.e.: “Osmanlı İmparatorluğu’nda Liman Kentleri”, Doğu Akdeniz’de Liman Kentleri, (Ed. Ç. Keyder–E. Özveren–D. Quataert), (Trans. G. Güven), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1994, pp. 121–157. Keyder, Çağlar: “Emperyalizm Azgelişmişlik ve Türkiye”, Toplumsal Tarih Çalışmaları, İstanbul: İletişim Yayınları 2009, pp. 97–190. Kuznets, Simon: “Economic Growth and Income Inequality”, The American Economic Review, Vol. XLV, No. 1 (1995), pp. 1-28. Küçükkalay, A. Mesud: Osmanlı İthalatı-İzmir Gümrüğü 1818-1838, İstanbul: Kitap Yayınevi 2007. Küçükkalay, A. Mesud and Efe Ayla: “Osmanlı Zirai Sektörünün Ticarileşebilme İmkânı Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM), No. 20 (2009), pp. 245–279. Kurmuş, Orhan: Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Ankara: Savaş Yayınları 1982. McGowan, Bruce: “The Study of Land and Agricultural in the Ottoman Provinces within the Context of an Expanding World Economy in the 17th and 18th Centuries”, International Journal of Turkish Studies, Vol. 2, No. 1 (1981), pp. 57-63. McGowan, Bruce: Economic Life in Ottoman Europe-Taxation, Trade and the Struggle for Land 1600-1800, USA: Cambridge University Press 1981. Muşmal, Hüseyin: “XIX. Yüzyılın Ortalarında Çumra’nın Sosyo Ekonomik Görüntüsü (10353 Numaralı Temettuat Defterine Göre)”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, No. 24 (2008), pp. 253–276. Noviçev, A. D.: Osmanlı İmparatorluğu’nun Yarı Sömürgeleşmesi, (Trans. N. Dinçer), Ankara: Onur Yayınları 1979. Owen, Roger: The Middle East in the World Economy 1800-1914, USA: Menhuen Co. 1981. Öztürk, Said: Tanzimat Döneminde Bir Anadolu Şehri: Bilecik, İstanbul: Kitabevi Yayınevi 1996. Pamuk, Şevket: “Osmanlı Tarımında Üretim İlişkileri 1840–1913”, Toplum ve Bilim (1982), pp. 3–49. Pamuk, Şevket: Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820–1913, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 2005. Pamuk, Şevket: Osmanlı Türkiye İktisat Tarihi (1500–1914), İstanbul: İletişim Yayınları 2005. GLOBAL MARKET ORIENTATION OF THE OTTOMAN AGRICULTURE SECTOR: AN INTERREGIONAL COMPARISON (1844) 202 Quataert, Donald: “The Age of Reforms 1912-1914”, An Economic and Social History of Ottoman Empire 1600-1914, (Ed. H. İnalcık, D. Quataert), UK: Cambridge University Press 1999, pp. 759-934. Quataert, Donald: Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876–1908, (Trans. Ö. Gündoğan–A. Gündoğan), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları 2008. Quataert, Donald: Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881–1908), (Trans. S. Tekay), Ankara: Yurt Yayınları 1987. Quataert, Donald: The Ottoman Empire 1700-1922, UK: Cambridge Univ. Press 2005. Quataert, Donald: “The Commercialization of Agriculture in Ottoman Empire 1800– 1914”, International Journal of Turkish Studies, Vol. 1, No. 2 (1980), pp. 38-55. Sarc, Ömer Celal: “Tanzimat ve Sanayimiz”, Tanzimat, Vol. 1, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları (1999), pp. 423–440. Sürgevil, Sabri: Kemalpaşa (Nif) ve Çevresinin Tarihi, İzmir: KHGB Yayınları 2000. Syrett, Elena Frangakis: “Trade between Ottoman Empire and Western Europe: The Case of İzmir in the 18th Century”, New Perspectives on Turkey, Vol. 2, No. 1, pp. 1-18. Şener, Şeref: “19. Yüzyılda Osmanlı Kırsalında Ekonomik ve Sosyal Yapı”, İktisat İşletme ve Finans, Y. 23, No. 262, (2008), pp. 112–141. Tabak, Faruk: “Bereketli Hilalin Batısında Tarımsal Dalgalanmalar ve Emeğin Kontrolü (Yak. 1700-1850)”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, (Ed. Ç. Keyder and F. Tabak), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1998, pp. 139-159. Teoman, Özgür and Kaymak, Muammer: “Commercial Agriculture and Economic Change in the Ottoman Empire during the 19th Century: A Comparison of Row Cotton Production in the Western Anatolia and Egypt”, Journal of Peasant Studies, Vol. 35, No. 2 (2008), pp. 314-334. Tuş, Muhittin: “XIX. Yüzyılın ve Anadolu’nun Ortasında Akşehir”, Manas Üniversitesi, Sos. Bil. Dergisi, Y. 7, No. 17 (2007), pp. 109–121. Ülker, Necmi: “Batılı Gözlemcilere Göre 17. Yüzyılın İkinci Yarısı İzmir Şehri ve Ticari Sorunları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih Enstitüsü Dergisi, (1981- 1982), pp. 317-353. Wallerstein, Emmanuel i.e.: “The Incorporation of the Ottoman Empire into the World Economy”, The Ottoman Empire and the World Economy, (Ed. H. C. Islamoglu), UK: Cambridge Univ. Press (1987), pp. 88–101. Zanden, van J. L.: The Transformation of European Agriculture in the 19th Century, Amsterdam: VU Uitgeverij 1994.