18. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Taşra Kaynaklı Göçlerin Nedenleri

Year 2013, Volume: 42 Issue: 42, 207 - 231, 01.12.2013

CENGİZ Şeker

Abstract

Keywords

-

The Causes of Rural Migrations in 18th Century Ottoman Society

Abstract

Devlet tarafından yürütülen güdümlü göçler yanında, Osmanlı toplumunda iradi göçlere de her zaman rastlanmıştır. Kanûnî Sultan Süleyman döneminden itibaren ikinci tür göçü yasaklayan fermanlar çıkarılmışsa da bu nüfus hareketi hiçbir zaman bütünüyle önlenememiştir. 18. yüzyılda gerçekleşen taşra kaynaklı göçler, bu yüzyılda Osmanlı toplumsal ve iktisadi düzeninde gözlenen değişimle yakından ilişkilidir. Ekonominin nakdileşmesi ve merkezi yönetimin zayıflaması şeklinde özetlenebilecek bu süreçte devlet malikâne yöntemini yaygınlaştırmak suretiyle vergi gelirlerini nakit olarak merkezi hazinede toplamaya çalışmıştır. Malikâne uygulamasının yaygınlaşması askeri sınıfla birlikte, askeri sınıfın ortak ve temsilcisi sıfatıyla yerel güç odaklarının siyasi ve iktisadi açıdan güçlenmesine yol açmıştır. 18. yüzyılda taşra kaynaklı göçlerde rol oynayan; taşra teşkilatı görevlilerinin suistimali, kanunsuz tekâlif tahsilatı, güvenliğin zedelenmesi gibi etkenler ise bu gelişmenin sonuçları arasında sayılabilir

Keywords

İradi Göçler, Reaya, Malikâne Sistemi, Askeri Sınıf, Taşra Teşkilatı

References

• A) Archive Registers: Prime Ministry’s Ottoman Archives (Başbakanlık Osmanlı Arşivi: BOA)
• Atik Şikâyet Registers (Atik Şikâyet Defterleri: A.DVNS.ŞKT.d): 89, 111, 114, 119, 149
• Istanbul Ahkâm Registers (İstanbul Ahkâm Defterleri: A.DVNS.AHK.İS.d): 1, 2, 9, 11, 12, 14
• Karaman Ahkâm Registers (Karaman Ahkâm Defterleri: A.DVNS.AHK.KR.d): 1, 2
• Sivas Ahkâm Registers (Sivas Ahkâm Defterleri: A.DVNS.AHK.SS.d): 1, 2, 3 B) Other References
• Aktepe, M. Münir: “XVIII. Asrın İlk Yarısında İstanbul’un Nüfus Meselesine Dair Bazı Vesikalar”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 13 (Eylül 1958), pp. 1-30.
• Cameron, Rondo: A Concise Economic History of the World, Oxford: Oxford University Press 1997.
• Genç, Mehmet: Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Neşriyat 2000.
• Karpat, Kemal H.: “Osmanlı Tarihinin Dönemleri: Yapısal Bir Karşılaştırmalı Yaklaşım”, trans. Talip Küçükcan, Osmanlı Devleti ve Dünya, Kemal H. Karpat (ed.), trans. Mustafa Armağan et al., İstanbul: Ufuk Kitapları 2000.
• McGowan, Bruce: “Ayanlar Çağı (1699-1812)”, trans. Ayşe Berktay, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Halil İnalcık and Donald Quataert (eds.), trans. Ayşe Berktay et al., İstanbul: Eren Yayıncılık 2004, II.
• ........: Economic Life in Ottoman Europe: Taxation, Trade and Struggle for Land 1600- 1800, Cambridge: Cambridge University Press 1981.
• Özkaya, Yücel: “Osmanlı İmparatorluğu’nda XVIII. Yüzyılda Göç Sorunu”, (ayrı basım), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 14 (1983), pp. 171-203.
• Özvar, Erol: Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması, İstanbul: Kitabevi 2003.
• Pamuk, Şevket: Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi (1500-1914), İstanbul: Gerçek Yayınevi 1988.
• Petersen, William: “Migration-Social Aspects”, David L. Sills (ed.), International Encyclopedia of Social Sciences, New York: Macmillan and The Free Press 1968, X, pp. 286-292.
• Quataert, Donald: The Ottoman Empire (1700-1922), Cambridge: Cambridge University Press 2000.
• Sakaoğlu, Necdet: Anadolu Derebeyi Ocaklarından Köse Paşa Hanedanı, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları 1998.
• Salisbury, Joyce E.: “Europe”, Joyce E. Salisbury (ed.), The Greenwood Encyclopedia Global Medieval Life and Culture, Greenwood Press 2009, pp. 1-179.
• Şeker, Cengiz: İstanbul Ahkâm ve Atik Şikâyet Defterlerine Göre 18. Yüzyılda İstanbul’a Yönelik Göçlerin Tasvir ve Tahlili, (Unpublished doctoral dissertation) İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2007.
• Tabakoğlu, Ahmet: Türk İktisat Tarihi, İstanbul: Dergah Yayıları 1994.
• ........: Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergah Yayınları 1985.
• ........: “İmdâdiyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXII, pp. 221-222.
• Thomas, Brinley: “Migration-Economic Aspects”, David L. Sills (ed.), International En- cyclopedia of Social Sciences, New York: Macmillan and The Free Press 1968, X, pp. 292-300.
• Watkins, Francis: “Migration”, Alan Bernard and Jonathan Spencer (eds.), Encyclopedia of Social and Cultural Anthropology, London: Routledge 2004, pp. 558-560.