İdris-i Bidlîsî’nin II. Bayezid ve I. Selim’e Mektupları

Yıl 2016, Cilt: 47 Sayı: 47, 147 - 208, 01.04.2016

Vural Genç

https://doi.org/10.18589/oa.582976

Cited By: 5

Öz

Bu makalenin konusunu İdris-i Bidlîsî’nin daha önce çeşitli yayınlarda sıklıkla
atıflarda bulunulan ancak tam metni olmayan ikisi II. Bayezid beşi I. Selim’e olmak
üzere toplam yedi adet mektubu oluşturur. Bayezid’e yazdığı kişisel mektupların dışındakiler yani Selim’e yazdığı uzun raporlar kendi dönemi içinde değerlendirildiğinde mufassal olmalarının haricinde tıpkı Bıyıklı Mehmed Paşa, Şadî Paşa ve Şeref
Han Bidlîsî’nin Kürt beylerinin faaliyetleri ile ilgili merkeze gönderdiği raporlarla
aynı niteliği taşıdığı görülür. Bu makalede yapılmak istenen şey mektup ve raporlar
üzerinden bir değerlendirme değil, sadece metinlerin çevrilerek sahip oldukları eşsiz
bilgilerin daha kullanılabilir hale getirilmesidir. Bidlîsî ile ilgili kaynaklarımızın azlığı
dikkate alındığında ilk iki mektubun Bayezid dönemindeki yaşamına dair dikkat çekici ve başka yerde olmayan bilgiler içermesi, diğer beş adet raporun ise bu faaliyetlere
dair yegâne kaynağımız olan Selim Şâh-nâme’de dahi yer almayan bazı detaylara sahip
olması bu metinlerin ne derece önemli oldukları gösterir.

Anahtar Kelimeler

: İdris-i Bidlîsî, II. Bayezid, I. Selim, Şah İsmail, Kızılbaş, Kürt beyleri, Osmanlılar, Safeviler.

Kaynakça

• Yazma Eserler ve Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) A.DVN. 42/32, h. 1075. İdris-i Bidlîsî, Mecmû‘a-i Münşeat, İÜ. Nadir Eserler Ktp. F 906. İdris-i Bidlîsî, Selim Şâh-nâme, AE. Frs. 810. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA.) nr. E. 1019. TSMA. nr. E. 3156. TSMA. nr. E. 5675. TSMA. nr. E. 5858. TSMA. nr. E. 6610. TSMA. nr. E. 8333/1. TSMA. nr. E. 8333/2. TSMA. nr. E. 8333/3. Yayımlanmış Eserler Bacque-Grammont, Jean-Louis: Les Ottomans, les Safavides et leurs voisins, İstanbul: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut 1987. Bacque-Grammont, Jean-Louis-Adle, Chahryar: “Quatre lettres de Šeref Beg de Bitlîs (1516–1520) Études turco-safavides, xi”, Der Islam, 63/1 (Berlin 1986), s.90-118. Barkan, Ömer Lutfi: “H. 933–934 (M. 1527–1528) Malî Yılına Âit Bütçe Cetveli ve Ekleri”, İÜİFM, 15/1–4, (İstanbul 1953–1954), s. 251-329. Dehqan, Mustafa: Index to Sharaf-nāma, İstanbul: Nubihar Yayınları 2015. Demir, Abdullah: “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Osmanlı Devletine İltihakı”, Köprü Dergisi, 98 (İstanbul 2007), s. 167–182. Emecen, Feridun M. ve Şahin, İlhan: “Osmanlı Taşra Teşkilatının Kaynaklarından 957- 958 (1550–1551) Tarihli Sancak Tevcîh Defteri”, Belgeler: Türk Tarih Belgeleri, 19– 23 (Ankara: 1999), s. 53-120. Emecen, Feridun: Yavuz Sultan Selim, İstanbul: Yitik Hazine Yayınları 2010. Genç, Vural: “Acem’den Rum’a”: İdris-i Bidlîsî’nin Hayatı, Tarihçiliği ve Heşt Behişt’in II. Bayezid Kısmı (1481–1512), (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014. Genç, Vural: “Şah ile Sultan Arasında Bir Acem Bürokratı: İdrîs-i Bidlîsî’nin Şah İsmail’in Himayesine Girme Çabası,” Osmanlı Araştırmaları, sy. 46 (2015), s. 43-75. Ghereghlou, Kioumars: “Cashing in on land and privilege for the welfare of the shah: Monetisation of tiyūl in early Safavid Iran and eastern Anatolia,” Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 68/1 (Budapest 2015), s. 87-141. Ghiyas al-Din b. Humam al-Din Khvandamir, Habib al-Siyar, IV, Tehran: Intisharat-e Khayyam 1380. Göyünç, Nejat: XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1991. Hamd-Allah b. Ebibekr b. Muhammad b. Nasr Mustawfi Qazvini, Nuzhat al-Qulub, ed. Muhammad Debir Siyaqi, Tehran 1336. Hoca Sadeddin Efendi, Tâcü’t-Tevârîh, II, İstanbul: Tabhâne-i Âmire 1279. Hurshah b. Qubad al-Husayni, Tarikh-e Ilchi-e Nizamshah, ed. Muhammad Reza Nasiri-K. Haneda, Tehran: Anjuman-e Asar va Mafakhir-e Farhangi 1379. İdris-i Bidlîsî, Selim Şah-nâme, nşr. Hicabi Kırlangıç, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 2001. İnalcık, Halil: “Kırım Hanlığı”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXV (Ankara 2002), s. 450–458. Meisami, Julie Scott: “History as Literature”, Persian Historiography, ed. Charles Melville, London-New York 2012, s. 1–56. Michel M. Mazzaoui, Paydayish-e Dawlat-i Safawi (The Origins of the Safavids: Shi’ism, Sufism and the Ghulat), çev. Ya’qub Azhand, Tehran 1388. Muhammad Yusuf Valeh, Khuld-e Barin: Iran dar Ruzegar-e Safavîyan, ed. Mir Hashem Muhaddes, Tehran: Bonyad-e Mowqufat-e Doctor Mahmoud Afshar 1372. Özcan, Abdülkadir: “Gureba Bölükleri” TDV İslâm Ansiklopedisi, XIV (İstanbul 1996), s. 201–202. Qadi Ahmad bin Sharaf al-Din al-Husayn al-Husayni al-Qumi, Khulasat al-Tawarikh, Ed. Ehsan Eshraqi, I, Tehran 1383. Rijâl-e Kitab-e Habib al-Siyar, nşr. Abd al-Husayn Navai, Tehran: Anjuman-e Asar va Mafakhir-e Farhangi 1379. Sevgen, Nazmi: “Kürtler III”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 7 (İstanbul: 1968), s. 57-62. Sevgen, Nazmi: “Kürtler IV”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, 8 (İstanbul: 1968), s. 47-53. Söylemez, M. Mahfuz ve Demir, Abdullah: 1550 Tarihli Tahrir Defterine Göre Çapakçur Livası (Nüfus ve İskân), Bingöl: Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları 2010. Spuler, Bertold: “Atabakan-e Lorestan”, Iranica, II (London 1987), s. 896-898. Şeref Han Bidlîsî Şerefnâme: Tarikh-e Mufassal-e Kurdistan, nşr. V. Veliaminof Zernof, Tehran 1377. Tarikh-e Qizilbashan, Astan-e Qods-e Razawi Ketabkhane-ye Melli-ye Malek, 6284. Topkapı Sarayı Arşivi H. 951–952 Tarihli ve E–1232 Numaralı Mühimme Defteri, nşr. Halil Sahillioğlu, İstanbul: İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA) 2002. Unat, Faik Reşit: “Neşrî tarihi üzerinde yapılan çalışmalara toplu bir bakış,” Belleten, VII, 25 (Ankara 1943), s.177–201. Yakut Hamavî Bağdadî, Mu’cemü’l-Buldan (Farsça Tercüme), Sazman-e Miras Farhangi-ye Kishvar, Tehran 1383.