Müsrif, Fakat Hayırsever: Pertevniyal Valide Sultan

Year 2016, Volume: 47 Issue: 47, 307 - 352, 01.04.2016

Ali Akyıldız

https://doi.org/10.18589/oa.583206

Cited By: 4

Abstract

Bu makalede Sultan Abdülaziz’in annesi Pertevniyal Valide Sultan’ın hayatı ve
faaliyetleri, kişiliğinin üç ana özelliği merkeze alınarak tamamen orijinal kaynaklara
istinaden incelenmektedir. Birincisi, 16. yüzyılın ikinci yarısı ve 17. yüzyıldaki valide sultanlar gibi oğlunun iktidarını sonuna kadar kullanıp devlet işlerine müdahale
etmesi; ikincisi, memur maaşlarını ödeyemeyecek bir durumda olan dış borç girdabındaki hazinenin kötü durumuna aldırmaksızın sarrafı aracılığıyla bulduğu paraları
fütursuzca harcaması ve üçüncüsü de, kendisinden önceki saray kadınları ve valide
sultanlar gibi pek çok vakıf kurup fakirlere ve zor duruma düşmüş olanlara yardım
etmesiydi. Bu makalenin temel tezi, Pertevniyal’in fazla bilgi sahibi olmadığı devlet
işlerine müdahil olmasının ve aşırı harcamalarının bürokrasi ve kamuoyu nezdinde
çektiği tepkilerin Sultan Abdülaziz’in Mayıs 1876’da bir darbe ile iktidardan uzaklaştırılmasında etkili olduğu yönündedir. Bununla birlikte iktidarın yumuşak ve anaç
yüzünü temsil eden ve aynı zamanda fakir ve düşkünlerin ilticagâhı olan Pertevniyal
Valide Sultan, bu özelliğiyle büyük vakıf eserleri vermiş saray kadınları ve valide sultanların son temsilcisi olarak ön plana çıkmaktadır. 

Keywords

Pertevniyal Valide Sultan, Sultan Abdülaziz, iltimas, israf, hayırseverlik, vakıf, harem, saray kadınları.

References

• Kaynaklar Arşiv Kaynakları Atatürk Kitaplığı Pertevniyal Valide Sultan Evrakı (AKPVSE). Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hazine-i Hassa Defterleri (HH.d), nr. 27800; nr. 27802; nr. 27787. BOA, İrade, Dahiliye (İ.DH). BOA, İrade, Hariciye (İ.HR). BOA, Mabeyn Evrakı (MB). BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Mühimme Evrakı (A.MKT.MHM). BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD) BOA, Yıldız Esas Evrakı (YEE). Dolmabahçe Sarayı Arşivi, Evrak II; Defter nr. 1811, 1812, 1818, 1820, 1828, 1830. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Kütüphane ve Dökümantasyon Müdürlüğü Pertevniyal Valide Sultan Evrakı (PVSE). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, Vakfiye Defteri, nr. 634; nr. 747. Yazmalar Âtıf Bey, Hâtırat, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, İbnülemin, nr. 2671. Sergüzeştname, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, İbnülemin Yazmaları, nr. 3310, vr. 172a-178b. Pertevniyal Valide Sultan’ın Vakfiyeleri, Süleymaniye Kütüphanesi, Tercüman Gazetesi Bölümü, nr. 193. Kaynak Eserler ve İncelemeler Ahmed Cevdet Paşa, Ma’rûzât, haz. Yusuf Halaçoğlu, Çağrı Yayınları, İstanbul 1980. Ahmed Lütfi Efendi, Tarih, c. X, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988; XII, Ankara 1989; XIV, Ankara 1991; XV, Ankara 1993. Aksüt, Ali Kemali, Sultan Abdülaziz’in Mısır ve Avrupa Seyahati, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul 1944. Akün, Ömer Faruk Nâmık Kemal’in Mektubları, Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1972. Akyıldız, Ali, “Osmanlı Saltanat Veraset Usulünü Değiştirme ve Sultan Abdülaziz’in Yusuf İzzeddin Efendi’yi Veliaht Yapma Çabaları”, Deutsch-türkische Begegnungen/Alman Türk Tesadüfleri, Kemal Beydilli’ye Armağan, ed. Hedda Reindl-Kiel, Seyfi Kenan, Berlin 2013, s. 509-537. Bamberg, Felix, Geschichte der orientalischen Angelegenheit im Zeitraume des Pariser und des Berliner Friedens, Berlin 1892. Barışta, H. Örcün, “Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994, VI, 245. Cevdet Paşa, Tezâkir, haz. Cavid Baysun, c. II, IV, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1986. Çark, Y., Türk Devleti Hizmetinde Ermeniler, 1453-1953, Yeni Matbaa, İstanbul 1953. Çelik, Yüksel, “Tanzimat Devrinde Rüşvet-Hediye İkilemi ve Bu Alandaki Yolsuzlukları Önleme Çabaları”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, İstanbul 2006, XV, s. 25-64. Davison, Roderic H., Reform in the Ottoman Empire 1856-1876, New Jersey 1963. Dener, Halit, Süleymaniye Umum Kütüphanesi, Maarif Basımevi, İstanbul 1957. Doğan, Ayhan, “Pertevniyal Lisesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994, VI, s. 244-245. Ebüzziya Tevfik, Yeni Osmanlılar Tarihi, c. II, haz. Ziyad Ebüzziya, İstanbul 1973. Gürfırat, Baha, “Pertevniyal Valide Sultan’ın Hâtıratı: Sergüzeştname”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı 2, Kasım 1967, s. 57-59. Hochhut, Pia, “The Pious Foundation of Pertev Niyal-Remarks on the Steam Mill at Paşa Limanı (Üsküdar)”, Türkische Wirtschafts-und Sozialgeschichte von 1071 bis 1920, Herausgegeben von Hans Georg Majer/Raoul Motika, Wiesbaden 1995, s. 129-135. İnal, İbnülemin Mahmud Kemal, Son Sadrazamlar, c. I, Dergâh Yayınları, İstanbul 1982. Kuzucu, Kemalettin, “Osmanlı Başkentinde Büyük Yangınlar ve Toplumsal Etkileri”, Osmanlı, Ankara 1999, V, s. 687-699. Mahmud Celâleddin Paşa, Mir’at-ı Hakikat, c. I, Matbaa-i Osmaniyye, İstanbul 1326. Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, c. I, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1308. Midhat Paşa, Hayat-ı Siyasiyyesi, Hidematı, Menfa Hayatı, Tabsıra-i İbret, c. I, neşr. Ali Haydar Midhat, Hilâl Matbaası, İstanbul 1325. Okçuoğlu, Tarkan, “Pertevniyal Valide Sultan Türbesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994, VI, s. 246. Okutan, Hasan Tahsin, Şebinkarahisar ve Civarı, Yeşilgireson Matbaası, Giresun 1949. Osmanoğlu, Ayşe, Babam Abdülhamid, Güven Yayınevi, İstanbul 1960. Sadıkoğlu, Sevil, “Mahmud Nedim Paşa’nın Bürokraside Gerçekleştirdiği Büyük Tenkihat (7 Eylül 1871-31 Temmuz 1872)”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2013. Sakaoğlu, Necdet, Bu Mülkün Sultanları, 36 Osmanlı Padişahı, Oğlak Yayınları, İstanbul 1999. Sakaoğlu, Necdet, “Pertevniyal Valide Sultan”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994, VI, s. 245. Sarı, Nil, “Pertevniyal Valide Sultan’ın Medine-i Münevvere’de Yaptırdığı Hastahane”, I. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri, Ankara 1992, s. 63-71. Sarıbal, İsmet, “Sultan Abdülaziz’in Valideleri Pertevniyal Sultan’ın Muhacirlere Yardımları”, Sultan Abdülaziz ve Dönemi Sempozyumu 12-13 Aralık 2013, Ankara 2014, II, s. 1-8. Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, c. II, haz. Mehmet İpşirli, Ankara 1999. [Soku] Ziya Şakir, Çırağan Sarayında 28 Sene, Beşinci Murad’ın Hayatı, Anadolu Türk Kitap Deposu, İstanbul 1943. Şehsuvaroğlu, Halûk Y., Sultan Aziz, Hususî, Siyasî Hayatı, Devri ve Ölümü, Hilmi Kitabevi, İstanbul 1949. Tanışık, İbrahim Hilmi, İstanbul Çeşmeleri, c. I, Maarif Basımevi, İstanbul 1943. Uluçay, M. Çağatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1980. Uysal, Mustafa Ali, “Hüseyin Avni Paşa (1820-1876)”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Isparta 2014. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1967. Uzunçarşılı, İ.H., Midhat ve Rüştü Paşaların Tevkiflerine Dâir Vesikalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987. Yıldız, Mehmet, “Türk Resmî Ziyafet Kültüründe Zirve: Fransa İmparatoriçesi Eugenie Onuruna Verilen Muhteşem Ziyafetler (1869)”, Milli Folklor, (2014), Sayı 102, s. 124-137. Gazeteler Basiret. Ceride-i Havadis La Turquie. Şark. Takvim-i Vekayi Terakki. Tercüman-ı Hakikat. The Eastern Express.