Umur Bey Taş Vakfiyesi: Esin ve İçerik Üzerine Bir Değerlendirme

Year 2018, Volume: 53 Issue: 53, 121 - 152, 07.12.2018

Mustafa Çağhan Keskin

https://doi.org/10.18589/oa.631983

Cited By: 3

Abstract

Umur Bey’in Bursa’da inşa ettiği camide yer alan taş vakfiye, Osmanlı kültür

ortamında, sıradan halkın konuştuğu gündelik Türkçe’nin, kağıt üzerinden çıkarak

kamusal alanda temsil bulduğu ilk ciddi girişimlerden biridir. Umur Bey’e bu konuda

esin kaynağı olan ve cesaret veren, uzun süre yanında bulunduğu ve yakından tanıdığı,

kendisi gibi yönetici elitin entelektüel bir üyesi olan Germiyanoğlu II. Yakup

Bey’in Kütahya’da yer alan Türkçe taş vakfiyesi olmuştur. Türkçe tercihi, Osmanlı

bürokrasisinde nüfuzunu gün geçtikçe yitiren Türk kökenli elitin bir üyesi olan Umur

Bey’in anadiline verdiği önemi göstermesinin yanı sıra okuma bilen halkın büyük

çoğunluğunun Arapçayı anlamadığı göz önünde bulundurularak metnin kolayca

anlaşılması kaygısında olduğuna işaret eder. Vakfiyenin kamusal alanda ilanı, Fatih

Sultan Mehmed’in vakıfların temel gelir kaynakları olan köy ve mezraların devletleştirilmesini

öngören toprak reformu ile zamanlama bakımından örtüşmektedir. Bu

durum, Umur Bey’in vakfettiği araziyi kamuya ilan ederek toprak reformuna karşı

bir tepki ortaya koyduğunu düşündürmektedir.

Keywords

Osmanlı Mimarisi, Osmanlı Kitabeleri, Taş Vakfiye, Umur Bey, Bursa

References

• Bibliyografya Ahmed Bâdî Efendi: Riyâz-ı Belde-i Edirne: 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si, haz. Niyazi Adıgüzel, Raşit Gündoğdu, İstanbul: Trakya Üniversitesi 2014. Ahmed Tevhid (Ulusoy): “Bursa’da Umur Bey Cami Kitabesi”, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, 14 (1328), s. 865-872. Akdağ, Mustafa: Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2010. Akgündüz, Ahmed: Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 1. Kitap: Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri, İstanbul: FEY Vakfı 1990. Akyurt, Yusuf: “Beyşehir Kitabeleri ve Eşrefoğulları Camii ve Türbesi”, Türk Arkeologya ve Etnografya Dergisi, IV (1940), s. 91-129. Altun, Ara: “Kütahya’nın Türk Devri Mimarisi-Bir Deneme”, Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılına Armağan: Kütahya, İstanbul: ayrı basım, 1981-1982. Aşık Paşazade: Osmanoğullarının Tarihi: Tevârih-i Al-i Osmân, haz. K. Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç, İstanbul: Gökkube Yayınları 2010. Atâî, Nevizāde: Hadā’iku’l-hakā’ik fi tekmileti’ş-şakāik, Şakaik-i Nu’maniye ve Zeyilleri, II, haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Çağrı Yayınları 1989. Ayverdi, Ekrem Hakkı: İstanbul Mi’mâri Çağının Menşe’i Osmanlı Mi’marisinin ilk Devri Ertuğrul, Osman, Orhan Gaazîler Hüdavendigâr ve Yıldırım Bâyezid 630-805 (1230- 1402), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti 1989. Ekrem Hakkı: Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451), İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları 1989. Babinger, Franz: Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, çev. Coşkun Üçok, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1992. Barkan, Ömer Lütfi, “Türk-İslam Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller: Malikâne-divânî sistemi”, Türk-Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, 2 (1939), s. 119-184. Barkan, Ömer Lütfi: “İslâm – Türk Mülkiyet Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğunda Aldığı Şekiller I Şer’i Miras Hukuku ve Evlatlık Vakıflar”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, VI/1 (1940), s. 155-181. Barkan, Ömer Lütfi: “Türkiye’de Toprak Meselesinin Tarihi Esasları”, Ömer Lütfü Barkan, Türkiye’de Toprak Meselesi: Toplu Eserler 1, İstanbul: Gözlem Yayınları 1980a, s. 125-149. Barkan, Ömer Lütfi: “Türk-İslam Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller: Mülk Topraklar ve Sultanların Temlik Hakkı”, Ömer Lütfü Barkan, Türkiye’de Toprak Meselesi: Toplu Eserler 1, İstanbul: Gözlem Yayınları 1980b, s. 231- 247. Barkan, Ömer Lütfi: “Türk-İslam Toprak Hukuku Tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda Aldığı Şekiller: İmparatorluk Devrinde Toprak Mülk ve Vakıflarının Hususiyeti”, Ömer Lütfü Barkan, Türkiye’de Toprak Meselesi: Toplu Eserler 1, İstanbul: Gözlem Yayınları 1980c, s. 249-280. Barker, John W.: Manuel II Palaeologus 1391-1425: A Study in Late Byzantine Statesmanship, New Brunswick New Jersey: Rutgers University Press 1969. Baykal, Kazım: Bursa ve Anıtları, Bursa: Hakiyet Tesisleri 1993. Beldiceanu, Nicoara: “Recherches sur la réforme foncière de Mehmed II.”, Acta Historica, IV (1965), s. 27-39. Bilge, Mustafa: İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1984. Bilmiş, Hüseyin Gürsel: Bursa İnebey Kütüphanesindeki Ortaçağ İslam Ciltlerinin (13-14. Yüzyıl) Cilt Sanatı Açısından Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013. Bursa Vakfiyeleri, I, haz. Hasan Basri Öcalan, Sezai Sevim, Doğan Yavaş, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. 2013. Cantay, Gönül: “Türklerde Vakıf ve Taş Vakfiyeler”, Vakıf Kültür Varlığının Korunması, Yaşatılması ve Bu Amaçla Malî Kaynak Sağlanması Semineri Bildiriler, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları 1994, s. 147-162. Charanis, Peter: “Monastic Properties and the State in the Byzantine Empire”, Dumborton Oaks Papers, VI (1948), s. 53-118. Civetkova, Bistra: “Sur certaines reformes du régime foncièr au temps de Mehmed II.”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 6 (1963), s. 104-120. Çağıran, Önder: Ahmed-i Dâ’î Tıbb-ı Nebevî: İmlâ-Fonetik-Morfoloji-Karşılaştırmalı Metin- İndeks ve Sözlük (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Malatya: İnönü Üniversitesi, 1992. Daş, Ertan: Erken Dönem Osmanlı Türbeleri, İstanbul: Gökkubbe Yayınları 2007. Diez, Ernst, Oktay Aslanapa, Mahmut Koman: Karaman Devri Sanatı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 1950. Doukas, Mikhaèl: Tarih: Anadolu ve Rumeli (1326-1462), çev. Bilge Umar, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları 2008. Durukan, Aynur: “İbrahim Bey İmareti ve Kümbeti”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXI (Ankara 2000), s. 287-290. Dülgerler, Osman Nuri: Karamanoğulları Dönemi Mimarisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu 2006. Emecen, Feridun: “Timurtaş Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XLI (Ankara 2012), s. 185-186. Ertaylan, İsmail Hikmet: Ahmed-i Dâ’i Hayatı ve Eserleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 1952. Erünsal, İsmail, E.: Türk Kütüphaneleri Tarihi II: Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi 1991. Erünsal, İsmail E.: “Umur Bey Kütüphanesi”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XLII (Ankara 2012), s. 159-160. Gabriel, Albert: Monuments Turcs D’Anatolie Tome Deuxième Amasya-Tokat-Sivas, Paris, 1934. Gabriel, Albert: Monuments Turcs D’Anatolie Kayseri-Niğde, Paris, 1934. Gabriel, Albert: Bir Türk Başkenti Bursa, haz. Neslihan Er, Hamit Er, Aykut Kazancıgil, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları 2010. Genç, Mehmet: “Malikâne-divânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXVII (İstanbul 2003), s. 518-519. Goodwin, Godfrey: Osmanlı Mimarlığı Tarihi, çev. Müfit Günay, İstanbul: Kabalcı Yayınları 2012. Gülcan, Ali: Karamanoğlu II. İbrahim Bey ve İmareti Tarihçesi, Karaman: Doğuş Matbaası 1983. Gün, Recep: Anadolu Selçuklu Mimarîsinde Yazı Kullanımı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999. Hoca Sadeddin Efendi: Tâcü’t Tevârih, II, haz. İsmet Parmaksızoğlu, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları 1992. Hillenbrand, Robert: “Islamic Monumental Inscriptions Contextualised: Location, Content, Legibility and Aesthetics”, Beiträge zur Islamischen Kunst und Archäologie, vol. 3, ed. L. Korn, A. Heidenreich, Wiesbaden: Reichert Verlag 2012, s. 13-38. Hinz, Walther: “Ortaçağ Yakın Şarkına Aid Vergi Kitabeleri”, çev. Fikret Işıltan, Belleten, XIII/52 (1949), s. 771-793 [Almanca özgün makale: “Steuerinschriften aus dem mittelalterlichen Vorderen Orient, Belleten, XIII/52 (1949), s. 745-769]. Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri-I, haz. Ömer Lütfi Barkan, Enver Meriçli, Ankara: Türk Tarih Kurumu 1988. İbn Haldun: Mukaddime, I-II, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları 2011. İnalcık, Halil: “Bursa Şer’iyye Sicillerinde Fatih Sultan Mehmed’in Fermanları”, Bellten, XI/44 (1947), s. 693-708. İnalcık, Halil: Devlet-i ‘Aliyye: Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar – I, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2009. İnalcık, Halil: Has Bağçede Ayş u Tarab: Nedimler, Şairler, Mutripler, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 2015. Kalopissi-Verti, Sopia: “Church Inscriptions as Documents. Chrysobulls – Ecclesiastical Acts – Inventories – Donations- Wills”, ΔΧΑΕ, 24 (2003), s. 79–88. Kalopissi-Verti, Sopia: “Byzantine Dedicatory Inscriptions and Donor Portraits (7th-15th c.)”, Inscriptions in Byzantium and Beyond, ed. Andreas Rhoby, Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften 2015, s. 135-156. Kaymak, Suat: Türkiye Selçukluları ve Erken Beylikler Epigrafisine Giriş (1065-1350), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları 2013. Kepecioğlu, Kamil: Bursa Kütüğü, IV, haz. Hüseyin Algül, Osman Çetin, Mefail Hızlı, Mustafa Kara, M. Asım Yediyıldız, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları 2009. Keskin, Mustafa Çağhan: “Syrian-Origin Architects Around Amasya Region in the Early 15th Century”, A|Z ITU Journal of the Faculty of Architecture, 12/2 (2015), s. 19-33. Keskin, Mustafa Çağhan: “Bayezid Paşa: Vezir, Entelektüel, Sanat Hamisi”, Osmanlı Araştırmaları, 48 (2016), s. 1-37. Kılcı, Ali: “Erken Osmanlı (1299-1451) Baldaken Türbeleri”, Vakıflar Dergisi, XXIX (2005) s. 255-286. Kim, Sooyong: “Literary Culture in Fifteenth-Century Kütahya: A Preliminary Assessment”, Islamic Literature and Intellectual Life in Fourteenth- and Fifteenth-Century Anatolia, ed. A. C. S. Peacock, Sara Nur Yıldız, Würzburg: Ergon, 2016, s. 383-400. Konyalı, İbrahim Hakkı: Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi, Erzurum: Ercan Matbaası 1960. Konyalı, İbrahim Hakkı: Abideleri ve Kitabeleri ile Karaman Tarihi Ermenek ve Mut Abideleri, İstanbul: Baha Matbaası 1967. Koyunoğlu, Memduh Turgut: İznik ve Bursa Tarihi, Bursa: Bursa Vilayet Matbaası 1935. Kuban, Doğan: Osmanlı Mimarisi, İstanbul: YEM Yayınları 2007. Kunter, Halim Baki: “Kitabelerimiz”, Vakıflar Dergisi, II (1942), s. 445-446. Küçükcan, İlyas: Nacolea’dan Seyitgazi’ye Seyyid Battal Gazi ve Külliyesi, Eskişehir: Seyyid Battal Gazi Vakfı 2009. Mantran, Robert: “Les Inscriptions Turques de Brousse”, Oriens, XII (1959), s. 118-121. Mehmed Neşrî: Neşrî Tarihi, II, haz. Mehmet Altay Köymen, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 1984. Moutafchieva, Vera: Agrarian Relations in the Ottoman Empire in the 15th and 16th Centuries, New York: Colombia University Press 1988. Muallim Cevdet: “Bursa’da Gazi Umur Bey Camii Kitâbesi ve Bir Kaç Mühim Kitap”, Türk Tarih Arkeoloji ve Etnoğrafya Dergisi, II (1934), s. 258-261. Necipoğlu, Gülru: The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire, Princeton: Reaktion 2005. Papagianni, Eleutheria: “Legal Institutions and Practice in Matters of Ecclesiastical Property”, The Economic History of Byzantium From the Seventh through the Fifteenth Century, vol. 1, ed. Angeliki E. Laiou, Washington, D.C.: Dumberton Oaks Research Library and Collection, 2002, s. 1037-1047. Özcan, Alir Rıza: İstanbul’un 100 Kitabesi, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2011. Özel, Oktay: “Limits of the Almighty: Mehmed II’s ‘Land Reform’ Revisited”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 42/2 (1999), s. 226-246. Özkılıç, Sema Küçükalioğlu: 1894 Depremi ve İstanbul, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları 2015. Solak-zâde, Mehmed Hemdemî Çelebî: Solak-zâde Tarihi, I, haz. Vahid Çabuk, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1989. Stanley, Tim: “The Books of Umur Bey”, Muqarnas, XXI (2004), s. 323-332. Sucu, Cevat: Rûm’da Kozmopolit Model Kurmak: Dā’i ve 15. Yüzyıl Osmanlı Metin Kültürü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017. Şikârî: Karamannâme: [Zamanın Kahraman Karamanîler’in Tarihi], haz. Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu, İstanbul: Karaman Valiliği-Karaman Belediyesi Yayını 2005. Şeker, Mehmet: “Vakfiyelerin Türk Kültürü Bakımından Özellikleri”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, VIII (1993), s. 1-18. Şentürk, Ahmet Atillâ: Osmanlı Şiir Antolojisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2009. Tanındı, Zeren: “15th-Century Ottoman Manuscripts and Bindings in Bursa Libraries”, Islamic Art, IV (1991), s. 143-174. Tarım, Cevat Hakkı: Kırşehir Tarihi, Kırşehir: Kırşehir Vilayet Matbaası 1938. Taşköprülüzâde, İsâmuddin Ebu’l-Hayr Ahmet Efendi: Osmanlı Bilginleri: eş-Şakâiku’n- Numâniyye fî ulemâi’d-Devleti’l Osmâniyye, çev. Muharrem Tan, İstanbul: İz Yayıncılık 2007. Tursun Bey: Târih-i Ebü’l-feth, haz. Mertol Tulum, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti 1977. Tüfekçioğlu, Abdülhamit: “Medeniyet Tarihimizde Taş Vakfiyeler”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I (2000), s. 33-52. Tüfekçioğlu, Abdülhamit: Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı 2001. Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, III, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü 1983. Tütüncü, Mehmet: “Türkiye’de En Eski Türkçe Kitabe Eskişehir Seyitgazi İlçesinde Bulundu”, Düşünce ve Tarih Dergisi, 8 (2015), s. 16-23. Uğurlu, Kamil: “Has Bey Dârülhuffâzı”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVI (Ankara 1997), s. 272-273. Uysal, Ali Osman: Germiyanoğulları Beyliğinin Mimarî Eserleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı 2006. Uzluk, Feridun Nâfiz: “Germiyanoğlu Yakub II Bey’in Vakfiyesi”, Vakıflar Dergisi, VIII (1969), s. 71-111. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: “Karamanoğulları Devri Vesikalarından İbrahim Beyin Karaman İmareti Vakfiyesi”, Belleten, I/1 (1937), s. 56-164. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2003. Ünal, Rahmi Hüseyin: Erzurum Yakutiye Medresesi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1993. Walker, Bethany J.: “Popular responses to mamluk fiscal reforms in Syria”, Bulletin D’études Orientales, LVIII (2009), s. 51-68. Wittek, Paul: “Ankara’da bir İlhanî Kitabesi” Türk Hukuk ve İktisat Tarihi Mecmuası, I (1931), s. 161-164. Yardım, Ali: Amasya Kaya Kitâbesi, Ankara: T.C. Amasya Valiliği Kültür Yayınları 2004. Yediyıldız, Bahaeddin: XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi: Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 2003. Yurttaş, Hüseyin, Zeynep Köşklü: “Erzurum İli Vakfiyelerinde Taş Özetler”, Türk Dünyası, Dil ve Edebiyat Dergisi /Turkish World, Journal of Language and Litrature, 44 (2017), s. 355-379. Yüksel, İ. Aydın: Osmanlı Mimârîsinde II. Bâyezid, Yavuz Selim Devri (888-926/1481- 1520), V, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti 1983. Yüksel, İ. Aydın: Osmanlı Mimârîsinde Kānûnî Sultan Süleyman Devri (926-974/1520- 1566): İstanbul, VI, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti 2004. Yüksel, Murat: “Kara Timurtaşoğlu Umur Bey’in Bursa’da Vakfettiği Kitaplar ve Vakıf Kayıtları”, Türk Dünyası Araştırmaları, XXXI (1984), s. 134-147.