Osmanlı Devleti ve İbn ‘Arabîcilik

Year 2022, Volume: 59 Issue: 59, 1 - 29, 24.07.2022

Ahmet Yaşar Ocak

https://doi.org/10.18589/oa.1145620

Cited By: 1

Abstract

Dâvûd-ı Kayserî’nin 1331’de Orhan Gazi tarafından bilinçli bir tercihle İznik Medresesi’ne müderris tayin edildiği tarihten itibaren İbn ‘Arabî’ci düşünce özgün bir yorumla Osmanlı medreselerinde tedris faaliyetlerine nüfuz etmeye başlamıştır. Buralardan yetişen müderrisler ve onlar arasından devlet hizmetlerine atanan bü- rokratlar İbn ‘Arabî’ci anlayışı Osmanlı eğitim ve yönetim geleneğine yerleştirdiler. Onun İznik medresesine tayini, Rum Selçukluları zamanındaki Sadreddîn-i Konevî mektebinin devamı olarak Osmanlı entelektüel dünyasına İbn ‘Arabî’ci zihniyeti aşı- lamış bulunduğunu tarihsel bir vâkıa olarak tescil eder. Bu vakıanın ikinci büyük yan- sıması Osmanlı tasavvuf geleneğinde yüzlerce yıl silinmeden devam etmek suretiyle gerçekleşti. Osmanlı sufileri hep İbn ‘Arabîci idiler. Bu üç boyutlu Ekberî gelenek bir yandan Yavuz Selim, Kanunî Süleyman ve III. Murad örneklerinde olduğu gibi Osmanlı sultanlarının zihniyet dünyalarında kuvvetle yer bulurken, diğer yandan İbn Kemal ve Ebussuud gibi şeyhülislamlar verdikleri fetvalarla bunu takviye ettiler. Bu, Osmanlı edebiyat, san’at, bilim ve entelektüel hayatında da büyük ve kesintisiz bir nüfuz alanı yarattı. Böylece Osmanlı devleti tarihte başka örneği bulunmayan tek İbn ‘Arabî’ci devlet oluyordu. Bir daha silinmemek üzere bütün Osmanlı asırlarını kaplayan bu Ekberî zihniyet, imparatorluğun sonuna kadar devam etti. Aşağıdaki makale bu mühim hadiseyi ele almaktadır.

Keywords

İbn ‘Arabî, Rum Selçukluları, Dâvud-ı Kayseri, İznik Medresesi, Osmanlı Yönetimi, Osmanlı Bürokrasisi, Osmanlı bilim, edebiyat, san'att ve zihniyet dünyası

References

• Atay, Hüseyin, “İlmî Bir Tenkit Örneği Olarak İbn Kemalpaşa’nın Muhyiddin b. Arabî Fetvası”, Şeyhülislam İbn Kemal Sempozyumu Bildirileri, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1986, s. 228-267;
• Bayraktar, Mehmet, Kayserili Dâwûd (Dâwûdu’l-Kayseri), Ankara 1988.
• ___, “Dâwûd-ı Kayserî”, DİA, c. 9, s. 32-35.
• ___, Sadreddin Konevî ve Davûd el-Kayserî”, Uluslararası Sadreddin Konevi Sempozyumu Bildirileri, MEBKAM, Konya 2010, s. 33-36.
• Bilge, Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul Ün. Edebiyat Fak. Yay., İstanbul 1984.
• Bilgin, Azmi, “Osmanlı Kaynaklarına Göre Sadreddin Konevî”, Uluslararası Sadreddin Konevi Sempozyumu Bildirileri, MEBKAM, Konya 2010, s. 44-47.
• Bursalı Mehmed Tâhir, “Terâcim-i Ahvâl: Dâwûd-i Kayserî”, SM, VI/134 (1326/1908), s. 55 vd.
• Chittick, William C., “The Central Point- Qûnawî’s Role in the School of Ibn Arabî”, Journal of the Muhyiddin Ibn Arabî Society, XXXV (2004), p. 25-46.
• ___, “Śadr al-Dīn al-Ķūnawī”, EI² (İng.), VIII, 754.
• Chodkiewicz, Michel “La Réception de la Doctrine d’Ibn ‘Arabî dans le Monde Ottoman”, Sufism and Sufis in Ottoman Society, ed. A. Yaşar Ocak, Publication of the Turkish Historcal Society, Ankara 2005, p. 97-120.
• Corbin, Henri, L’Homme de Lumière dans le Soufisme Iranien, Edition Présence, Paris, 1971;
• ___, L’Archange Empourpré, Edition Présence, Paris, 1976;
• Demirli, Ekrem, Tasavvufun Altın Çağı: Konevî ve Takipçileri, Sufi Kitap, İstanbul 2015.
• ___, “Sadreddin Konevî”, DİA, c. 35, s. 435.
• Ergin, Osman, “Sadreddīn al-Qunawi ve Eserleri”, ŞM, II (1957), s. 63-90.
• Farhat, Halima, “Souverains, Saints et Fuqaha: Le Pouvoir en Question”, al-Qantara, XVII/2 (1996), p. 385.
• Fetâvâ-yı Ebû’s-Su‘ûd, Süleymaniye (İsmihan Sultan) Ktp., nr. 223, v. 316b-317b.
• Fetâvâ-yı İbn Kemâl, Süleymaniye (Esad Efendi) Ktp., Mecmua nr. 3743, v. 12b.
• Flemming, Barbara, “Sahib-kıran und Mehdi: Turkische Endzeiterwartungen im ersten Jahrzehnt der Regierung Süleymans”, Between the Danube and Caucasus, ed. Gyorgy Kara, Budapest 1987, s. 43-62.
• Gril, Denis, “L’Enigme de la Shajara Nu‘mâniyya”, Les Traditions Apocaliptiques au Tournant de la Chute de Constantinople, Varia Turcica, Paris- Montreal, XXXIII (1999), p. 133-152;
• Gündüz, İrfan, “Sadreddin Konevî’nin es-Şeceretü’n-Nu’maniyye fi’devleti’l-Osmaniyye’ye Yaptığı Şerhin Değerlendirilmesi”, Selçuk Dergisi, 4(1989), s.101-111.;
• Hacıgökmen, M. Ali, “Türkiye Selçukluları Şehzade ve Sultanlar Muallimi Mecdüddin İshak”, Belleten, LXXVI/276 (2012), s.421-432.
• İbn Bîbî al-Munajjima, Târîkh-i İbn Bîbî, ed. Jâlal Mottahidîn, Pejûheşgâh-i ‘Ulûm-i İnsânî, Tahran 1390/2011.
• Kerîm al-din Mahmûd Aksarayî, Müsâmeretü’l-Ahbâr ve Müsâyeretü’l-Ahyâr ed. Osman Turan, TTK Yay., Ankara 1943.
• Koca, Salim, Sultan I. İzzeddin Keykâvus (1211-1220), TTK yay., Ankara 1997.
• Koç, Turan, İbn Arabî Geleneği ve Davud el-Kayserî, İnsan Yay., İstanbul 2011.
• Majdî, Tarjama-i Shaqâyıq, İstanbul 1269 (1852-53).
• Mawlânâ ‘Îsâ, Câmi‘u’l-Meknûnât, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, İbnü’l-Emin M. Kemal Yazmaları, nr. 3263.
• al-Qûnevî, Muhammad b. ‘Abd Allah (Abû al-Fadl), Akhbâr al-Faylasûf al-Mutarawhin: Sadr al-Dîn al-Qûnevî wa al-Târıqîna Tarqahû, Dâr al- ‘Âlem al-Kutub, tarihsiz (2016?).
• Sadreddîn el-Kûnevî, Şerhu’ş-Şecereti’n-Nu‘mâniyye, Tire Necip Paşa Kütüphanesi yazmaları, DV 340.
• Eş-Şecereti’n-Nu‘mâniyye, fî’d-Devleti’l-Osmaniyye, Tire Necip Paşa Kütüphanesi yazmaları, DV 340.
• Solakzâde Târîhi, İstanbul 1297 (1880), s. 413.
• Sühreverdî, İşrak Felsefesi (Hikmetü’l-İşrâk), çev. Tahir Uluç, İz Yay., İstanbul 2009;
• Sühreverdî ve İşrak Felsefesi, eds. M. Nesim Doru, K. Gökdağ, Y. Kaplan, OTTO, Ankara 2014.
• Şahin, Haşim, “Şeyh Mecdüddin İshak’ın Türkiye Selçuklu Yönetimi ile ilişkileri”, Uluslararası Sadreddin Konevi Sempozyumu Bildirileri, MEBKAM, Konya 2010, s. 203-210.
• Tahralı, Mustafa, “A General Outline of the Influence of Ibn Arabî on the Ottoman Era”, Journal of the Muhyiddin Ibn Arabî Society, XXVI (1999), p. 43-54.
• ___, “Muhiddin ibn Arabî’nin Türkiye’ye tesirleri”, Endülüs’ten İspanya’ya, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1996, s. 69-78.
• Tek, Abdürrezzak, “İbn Arabî’yi Müdafaa Amacıyla Kaleme Alınan Fetvâlar”, Tasavvuf, 23 (2009), s. 295-296.
• Yıldız, Sara Nur, “In the Proximity of Sultans: Majd al-Din Ishāq, Ibn ‘Arabī and the Seljuk Court”, The Seljuks of Anatolia, Court and Society in the Medieval Middle East, eds. A. C. S. Peacock – Sara Nur Yıldız), London-New York 2013, s. 173-206.