16. Yüzyıla Ait Bir Osmanlı Ben-Anlatısı: Habibullah b. Mahmud’un Sergüzeştnâmesi

Yıl 2024, Cilt: 64 Sayı: 64, 179 - 214, 29.11.2024

Semra Çörekçi

https://doi.org/10.18589/oa.1597873

Öz

Ben-anlatıları, oldukça öznel ve kişisel doğası gereği, bireylerin yaşamlarına, duygularına ve bakış açılarına dair benzersiz iç görü sunabilen kaynaklardır. Bu makale daha önce bilinmeyen bir Osmanlı ben-anlatısını tanıtmayı ve tartışmayı amaçlamaktadır. 16. yüzyılın sonlarında kaleme alınan bu eserde yazar yirmili yaşlarından itibaren başından geçenleri anlatmaktadır. Rüya anlatılarıyla desteklenen hikayede yazarın Hz. Peygamber tarafından Osmanlı padişahlarına hizmet etmeye görevlendirilen manevi bir kişilik olarak sunulduğunu görürüz. Oluşturulan bu imajın ardında ise bir görev elde etmek için çabalayan azimli bir kişi bulunur. Yazar yüksek rütbeli devlet adamlarına rüyalar anlatarak veya rüyaların kaleme alındığı eserleri takdim ederek himaye ilişkisi kurmaya gayret etmiştir. Bu çalışmaya kaynaklık eden ben-anlatısı da muhtemelen benzer beklentilerle bir devlet adamına sunulmuştur. Makalenin ilk bölümünde yazma eserin biçim ve içerik açısından bir değerlendirmesi yapılacaktır. 16. yüzyıl Osmanlı toplumunda otobiyografi yazmanın, bunu üst düzey bir kişiye sunmanın ve karşılığında bir ihsan elde etmenin mümkün olduğu ve bu türden eserlerin Osmanlı entelektüel çevrelerinde ilgi gördüğü ve okunduğu ortaya konacaktır. Sonuç kısmında ise himaye ilişkilerine odaklanan bir ben-anlatısında yazarın iç dünyasına dair bir şey bulunabilir mi sorusu tartışılacaktır. Çalışmanın ikinci bölümünde eserin transkripsiyonu yapılarak araştırmacıların ilgisine sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Ben-Anlatıları, Sergüzeştnâme, Otobiyografi, 16. Yüzyıl, Rüya Anlatıları.

Kaynakça

• Habibullah b. Mahmud: Sergüzeştnâme, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, TY 10507. Sıdkı Mustafa Efendi: Yevmiye, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, TY 10985.