Bakımın Maddileşmesi: Çocuklar, 3D Baskılı Protezler ve Katılımcı Tasarım

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 6, 71 - 93, 30.06.2025

Melike Şahinol

Bu makale için 30 Haziran 2025 tarihinde bir düzeltme yayımlandı. https://dergipark.org.tr/tr/pub/oditoryum/issue/93150/1733892

Öz

Bu makale, çocuklar için geliştirilen üç boyutlu (3D) baskılı protezlerde bakım değerlerinin nasıl maddileştirildiğini
ve bu süreçlerin çocukların toplumsal konumlandırılması üzerindeki etkilerini incelemektedir.
“Sosyo-biyo-teknik
bakım kompleksi” kuramsal çerçevesi kullanılarak, bakımın yalnızca ilişkisel ve duygusal bir değer değil, aynı
zamanda tasarım pratikleri ve kullanım deneyimleri aracılığıyla teknik nesnelere ve günlük pratiklere nasıl gömülü
olduğu analiz edilmektedir. Çalışma, bakım, güvenlik ve özerklik gibi değerlerin hem tasarımcılar hem de kullanıcı
aileler ve çocuklar tarafından nasıl yorumlandığını ve maddi özelliklere (renk, malzeme, form) nasıl
dönüştürüldüğünü araştırmaktadır. Yöntemsel olarak, çocukların özne olarak kabul edildiği, görüşmeler ve yaratıcı
yöntemlerle desteklenen katılımcı gözlemle desteklenen etnografik yaklaşım benimsenmiştir. Bulgular, bakımın
yalnızca teknik bir tasarım kriteri olmasının ötesinde çocukların öznel gündelik deneyimlerinde, aktif olarak yeniden
müzakere edilen ve şekillendirilen dinamik bir toplumsal değer olduğunu göstermektedir. Makale, çocukların
sosyoteknik yeniliklerde epistemik aktörler olarak nasıl konumlandığını ve bu katılımın bakımın hem teknik hem de
toplumsal boyutlarını nasıl yeniden tanımladığını tartışmaktadır. Söz konusu yaklaşım, çocukluğu toplumsal ve
tarihsel olarak inşa edilmiş bir kategori olarak ele alan eleştirel çocukluk çalışmaları ve teknik sosyoloji literatürüne
katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bakım Pratikleri, Çocuk Sosyolojisi, Teknoloji Sosyolojisi, 3D Baskılı Protezler, Sakatlık Teknobilimi, Niteliksel Yöntemler.

Kaynakça

• Alanen, L. (2016). ‘Intersectionality’ and other challenges to theorizing childhood. Childhood, 23(2), 157-161. doi: 10.1177/0907568216631055
• Anderson, T. D., Druin, A., Fleischmann, K. R., Meyers, E. M., Nathan, L. P., ve Unsworth, K. (2009). Children, technology and social values: Enabling children's voices in a pluralistic world. ASIS&T Annual Meeting.
• Andresen, S., ve Seddig, N. (2014). Methoden der Kindheitsforschung. Handbuch Frühe Kindheit, 289-298.
• Atala, A., ve Richardson, K. (2016). The quest to 3D print body parts. Biochemist, 38(4), 24-27. doi:10.1042/bio03804024
• Beier, J. M. (2020). Discovering childhood in international relations. Palgrave Macmillan. doi: 10.1007/978-3-030-46063-1
• Bennett, C. L., Cen, K., Steele, K. M., ve Rosner, D. K. (2016). An intimate laboratory? Prostheses as a tool for experimenting with identity and normalcy. Proceedings of the 2016 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems.
• Bertram, H. (2016). Kindliches Wohlbefinden: Von Kinderarmut und Fürsorge zur kindlichen Teilhabe. Diskurs Kindheits- und Jugendforschung/Discourse. Journal of Childhood and Adolescence Research, 11(3), 5-6.
• Bijker, W. E. (1997). Of bicycles, bakelites, and bulbs: Toward a theory of sociotechnical change. MIT press.
• Bijker, W. E., Hughes, T. P., ve Pinch, T. (Ed.). (2012 [1987]). The Social construction of technological systems: New directions in the sociology and history of technology. MIT Press.
• Bourdieu, P. (1990). The logic of practice. Stanford university press. Bradbury-Jones, C., Isham, L., ve Taylor, J. (2018). The complexities and contradictions in participatory research with vulnerable children and young people: A qualitative systematic review. Social Science and Medicine, 215, 80-91.
• Burleson, J., & DiPaola, C. (2018). 3D Printing in Spine Surgery. (İç.) 3D Printing in Orthopaedic Surgery (ss. 105-122). doi: 10.1016/B978-0-323-58118-9.00010-5 Charmaz, K. (2014). Constructing Grounded Theory. London: Sage.
• Corsaro, W. A. (2005). Collective Action and Agency in Young Children’s Peer Cultures. İçinde J. Qvortrup (Ed.), Studies in Modern Childhood: Society, Agency, Culture (ss. 231-247). Palgrave Macmillan UK. doi: 10.1057/978023050492914_
• de La Bellacasa, M. P. (2011). Matters of care in technoscience: Assembling neglected things. Social Studies of Science, 41(1), 85-106.
• Dokumacı, A. (2023). Activist affordances: How disabled people improvise more habitable worlds. Duke University Press.
• Druin, A. (2002). The role of children in the design of new technology. Behaviour and information technology, 21(1), 1-25.
• Friedman, B., Kahn, P. H., Borning, A., ve Huldtgren, A. (2013). Value sensitive design and information systems. Early engagement and new technologies: Opening up the laboratory, 55-95.
• Gaver, B., Dunne, T., ve Pacenti, E. (1999). Design: cultural probes. interactions, 6(1), 21-29.
• Grittmann, E., Lobinger, K., Neverla, I., ve Pater, M. (2018). Körperbilder – Körperpraktiken: Visualisierung und Vergeschlechtlichung von Körpern in Medienkulturen. Herbert von Halem Verlag.
• Gugutzer, R. (2015). Soziologie des Körpers. 5. vollst. überarb. Auflage. Bielefeld: transcript.
• Gugutzer, R., Klein, G., ve Meuser, M. (2017). Handbuch Körpersoziologie. Springer.
• Hamraie, A., ve Fritsch, K. (2019). Crip technoscience manifesto. Catalyst: Feminism, Theory, Technoscience, 5(1), 1-34.
• Hungerland, B., ve Kelle, H. (2014). Kinder als Akteure–Agency und Kindheit. Einführung in den Themenschwerpunkt. Zeitschrift für Soziologie der Erziehung und Sozialisation (ZSE), 34(3).
• James, A., Jenks, C., ve Prout, A. (1998). Theorizing childhood. New York, 81-104.
• James, A., ve Prout, A. (2003). Constructing and reconstructing childhood: Contemporary issues in the sociological study of childhood. Routledge.
• Jasanoff, S. (2004). States of knowledge. Taylor & Francis Abingdon, UK. Jasanoff, S., ve Kim, S.-H. (2019). Dreamscapes of modernity: Sociotechnical imaginaries and the fabrication of power. University of Chicago Press.
• Javaid, M., ve Haleem, A. (2020). 3D printed tissue and organ using additive manufacturing: An overview. Clinical Epidemiology and Global Health, 8(2), 586-594. doi:10.1016/j.cegh.2019.12.008
• Lansdown, G. (2005). The evolving capacities of the child. United Nations Children’s Fund (UNICEF).
• Latimer, J., ve López Gómez, D. (2019). Entangling Bodies and Devices: Connecting the Social, the Technical and the Experiential in Healthcare. Sociology of health & illness, 41(2), 207-224.
• Meier zu Verl, C., Meyer, C., ve Oberzaucher, F. (2023). Alltagssprache, Beschreibungssprache und praxeologische Validität: Aspekte sozialwissenschaftlicher Güte aus der Perspektive des interpretativen Paradigmas und der Ethnomethodologie. Zeitschrift für Soziologie, 52(1), 50-66.
• Mol, A. (2008). The logic of care: Health and the problem of patient choice. Routledge.
• Mol, A., Moser, I., ve Pols, J. (2010). Care in practice: On tinkering in clinics, homes and farms. transcript Verlag.
• Montreuil, M., ve Carnevale, F. A. (2016). A concept analysis of children’s agency within the health literature. Journal of Child Health Care, 20(4), 503-511.
• Nentwig-Gesemann, I., ve Mackowiak, K. (2012). Schwerpunkt: Interviews mit Kindern – methodische Herausforderungen und Potenziale. Frühe Bildung, 1(3), 121-124. doi:10.1026/2191-9186/a000043.
• Newbutt, N. (2016). Enabling technologies for inclusion in health, support, care and education. Journal of Assistive Technologies, 10(2), 65-66.
• Noroozi, R., Arif, Z. U., Taghvaei, H., Khalid, M. Y., Sahbafar, H., Hadi, A., Sadeghianmaryan, A., ve Chen, X. (2023). 3D and 4D Bioprinting Technologies: A Game Changer for the Biomedical Sector? Annals of Biomedical Engineering, 51(8), 1683-1712. doi:10.1007/s10439-023-03243-9
• Pinch, T. J., ve Bijker, W. E. (1984). The social construction of facts and artefacts: Or how the sociology of science and the sociology of technology might benefit each other. Social Studies of Science, 14(3), 399-441.
• Reckwitz, A. (2002). Toward a Theory of Social Practices:A Development in Culturalist Theorizing. European Journal of Social Theory, 5(2), 243-263. doi:10.1177/13684310222225432
• Rønning, R., Hartley, J., Fuglsang, L., ve Geuijen, K. (2022). Valuing Public Innovation: Contributions to Theory and Practice. Springer International Publishing. doi:10.1007/978-3-031-15203-0.
• Sarwatay, D., ve Raman, U. (2022). Everyday negotiations in managing presence: young peopleand social media in India. Information Communication and Society, 25(4), 536-551. doi:10.1080/1369118X.2021.1988129.
• Shahid, S., Mubin, O., Al Mahmud, A., Iftikhar, Z., ve Arshad, R. (2021). Child-computer interaction in the global south: Designing for children on the margins. Proceedings of the 20th Annual ACM Interaction Design and Children Conference,
• Sigaux, N., Pourchet, L., Albouy, M., Thépot, A., ve Marquette, C. (2017). Is 3D bioprinting the future of reconstructive surgery? Plastic and Reconstructive Surgery - Global Open, 5(3), Article 1246. doi:10.1097/GOX.0000000000001246
• Spiel, K., Frauenberger, C., Keyes, O., ve Fitzpatrick, G. (2019). Agency of autistic children in technology research-A critical literature review. ACM Transactions on Computer-Human Interaction (TOCHI), 26(6), 1-40.
• Strauss, A., ve Corbin, J. (1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Suchman, L. (2007). Human–Machine Reconfigurations: Plans and Situated Actions. Cambridge University Press.
• Şahinol, M. (2010, 7.12.2010). Development of neurotechnical treatment with brain machine interfaces in chronic stroke Neurosociety... What is it with the brain these days?, Oxford.
• Şahinol, M. (2016). Das techno-zerebrale Subjekt: Zur Symbiose von Mensch und Maschine in den Neurowissenschaften. Transcript.
• Şahinol, M. (2018). Enhancement und Vulnerabilität. Die Befragung von Kindern mit Prothesen aus dem 3D-Drucker Kick-Off Meeting Digitale Selbstvermessung zwischen Empowerment undneuen Barrieren Darmstadt (Germany).
• Şahinol, M. (2020). Enabling-Technologien zwischen Normalität und Enhancement: 3D-gedruckte Prothesen für Kinder von Maker*innen. İçinde M. C. Bauer ve L. Deinzer (Ed.), Bessere Menschen? Technische und ethische Fragen in der transhumanistischen Zukunft (ss. 159- 182). Springer Berlin Heidelberg. doi:10.1007/978-3-662-61570-69_
• Şahinol, M. (2021). Living in the Age of Neuro-Digitalization. Brain-Computer Interfaces for Patients with Amyotrophic Lateral Sclerosis. Philosophy, Theology and the Sciences, 8(Being Human in a Technological Age), 53-80. doi:10.1628/ptsc-2021-0005
• Şahinol, M. (2022). 3D printed children's prostheses as enabling technology? The experience of children with upper limb body differences. Journal of Enabling Technologies, 16(3), 204-218. doi:10.1108/JET-02-2022-0017
• Şahinol, M. (2023). Sakatlık Teknobilimi ve Posthüman Sakatlık. İçinde B. Ağın ve Z. G. Yılmaz (Ed.), Beşerî Bilimlerin 50 Rengi. Çevreci, Dijital, Tıbbi ve Posthüman Sesler (ss. 431-439). Kapadokya Üniversitesi Yayınları.
• Şahinol, M. (2025). Somatechnische Erfahrungen. Ethnographische Gespräche mit Kindern mit Prothesen aus dem 3D-Drucker. İçinde R. Stock, C. Meier zu Verl, M. Şahinol, M. Spöhrer, & A.-L. Wiechern (Ed.), Dis/Ability und digitale Medien. Springer. doi:10.1007/978-3-658-46724-19_
• Şahinol, M., ve Başkavak, G. (2021a). Türkiye’de Çekişmeli Bedenlere Giriş. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 24(1), 1-17. doi:10.18490/sosars.911124.
• Şahinol, M., ve Başkavak, G. (2021b). Sosyo-Biyo-Teknik Bakım Kompleksi: Tip 1 Diyabette Dijital Sağlık Takibi. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 24(1), 110-145. doi:10.18490/sosars.911385
• Turner, B. S. (2008 [1984]). The body & society: Explorations in social theory. SAGE Publications Inc. doi:10.4135/9781446214329.
• Uzuegbunam, C. E. (2022). Assessing Rural and Urban Teenagers' Domestication of Technology: The Role of Digital Literacy. International Journal of Mobile and Blended Learning, 14(3). doi:10.4018/IJMBL.310941
• Vogl, S. (2021). Mit Kindern Interviews führen: Ein praxisorientierter Überblick. İçinde Perspektiven auf Vielfalt in der frühen Kindheit. Mit Kindern Diversität erforschen (ss. 142-157).