Türkiye'deki gazeteciler cemiyeti başkanlarının insan hakları ve hak odaklı habercilik kavramlarına ilişkin yaklaşımları: Bölgelerarası bir inceleme

Year 2025, Volume: 15 Issue: 2, 1098 - 1123, 29.06.2025

Elif Kebelek , Ülhak Çimen

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1511092

Abstract

Yerel gündemin ve yerel kamuoyunun şekillenmesinde, yerel medya kuruluşların önemi yadsınamaz bir gerçektir. Yerel medyada çalışan kişilerin habercilik pratiklerinde bireysel tutumlar, çalışılan kurumun ideolojik anlayışı, ekonomik kaygılar vb. birçok faktör etkili olabilmektedir. Bu çalışma, evrensel bir değere haiz olan insan hakları kavramını ve bu kavram ile yakından ilişkili olarak hak odaklı habercilik kavramını, Türkiye genelinde bölgelerarası bir yerel medya araştırması yaparak ele alması bakımından önem teşkil etmektedir. Araştırmada, Türkiye’deki gazeteciler cemiyeti başkanlarının insan hakları ve hak odaklı habercilik kavramlarına yaklaşımlarını bölgelerarası bir karşılaştırma ile incelemek amaçlanmıştır. Çalışmanın amacına uygun olarak yedi farklı coğrafi bölgeyi temsil etmesi adına Samsun, İstanbul, Ankara, İzmir, Erzurum, Mersin ve Kahramanmaraş illeri örneklem olarak seçilmiştir. Temsilde en fazla yerel medya kuruluşuna sahip iller göz önünde bulundurulmuştur. Örneklem dâhilinde seçilen şehirlerdeki yerel medya kuruluşlarının çalışma disiplinini daha kapsamlı anlayabilmek ve yerel medyayı daha yakından tanıyabilmek adına, illerin gazeteciler cemiyeti başkanları ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara uygulanan yarı yapılandırılmış görüşmeler sonucunda, katılımcıların genel olarak insan hakları ve hak odaklı haberciliği önemsediği ancak bu kavramlara yönelik eğitim alma noktasında eksik oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca toplum içerisinde azınlıkta kalan veya zaman zaman ötekileştirilen kişilerin seslerinin duyurulması veya bu kişilerin haberleştirilmesi noktasında, yerel medya çalışanları üzerinde bireysel faktörlerden ziyade bilhassa kurumsal birtakım faktörlerin etkili olduğu kanaatinde oldukları fark edilmiştir. İşyerlerinin ekonomik kâr kaygıları, egemen güçlerle ilişkileri, reklam verenlerin baskısı vb. faktörlerin, yerel medya çalışanlarının haberleştirme süreçlerini etkilediği ve bu etkinin özellikle doğu illerindeki veya kozmopolitliğin çok olduğu büyük şehirlerde daha fazla hissedildiği sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Yerel medya , hak odaklı habercilik , gazeteciler cemiyeti başkanları , insan hakları , yarı yapılandırılmış görüşme

Approaches of newspaper association presidents in Turkey towards human rights and rights-based journalism concepts: A cross-regional examination

Abstract

The importance of local media organizations in shaping the local agenda and local public opinion is an undeniable fact. Many factors, such as individual attitudes, ideological understanding of the institution they work for, economic concerns, etc., can be effective in the reporting practices of people working in local media. This study is important in that it deals with the concept of human rights, which has a universal value, and the concept of rights- oriented journalism, which is closely related to this concept, by conducting an interregional local media research throughout Turkey. The aim of the research is to examine the approaches of the presidents of the journalists’s associations in Turkey to the concepts of human rights and rights-oriented journalism with an interregional comparison. In accordance with the purpose of the study, the provinces of Samsun, Istanbul, Ankara, İzmir, Erzurum, Mersin and Kahramanmaraş were selected as samples to represent seven different geographical regions. In the representation, the provinces with the highest number of local media organizations were taken into consideration. In order to have a more comprehensive understanding of the working discipline of local media organizations in the cities selected within the sample and to get to know the local media more closely, semi-structured interviews were held with the presidents of the journalists’ associations of the provinces. As a result of the semi-structured interviewsconducted with the participants, it was concluded that the participants generally care about human rights and rights-oriented journalism, but they lack training in these concepts. In addition, it has been noticed that local media employees are of the opinion that some institutional factors, rather than individual factors, are effective on the issue of making the voices of people who are in the minority or sometimes marginalized in the society heard or reporting these people. It has been concluded that factors such as workplaces’s economic profit concerns, relations with dominant powers, pressure from advertisers, etc. affect the reporting processes of local media employees and that this effect is felt more especially in eastern provinces or in big cities with a lot of cosmopolitanism.

Keywords

Local media , rights-oriented journalism , presidents of journalists’ associations , human rights , semi-structured interview

References

• Akveran, S. (2018). Ana akım medya alternatif medya ihtiyacı ve etik. Dördüncü Kuvvet Uluslararası Hakemli Dergisi, 1(1), 10-31. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dorduncukuvvet/issue/37152/41 2790
• Alankuş, S. (2007). İnsan hakları haberciliği. Hak haberciliği dizisi: 1, İstanbul: IPS İletişim Vakfı Yayınları:9.
• Aydeniz, H. (2007). Tarihsel ve literal açıdan yerel gazetecilik. https://www.academi a.edu/16327362/Tarihsel_ve_Literal_A%C3%A7%C4%B1dan_Yerel_Gazetecilik
• Bayram, Y. (2016). Yerelde Öteki Olmak: Suriyeli Sığınmacıların Trabzon Yerel Gazetelerinde Söylemsel Temsili, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42), 1416-1430. DOI: 10.17719/jisr.20164216250
• Birinci, G. (2017). İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin kısa tarihi I: Milletler Cemiyeti’nden Birleşmiş Milletler’e. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, SBE Dergisi, 7(2), 50-81.
• Ceyhan, Ç. (2008). Anaakım medyaya karşı alternatif medya: Alternatif gazeteler olarak Ahali ve Mülksüzler [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Cızık, Cansu (2020). Amerikan insan hakları belgeleri. https://www.academia.edu/35763598/A merikan_%C4%B0nsan_Haklar%C4%B1_Belgeleri
• Çeçen, A. (2012). İnsan hakları. https://docplayer.biz.tr/3844515-Insan-haklari-prof-dr-anil-cecenankara-univ-hukuk-fak.html
• Çığ, Ü. (2007). 19. Yüzyılda Osmanlıʹ da gazetecilik hareketleri: Takvim-İ Vekayiʹden vilayet ve özel girişim gazetelerine. https://www.suatgezgin.com/yayinlar/Turkiyede_Yerel_Basin_2 007.pdf
• Demirci, M. (2016). 1871 Vilayet Nizamnamesinin II. Abdülhamid dönemine yansıması [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi.
• Erul, B. (2012). Vedâ Hutbesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 42. Cilt. https://islamansiklopedisi.org.tr/veda-hutbesi
• Gilliam, F. D., Iyengar, S. (2000). Prime Suspects: The Influence of Local Television News on the Viewing Public. American Journal of Political Science, 44(3), 560-573. https://doi.org/10.2307/2669264
• Girgin, A. (2009). Türkiye’de yerel basın, Der Yayınları.
• Gürkaynak, M. ve İren, A.A. (2016). Modernizm öncesi ve sonrası Batı toplumlarında insan haklarının kavramsallaştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 0(23), 329-357. Hurd, L., Mahal, R., Ng, S., Kanagasingam, D. (2020). From invisible to extraordinary: Representations of older LGBTQ persons in Canadian print and online news media. Journal of Aging Studies 55,1-9. DOI: 10.1016/j.jaging.2020.100877
• İnuğur, M. N. (2005). Basın ve yayın tarihi, DER Yayınları.
• Journo (2024). ‘Engelsiz’ bir haber diliyle yazın, fotoğrafları betimlemeyi unutmayın. https://journo.com.tr/3-aralik-engelliler-gunu-ekha (Erişim: 04.03.2023).
• Kohnen, A. M., Lacy, A. (2018). “They don’t see us otherwise”: A discourse analysis of marginalized students critiquing the local news. Linguistics and Education, 46, 102–112. https://doi.org/10.1016/j.linged.2018.07.002
• Koloğlu, O. (2010). Osmanlı döneminde basın teknikleri ve araçları. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları.
• Korkmaz, A., Ulusal, D. (2020). Yerel medyada Suriyeliler: Kayseri Örneği, USBIK 2020 3.Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metin E-Kitabı. Kayseri-Türkiye 29-31 OCAK-January 2020 https://www.academia.edu/43510596/Usbik_2020_3_Uluslararas%C4%B 1_Sosyal_Bilimler_Kongresi_Tam_Metin_E_kitab%C4%B1
• Kurtbaş, İ., Doğan, A., Göker, G. (2011). Yerel medya sorunsalları ve sektör çalışanlarının sorunlara bakışları “Elazığ ili örneği”. Erciyes İletişim Dergisi, 1(2), 20-41.
• Kuyaksil, A. (2012). İnsan hakları kavram, tarihçe, korunması ve geliştirilmesi, Ada Kitabevi.
• Mastin, T. (2000). Media use and civic participation in the African-American population: Exploring participation among professionals and nonprofessionals. Journalism & Mass Communication Quarterly, 77(1). 115-127. DOI: 10.1177/107769900007700109
• Moy, P., McCluskey, M. R., McCoy, K., Spratt, M. A. (2006). Political correlates of local news media use. Journal of Communication, 54(3), 532–546. DOI: 10.1111/j.1460-2466.2004.tb02643.x
• Özkaya-Duman, O. (2013). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e ulusaldan yerele basın ve yayıncılık faaliyetlerinin gelişimi üzerine bir değerlendirme. Türkiye Çalışmaları-Türk ve Türk Dilleri, Edebiyatları ve Tarihi Uluslararası Süreli Yayın, 8(12), 1031-1041. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5622
• Salihpaşaoğlu, Y. (2009). Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Türkiye: Bazı rakamlar ve gerçekler. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13(1), 253-281. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ahbvuhfd/issue/48127/608658
• Sanioğlu, H. (2006). Avrupa Birliği Hukukunda İnsan Hakları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Scheufele, D.A., Shanahan, J., Kim, S. (2002). Who cares about local politics? Media influences on local political ınvolvement, ıssue awareness, and attitude strength. Journalism & Mass Communication Quarterly 79(2). 427-444. https://doi.org/10.1177/107769900207900211
• Taylan, A. (2012). Alternatif Medya ve Bianet Örneği: Türkiye’de alternatif medyaya dair etnografik çalışma [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Temel, M., Korkmaz, A., Korkmaz, A., Somuncu, B., Somuncu, B., Şilen, K. (2013). Yerel medya çalışanlarının sosyo-demografik özellikleri ve sektör sorunlarına bakışı: Kayseri ve Nevşehir yerel medyasına yönelik alan araştırması. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 125-157. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mkusbed/issue/19551/208377
• Tokdoğan, N. (2013). Hak haberciliğinde temel bir uğrak: Kadın odaklı habercilik ve JİNHA örneği. Mülkiye Dergisi, 37(3), 9-36. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mulkiye/issue/42/206
• Tosun, E. (2013). İnsan Hakları ve kamu özgürlükleri, 0(0), 1-50. https://www.academia.edu/41652866/%C4%B0nsan_Haklar%C4%B1_ve_Kamu_%C3%96zg%C3%B Crl%C3%BCkleri_A%C3%96F
• Uçan Süpürge Vakfı (2024). Uçan Süpürge Vakfı biz kimiz?. https://ucansupurge.org.tr/hakkimizda/biz-kimiz/ (Erişim: 06.12.2023).
• Waltz, Mitzi (2005). Alternative and activist media. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Yaşın, C. (2009). Türkiye'de yerel basının yapısal özellikleri ve üretim koşulları. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 0(28), 115-151. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/96748/
• Yerel Medya Veri Tabanı Araştırması (2021). Türkiye Yerel medya veri tabanı çalışması, 2021 https://yerelmedyavt.com/ (Erişim: 03.03.2023).
• Yücebaş, M. (2015). Gaziantep yerel basınında Suriyeli imgesi: Yeni taşranın yeni suskunları: Suriyeliler. Birikim Aylık Sosyalist Kültür Dergisi, 0(311), 38-47. https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-311-mart-2015-311-mart-2015/2479