Muğla-Yatağan ilçesi Hacıveliler, Hacıbayramlar ve Hisarardı mahallelerindeki süslemeli ahşap tavan göbekleri

Year 2025, Volume: 15 Issue: 3, 1740 - 1785, 28.09.2025

Nurcan Bahargülü

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1651224

Abstract

Geleneksel Türk evinde mekanların üstünü örten sabit elamanlara tavan ismi verilmektedir. Evlerin iç donatı elamanlarından biri olan tavan en özenilen ve süslemesi yoğun olan yerlerden birisidir. Orta Asya’da insanların yaşadıkları çadırların tepe noktalarındaki tünlük denilen kısımların açık bırakılarak iç kısımlarının süslü olması evlerin tavanlarını hatırlatmaktadır. Topak evlerin dairesel veya çokgen tavanları kubbe görünümü vermesi de evlerde üst örtü sistemine benzetilmektedir.
Muğla’nın Yatağan ilçesine bağlı olan Gökbel köyleri olarak sınırlandırdığımız Hacıveliler, Hacıbayramlar ve Hisarardı köylerindeki evlerin ahşap tavanları ve tavan göbekleri el işçiliği bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Tavan göbeklerinin her biri farklı formda yapılmıştır. Tavan göbeğinde yer alan süslemeler oyma-kabartma tekniği ile işlenmiştir. Kırsalda inşa edilen bu evler dış sofalı, tek veya iki odalı plan düzenindedir. Düz toprak damlı bu evler daha sonraları ahşap kırma çatı ile kapatılmıştır. Oda içleri seki altı ve seki üstü şeklinde bir ahşap direk ile bölündüğü görülmektedir. Seki altında pabuçluk, bömbelik, ahşap raf ve sulukluk bölümleri yer almaktadır. Seki üstünde ise yüklük, sandıklık, ocak, raflar ve tavan bulunmaktadır.
Çalışmada üç ayrı köyden seçilen örnekler ele alınmıştır. Hacıveliler, Hacıbayramlar ve Hisaradı köylerine ait bu evlerin ahşap tavan göbekleri değerlendirilmiştir. Toplamda on bir adet tavan göbeği incelenmiştir. Hacıvelilerden dokuz, Hacıbayramlar ve Hisarardı köylerinden ise birer örnek çalışmaya dahil edilmiştir. Yapılan saha çalışmalarında bu üç köyün ahşap tavanları ve tavan göbekleri daha önce yayınlanmamış olması çalışmayı özgün kılmaktadır. Yerel ustalar tarafından yapılan bu tavanlar bölge evleri içinde de işçilik bakımından farklılık göstermektedir. Tescilli olmayan bu evlere sahip çıkılarak evlerin ve ahşap süslemelerinin koruma altına alınarak gelecek nesillere aktarımının sağlanması en büyük temennimizdir.

Keywords

Muğla-Yatağan , Gökbel Köyleri , Ev , Ahşap Süsleme , Tavan Göbeği

Decorated wooden ceiling centers in Hacıveliler, Hacıbayramlar and Hisarardı neighborhoods in Muğla-Yatağan district

Abstract

In a traditional Turkish house, the fixed areas covering the top of the spaces are called ceilings. The ceiling, one of the houses' interior reinforcement elements, is one of the most elaborate and heavily decorated parts. The fact that the top parts of the tents, called tünlük where people lived in Central Asia, were left open and their interiors were decorated resembles the ceilings of modern houses. The circular or polygonal ceilings of topak houses, giving the appearance of a dome, are also likened to the roof covering system in houses.
The wooden ceilings and ceiling roses of the houses in Hacıveliler, Hacıbayramlar, and Hisarardı villages, which we have covered as Gökbel villages in the Yatağan district of Muğla, have significance in terms of their unique handicraft. Each of the ceiling roses was made in a different form. The ornaments on the ceiling roses are carved and embossed. These houses were built in the countryside and have one- or two-room plans with an anteroom. These houses with flat soil housetops were later covered with wooden hipped roofs. It is seen that the room interiors are divided by a wooden pillar as seki altı and seki üstü (a seki is a seating platform leaning against the wall). In the seki altı section are pabuçluk (a shoe rack), bömbelik (a larder), wooden shelf and sulukluk (bath chamber). In the section of seki üstü, there are yüklük (big cabinets), sandıklık (a dowry chest), hearth, cupboards and ceiling.
The study discusses examples selected from three different villages. The wooden ceiling roses of these houses belonging to Hacıveliler, Hacıbayramlar and Hisaradı villages were evaluated, and a total of eleven ceiling roses were analyzed. Nine examples from Hacıveliler and one example each from Hacıbayramlar and Hisarardı villages were included in the study. The fact that the wooden ceilings and ceiling roses of these three villages have not been published before makes this study unique. These ceilings made by local craftspeople also differ in terms of artistry among the houses in the region. It is our greatest wish that these unregistered houses and their wooden ornaments are preserved and their values are transferred to future generations.

Keywords

Muğla-Yatağan , Gökbel Villages , House , Wooden Ornament , Ceiling Hub

References

• Altınoluk, Ü. (1998). Birgi, selvi ve nar. İlgi Dergisi, (95), 12-17.
• Arel, A. (1982). Osmanlı Konut Geleneğinde Tarihsel Sorunlar. Ege Üniversiyesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Arseven, C. E. (1975). Tavan. Sanat Ansiklopedisi (Çilt 5, s. 546, 1952, 1953). Milli Eğitim Basımevi. Aksoy, E. (1963). Orta mekân: türk sivil mimarisinde temel kuruluş prensibi. Mimarlık ve Sanat Dergisi, 7(8), 39-92.
• Baytop, T., & Kurnaz, C. (2003). Lâle. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 27, ss. 79-81). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bozer, R. (1988). Kula Evleri. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Cansever, T. (2002). Türk Evinin Mimarisi. Yeni Türkiye Yayınları.
• Cömertler, E. A., & Pektaş, K. (2017a). Ahşap süslemeli bir ev: denizli merkezefendi hızır salih efendi evi. Kalemişi Dergisi, 5(9), 13-31. https://doı:10.7816/kalemisi-05-09-02.
• Cömertler, E. A., & Pektaş, K. (2017b). 19. yüzyıldan kalemişi ve ahşap süslemeli bir ev: koçarlı hidayet ilhan evi. Sanat Tarihi Dergisi, 26(1), 45-67. https://doi.org/10.29135/std.292458.
• Cömertler, E. A. (2023). yok olmaya yüz tutmuş geleneksel mimari: izmir-kiraz-yağlar evleri. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 94-106. https://doi.org/10.33437/ksusbd.1135379.
• Çaycı, A. (2008). Selçuklularda Egemenlik Sembolleri. İz Yayıncılık.
• Çaycı, A. (2017). İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol. Palet Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (1998, Mayıs 08-10). Eyüp ve çevresindeki mezar taşlarında görülen kâse içinde meyve tasvirlerinin sembolizmi. Tarihi Kültürü ve Sanatıyla II. Eyüp Sultan Sempozyumu Bildirileri, ss. 120-130. İstanbul: Eyüp Belediyesi Yayınları.
• Demirci, D. (2011). Isparta Evleri. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları. Doğan, K. (1995). Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Dursun, N. (2012). Akseki ilvat ve çevresindeki geleneksel türk evlerinden örnekler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (27), 119-127.
• Eldem, S. H. (1941). 17 ve 18. Asırlarda türk odası. Güzel Sanatlar Dergisi, (5), 28-49.
• Eldem, S. H. (1954). Türk Evi Plan Tipleri. Pulhan Matbaası.
• Eldem, S. H. (1984). Türk Evi. Taç Vakfı Yayınları.
• Gültekin, R. E. (2008). Türklerde bereket sembolü olarak kullanılan meyve motifleri ve mimaride değerlendirilmesi. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkic, 3(5), 9-31.
• Güner, M. (2020). Sırlar Bohçası. Destek Yayınları.
• Hasol, D. (1998). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. Yem Yayınları.
• Kozak, T. K. (2014). Ula ve Ula Evleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kuban, D. (1995). Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Kuban, D. (2018). Türk Ahşap Konut Mimarisi: 17.-19. Yüzyıllar. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kunduracı, O. (1999). Muğla- yatağan çevresindeki ahşap süslemeli kapılar. 2000’li Yıllarda Türkiye’de Geleneksel Türk El Sanatlarının Sanatsal, Tarımsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri. ss. 183-189. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kunduracı, O. (2002). Batı Toroslarda Bulunan Geç Dönem Türk Evlerinde Ahşap Süsleme. Türkler Ansiklopedisi (Cilt 15, ss. 269). Yeni Türkiye Yayınları.
• Kunduracı, O. (2007). Muğla-Yatağan Çevresindeki Türk Devri Mimarisi ve El Sanatları. Muğla Valiliği Kültür Yayınları.
• Kunduracı, O. (2006, Eylül 6-7-8). Denizli-Serinhisar ilçesinin eski evleri. A. Özçelik, M. Y. Ertaş, Y. Kılıç, Y. Avcı, S. İnan, & S. Parlaz (Ed.), Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri (ss. 246-254). Denizli: Pamukkale Üniversitesi Yayınları.
• Kunduracı, O. (2011). Hacı Akif Evi. Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kunduracı, O. (2012). Muğla- Yatağan İlçesi Turgut (Leyne) Kasabasının eski evleri. Bilal Söğüt (Ed.), Stratonikeia’dan Lagina ’ya: Ahmet Adil Tırpan Armağanı (1. baskı, ss. 399- 421). Ege Yayınları.
• Kunduracı, O. (2016). Ceıling Applıcations İnTraditional Turkish Housas İn The Western Taurus Mountains. O. Kunduracı & A. Aytaç (Eds.), X. İnternational Turkic Culture, Art and Protection of Cultural Heritage Symposium/ Art Acticvity (ss. 215-230). Ulan Bator: Ministry of Culture Publications.
• Kunduracı, O., & Bahargülü, N. (2017, Mayıs 12-13-14). Geleneksel Türk Evinde Ortak Yaşama Alanı: Sofa. VI. Uluslararası Türk Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/Sanat Etkinlikleri, Tahir Akyürek Armağanı Bildirileri (ss. 489-498). Konya: Anka Basım Yayınları. Kunduracı, O., Bahargülü, N., & Güven, S. (2018). Gibye’de bulunan Türk dönemine ait eserler. B. Söğüt & S. Gencer (Eds.), Stratonikeia Çalışmaları 3: Gibye Yeşilbağcılar (1. Baskı, ss. 107-125). Ege Yayınları. Kunduracı, O., Bahargülü, N., & Yiğiter, E. (2020). Türk evinde oda ve odayı biçimlendiren unsurlar. Tarih ve Medeniyet Faktörler ve Diyarlar, Akademik Naile Velihanlı Armağanı Bildirileri (ss. 467-484). Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi.
• Kunduracı, O., & Yavuzyılmaz, A. (2021). Beyşehir evlerinden örnekler. H. Muşmal (Ed.), Tarih, Kültür, Sanat, Turizm, Sanayi ve Ticaret Şehri Beyşehir (ss. 199-232). Palmet Yayınları. Küçükerman, Ö. (1985). Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
• Küçükerman, Ö., & Güner, Ş. (1995). Anadolu mirasında Türk evleri. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Önge, Y. (1975). Selçuklularda ve Beyliklerde ahşap tavanlar. Atatürk Konferansları 5 (ss. 184). Ankara, Türkiye.
• Özaltın, F. N., & Ölmez, F. N. (2012). Burdur Bakibey Konağı Süslemeleri. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı Yayınları.
• Özkan, N. K., & Duran, R. (2022a). Türk Süsleme Sanatında Nar. Eğitim Yayınevi.
• Özkan, N. K., & Duran, R. (2022b). Türk kültüründe nar motifi ve tekstil uygulamalarından örnekler. Ulak Bilge Sosyal Bilimler Dergisi, (68), 21-33.
• Sayan, Y. (1997). Uşak Evleri. T.C. Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri Yayınları.
• Sayan, Y. (2009). Sivrihisar Evleri. Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. Sertyüz, N. (2022). Anadolu Türk evi’nde ahşap üzeri kalemişi bezeme (Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Sözen, M., & Eruzun, C. (1996). Anadolu’da Ev ve İnsan. Emlak Bankası Yayınları.
• Şenalp, M. H. (1984). Kula- kula’daki evlerin mimarisi üzerine. Lale Dergisi, (2), 27-36. Taşkale, F. (2015, Aralık 02-30). Nar Sergisi. 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi, İstanbul, Türkiye.
• Kozak, T. K. (2014). Ula ve Ula Evleri. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Tütüncügil, E. Ç. (2011). Türk süsleme sanatının birbirine karıştırılan iki motifi: nar ve haşhaş. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (27), 27-46.
• Tütüncügil, E. Ç. (2013). Türk süsleme sanatında nar: form, köken ve ikonografik anlamı. Türklük Bilimi Araştırmaları, 18(33), 61-92.
• Uyar, M., Uyar, M., & Oğuz, U. (2005). Antalya Kültür Envanteri (Akseki- İbradı- Gündoğmuş – Gazipaşa). Antalya Valiliği Yayınları.
• Yıldırım, K. (2006). Geleneksel Afyonkarahisar evlerine ait kapilar üzerine bir araştirma. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, (21), 75-85.