XVI. Yüzyılda Orta Anadolu Şehirlerinde Ermeni Varlığı

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 2, 478 - 492, 17.07.2020

Seyran Aktaş

Öz

Ermenilerin Orta Anadolu coğrafyasındaki varlıklarını önce İslam ordularının daha sonra Selçuklu Türklerinin Anadolu’ya gelmesi ile ilişkilendirmek mümkündür. Çünkü bu akınlarla ile birlikte Bizans İmparatorluğu doğu bölgelerindeki topraklarını koruyamaz hale gelmiş, daha gerideki topraklarını güvence altına almak için askeri themalar kurarak, Anadolu’nun doğusundaki Ermenileri, Orta Anadolu, Çukurova ve Maraş bölgesine göç ettirmiştir. Bizans’ın uyguladığı bu göçlerle Ermeniler, daha önce varlık göstermedikleri bölgelerde görünmeye başlamışlardır. Özellikle XI. yüzyılda başlayan göçler, XVI. yüzyıla kadar devam etmiş ve XVI. yüzyılda Osmanlı-Safevi mücadeleleri nedeniyle daha da yoğunluk kazanmıştır.
XVI. yüzyılda Orta Anadolu şehirlerinden Ankara, Beypazarı, Divriği, Kayseri, Niğde ve Sivas, Sivrihisar şehir ve kazalarında Ermeni nüfusu tespit edilmektedir. Bu çalışmada Ankara, Beypazarı, Divriği, Kayseri, Niğde ve Sivas, Sivrihisar şehir ve kazalarındaki demografik ve sosyal yapı incelenmiş, şehirlerdeki Müslüman, Ermeni ve diğer gayrimüslim mahalleleri, bu mahallelerdeki nüfus, meslek sahipleri, göç olgusu, şehirlerdeki ekonomik durum ele alınmıştır. Çalışma da şehirlerdeki Ermeni nüfusu Müslüman nüfus ile karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Orta Anadolu, Ermeni, Şehir, Nüfus, Göç

Armenians in Central Anatolia in the 16th Century

Öz

The presence of Armenians in Central Anatolia may be related to the arrival of the Muslim Army and the Seljuk Turks to Anatolia. Due to these raids, while Byzantines were unable to protect their lands in the eastern regions, they set up military themes to secure their further lands and made Armenians in Eastern Anatolia migrate to Central Anatolia, Çukurova and Maras. With these migrations, Armenians started to appear in regions where they did not exist before. Migrations that started in the 11th century continued until the 16th century. Migrations increased in the 16th century due to the Ottoman-Safavid conflict.
In the 16th century, the Armenian population was determined in Ankara, Beypazarı, Divriği, Kayseri, Niğde, Sivas, and Sivrihisar, among the cities of Central Anatolia. The demographic and social structure of these cities were evaluated. Districts of these cities were identified according to Muslim, Armenian, and other non-Muslim populations. Occupations, migration phenomenon, and economic situation in these cities were also discussed. The Armenian population in the cities was evaluated in comparison with the Muslim population.

Anahtar Kelimeler

: Central Anatolia, Armenians, City, Population, Migration

Kaynakça

• I. Arşiv Vesikaları A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) a. Tahrir Defterleri (TD) TD 33 (Kayseri) TD 79 (Tokat/Sivas) TD 111 (Hüdâvendigâr) TD 117 (Ankara) TD 252 (Divriği) TD 287 (Sivas/Rum) TD 408 (Malatya) TD 453 (Hüdavendigar) TD 455 (Karaman) TD 976 (Kayseri) TD 1047 (Karaman) B. Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi b. Tahrir Defterleri (TD) TD 17 (eski defter nr. 305/74) (Ankara) TD 57 (eski defter nr. 208/ 153) (Divriği) TD 87 (eski defter nr. 83/ 68) (Hüdavendigar) TD 108 (eski defter nr. 295/ 136) (Kayseri) TD 152 (eski defter nr. 278/ 135) (Niğde) TD 177 (eski defter nr. 312/ 14) (Sivas-I) C. Milli Kütüphane Arşivi a. Ankara Şer’iyye Sicilleri (AŞS). VIII D. Yayınlanmış Vesikalar 166 Numaralı Muhâsebe- i Vilâyet- i Anadolu Defteri (937/ 1530), Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 1995. III. Kaynak Eserler Çelebi, E. (1998). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: II. Z. Kurşun, S. A. Kahraman, Y. Dağlı (Yay. Haz.). İstanbul: Yapı Kredi. Çelebi, E. (1999). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: III. Y. Dağlı, S. A. Kahraman (Yay. Haz.). İstanbul: Yapı Kredi. Dernschwam, H. (1992). İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü. Yaşar Önen (Çev.), Ankara: Kültür Bakanlığı. İnciciyan, G. (1806. Aşharhakrutyun Çoritz Masantz Aşharhi. Venedik. Simeon, P. (1964). Polonyalı Simeon’nun Seyahatnamesi (1608- 1619). H. D. Andreasyan (Çev), İst. Üniv. Edb. Fak. Yay. Tournefort, J. P. (2005). Tournefort Seyahatnamesi I-II. A. Berktay, T. Tunçdoğan (Çev), İstanbul: Kitap Yayınevi. IV. Araştırmalar ve İncelemeler Akdağ, M. (2010). Türkiye'nin İktisadi ve İçtimadı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi. Darkot, B. (1964). “Niğde”. İA. IX, 253-256. DEMİREL, Ö. (2009). “Sivas”. TDVİA, 32, 278-282. Erdoğan, E. (2005). “Tahrir Defterlerine Göre Ankara Şehri Yerleşmeleri. Gazi Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 249-262. Ergenç, Ö. (1981). Osmanlı Şehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerine Bazı Düşünceler. VII. Türk Tarihi Kongresine Sunulan Bildiriler, II. Ankara: TTK, 1270-1280. Ergenç, Ö. (1988). “Şehir Tarihi Araştırmaları Hakkında Bazı Düşünceler”. Belleten, 52 ( 203), 667-683. Ergenç, Ö. (2012). XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt. Faroqhi, S. (2004). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. N. Kalaycıoğlu (Çev.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt. Jennings, R. C. (1983). “The Population, Society, and Economy of the Region of Erciyeş Dağı in the Sixteenth Century” in Contributions a’histoire economique et sociale de l’empire Ottoman (Contributions to the Economic and Social History of the Ottoman Empire), Paris, 149-250. Kevorkian, R. H. ve Paboudjian, P. B. (2013). 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler. (M. Saris (Çev.). İstanbul: Aras. Oflaz, M. (1992). 16. Yüzyılda Niğde Sancağı. (Basılmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Turan, O. (2002). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi.