A Turkish classic in Russian Literature: “Fakirism” and “Dervish” in Clay Letters, Floating Apples by Suhbat Aflatuni

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 797 - 812, 02.08.2022

Gülhanım Bihter Yetkin

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1092879

Öz

Dervishes were important figures who embraced asceticism, modesty, poverty, and patience as a way of living and played a key role in spreading Islam among the Turks by leading an itinerant life, as well as their influence on cultural life are important images on which many disciplines such as art and literature conduct research. Dervishes, who are an inseparab-le part of Sufi literature, come to the fore in almost all works as people who always advise people to be good and truthful, have good morals, spend their lives on the path of truth, and connect their hearts only to God. After the birth of orienta-lism in the West, which is the research area of the East, which is always attractive, the subject of dervish begins to take its place in the culture and literature of many nations. In Russian culture, which is one of them, it is seen that dervishes are defined in a similar way by showing parallelism with the studies of eastern researchers. Dervishes, who started to appear in Russian literature simultaneously, are reflected in different ways by the authors with the influence of periods, conditions and various literary movements. One of the strongest examples that can be given to these dervish types, in which wisdom and mysticism dominate in general, is Suhbat Aflatuni's work called Clay Letters, Floating Apples, which we discussed in detail in the theoretical part of our study. The subject of dervish occupies a large place in Suhbat Aflatuni's art. The author, who reflects the mystery of the east in his dervish typologies, which he frequently deals with in his works, while emphasizing the importance of being a perfect human being, on the other hand, conveys a profound philosophy of life to the reader. In the long story Clay Letters, Floating Apples, the mystical dervish of the east reveals himself as a teac-her. The dervish teacher, who came to save the village, which was condemned to thirst, poverty, ignorance and many other disasters by punishing his ancestors who caused the cruel death of a dervish a long time ago, from this deplorable situation, will almost suffer the fate of the previous dervish as a result of the events but with the help of divine power he completes his mission and disappears as soon as he came from. In this work, in which the dervish image, which is the interesting element of the East, is reflected in all its aspects, Aflatuni brings a unique example to the interaction between cultures by incorporating a theme specific to Turkish culture into Russian literature. For this purpose, the reflection of dervishism, which is a mystical image and an integral part of Turkish literature, on Russian literature has been discussed in this study and the similarities in the handling of the image that serves as a bridge between both cultures are emphasi-zed.

Anahtar Kelimeler

dervish, turkish culture, folklore, russian literature, suhbat aflatuni

Rus Edebiyatında Bir Türk Kültürü Klasiği: Aflatuni’nin Kilden Harfler, Yüzen Elmalar Ese-rinde “Dervişlik”

Öz

Çileciliği, tevazuyu, yoksulluğu ve sabrı yaşam tarzı olarak benimseyen, gezgin bir hayat sürdürerek Türkler arasında İslami-yet’in yayılmasında kilit rol oynayan dervişler, kültürel yaşamdaki etkilerinin yanı sıra sanat ve edebiyat gibi pek çok bilim dalının da üzerinde araştırmalar yürüttüğü önemli imgelerdir. Tasavvuf edebiyatının ayrılmaz bir parçası olan dervişler, neredeyse tüm eserlerde her daim insanlara iyiliği ve doğruluğu öğütleyen, güzel ahlak sahibi, hak yolunda ömür tüketen, gönlünü yalnızca Hakk’a bağlayan kişiler olarak ön plana çıkarlar. Her daim cezbedici bulunan Doğu’nun araştırma alanı olan oryantalizmin Batıda belirmesinin ardından dervişlik konusu pek çok ulusun kültüründe ve edebiyatında yerini almaya başlar. Bunlardan biri olan Rus kültüründe dervişlerin doğulu araştırmacıların çalışmalarıyla paralellik göstererek benzer şekilde tanımlandığı görülmektedir. Eşzamanlı olarak Rus edebiyatında da görünmeye başlayan dervişler, yazarlar tarafın-dan dönemlerin, koşulların ve çeşitli edebiyat akımlarının etkisiyle farklı şekillerde yansıtılır. Genel anlamda bilgeliğin ve mistisizmin hâkim olduğu bu derviş tiplemelerine verilebilecek en güçlü örneklerden biri, çalışmamızın teorik kısmında ayrıntılı bir şekilde ele aldığımız Suhbat Aflatuni’nin Kilden Harfler, Yüzen Elmalar adlı eseridir. Suhbat Aflatuni’nin sana-tında dervişlik konusu geniş yer kaplar. Eserlerinde sıklıkla ele aldığı derviş tiplemelerinde doğunun gizemini bütünüyle yansıtan yazar, bunu yaparken bir yandan kâmil insan olmanın önemine vurgu yaparken diğer yandan da okuyucuya derin-den bir yaşam felsefesi aktarır. Kilden Harfler, Yüzen Elmalar uzun öyküsünde doğunun mistik dervişi, bir öğretmen olarak kendisini gösterir. Uzun zaman önce bir dervişin zalimce ölümüne sebep olan atalarının cezasını çekerek susuzluk, yoksul-luk, cehalet ve daha pek çok felakete mahkûm edilen köyü, içerisinde bulunduğu bu içler acısı durumdan kurtarmak için gelen derviş öğretmen, yaşanan olaylar sonucunda neredeyse bir önceki dervişin akıbetine uğrayacakken ilahi gücün yardı-mıyla görevini tamamlar ve söz konusu bölgeden geldiği gibi bir anda kaybolur. Doğunun ilgi çekici unsuru olan derviş imgesinin tüm yönleriyle yansıtıldığı bu eserde Aflatuni, Türk kültürüne özgü bir temayı Rus edebiyatına dahil ederek kül-türler arasındaki etkileşime benzersiz bir örnek kazandırır. Bu amaçla çalışmada tasavvufî bir imge olan ve Türk edebiyatı-nın ayrılmaz bir parçası olan dervişliğin Rus edebiyatına yansıması ele alınmış ve her iki kültür arasında köprü vazifesi gören imgenin ele alınışındaki benzerlikler üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

dervişlik, Türk kültürü, halkbilimi, Rus edebiyatı, Suhbat Aflatuni

Kaynakça

• Aksoy, Mustafa ve Akbulut, Ayşenur Burcu & İflazoğlu, Nurhayat (2016). Mevlevilikte Mutfak Kültürü ve Ateşbaz-ı Veli Makamı. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 4 (1), 96-103.
• Dilmen, Ömer (2020). Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Köpek Metaforu. Turkish Academic Research Review, 5 (4), 607-635.
• Erol, Teymur (2009). Klasik Türk Şiirinde Derviş Tipi. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (17), 349-374.
• Işık, Caner (2008). “Derviş Ruhan” Örneğinde Alevi-Bektaşi Dervişlik Geleneği. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dil ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı.
• Kanar, Mehmet (2018). Farsça-Türkçe, Türkçe-Farsça Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Mevsim, Hüseyin (2016). Rus Yazar ve Oryantalist Osip Senkovski’nin Gizemli İstanbul’u (içinde Prof. Dr. Altan Aykut’a Armağan) (Ed: Ayla Kaşoğlu). İstanbul: Çeviribilim, 282-296.
• Ortakcı, Emel (2020). Türk Edebiyatında Manzum Derviş-Nâmeler. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü, Tasavvuf Kültürü ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Öksüzoğlu, Mahmut (2019). Tecellî Dîvân'ında Dinî ve Tasavvufî Muhtevâ. Konya: Necmettin Erbakan Üniver-sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Türk-İslam Edebiyatı Bilim Dalı.
• Özdemir, Cafer (2021). Bir Şiir Şerhi: Yunus’un Dünyasında Derviş Kimliği. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 10 (2), 563-577.
• Türk Dil Kurumu (2019). Türkçe Sözlük. (Haz. Şükrü Haluk Akalın vd.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yalım Eren, Nilgün (2019). Yûnus Emre Dîvânı’nda Dervişlik. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Tasavvuf Araş-tırmaları Enstitüsü, Tasavvuf Kültürü ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Yazıcı, Tahsin (1994). Derviş. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. IX. Cilt, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Афлатуни, Сухбат (2006). Глиняные буквы, плывущие яблоки. Октябрь, (9).
• Балтабаева, А. М. (2021). Дервишество как субстанциональный признак повестей Сухбата Афлатуни. ISJ Theoretical & Applied Science, 02 (94), 242-247.
• Мухаммедходжаев, Ахмаджон (1990). Гносеология суфизма. Душанбе: Дониш.
• Позднев, Петр Алексеевич (1886). Дервиши в мусульманском мире. Оренбург.
• Раджабова, Гульноза Арифжановна (2021). Творческая биография и художественный мир Сухбата Афлатуни. Гуманитарный научный вестник, (3), 167-172.
• Саид, Эдвард Вади (2006). Ориентализм. Западные концепции Востока. СПб.: Русский мiръ.
• Степанянц, Мариэтта Тиграновна (1987). Философские аспекты суфизма. М.: Наука.
• Сулейманова, С. А. (2021). Дервишество русской и русскоязычной литературе. Academıc Research in Educatıonal Scıences, 2 (8), 444-448.
• Тольц, Вера. (2013). «Собственный Восток России»: Политика идентичности и востоковедение в позднеимперский и раннесоветский период. М.: Новое литературное обозрение.
• Томилова, Надежда Анатольевна (2012). Дервиш как учитель в современной русской литературе: на примере повести Сухбата Афлатуни «Глиняные буквы, плывущие яблоки». Филологические науки. Вопросы теории и практики, 6 (17), 199-202.
• Томилова, Надежда Анатольевна (2014). Мотив дервишества в Русской Литературе (На материале творчества Сухбата Афлатуни, Тимура Зульфикарова, Александра Иличевского). Москва: Государственное бюджетное образовательное учреждение высшего профессионального образования города Москвы, «Московский городской педагогический университет», Институт гуманитарных наук, Кафедра русской и зарубежной литературы и методики.
• Томилова, Надежда Анатольевна “Мотив дервишества в русской литературе”, http://www.darvishi.ru/index.php/stati-o-dervishakh/19-vse-stati/630-motiv-dervishestva-v-russkoj-literature, Erişim Tarihi: 01.11.2021.