Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin Demografik Yapısında Ruslar

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 3, 2603 - 2626, 30.11.2022

Reyhan Rafet Can

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1094014

Öz

SSCB'nin çöküşü ve yirminci yüzyılın 90'lı yıllarında bir devlet olarak varlığının sona ermesi sonucunda, milyonlarca yurttaş, kendilerini yeni kurulan bağımsız devletlerde ulusal azınlıklar konumunda buldu. Rusya Federasyonu dışında, Rusça konuşan nüfus, zor bir siyasi, ekonomik, kültürel ve psikolojik durumla karşı karşıya kaldı, ancak ulusal kimliklerini, kültürlerini ve dillerini korudu. Rusça konuşan etnik grubun önemli bir bölümünün yaşadığı Sovyet sonrası alanın bölgelerinden biri, Orta Asya'dır. Bu çalışma, Sovyet öncesi ve sonrası dönemde Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan ve Kırgızistan'daki Rus nüfusunun büyüklük ve coğrafya dinamiğinin analizini içermektedir. Bugün Orta Asya'da yaklaşık 4,7-4,8 milyon Rus’un yaşadığı düşünülürken bu nüfusun sayısı SSCB'nin çöküşünden sonra yarı yarıya düşmüştür. Rus nüfusunun 3/4'ünden fazlası, demografik düşüş oranının asgari olduğu Kazakistan'da yoğunlaşmıştır. Türkmenistan, Rusya'nın kültürel etki alanını terk ederken, Özbekistan ve Kırgızistan Rus kültür ve uygarlık alanını terk etme konusunda diğer Orta Asya Türk cumhuriyetleri ile aynı yönde hareket etmektedir. Bu çalışma sonucunda Sovyet sonrası bölgede bağımsızlığını kazanan devletlerin, Rusya'dan bağımsız ulusal kimlik oluşturma arayışı içinde olduğu, Rusça konuşan nüfusun Orta Asya'nın yeni bağımsız devletlerinden kitlesel kaçışı ile Rus nüfusun azaldığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

SSCB,, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri,, Bağımsızlık,, Nüfus,, Rus,

Russians in the Demographic Structure of Central Asian Turkic Republics

Öz

As a result of the collapse of the USSR and its demise as a state in the 90s of the twentieth century, millions of citizens found themselves in the position of national minorities in newly established independent states. Outside the Russian Federation, the Russian-speaking population faced a difficult political, economic, cultural and psychological situation, however, they retained their national identity, culture and language. One of the regions of the post-Soviet space, where a significant part of the Russian-speaking ethnic group lives is Central Asia. This study includes the analysis of the size and geographical dynamics of the Russian population in Uzbekistan, Kazakhstan, Turkmenistan and Kyrgyzstan in the pre- and post-Soviet period. While it is thought that approximately 4.7-4.8 million Russians live in Central Asia today, the number of this population decreased by half after the collapse of the USSR. More than 3/4 of the Russian population is concentrated in Kazakhstan, where the rate of demographic decline is minimal. While Turkmenistan has already left Russia's cultural and civilizational sphere of influence, Uzbekistan and Kyrgyzstan are moving in the same direction as the other Central Asian Turkic republics in leaving the Russian culture and civilization sphere. As a result of this study, it was concluded that the states that gained independence in the post-Soviet region were in search of creating a national identity independent from Russia. Furthermore, the Russian population decreased with the mass flight of the Russian-speaking population from the newly independent states of Central Asia.

Anahtar Kelimeler

USSR,, Central Asian Turkic Republiks,, Independence,, Population,, Russian,

Kaynakça

• Abdurasulov, A. (2007). Russkiye Turkmenii: razrushaya chary Rukhnamy.http://news.bbc.co.uk/hi/russian/in_depth/newsid_6929000/6929162.stm, (Erişim Tarihi: 7.03.2022).
• Advantour. (2022). Naseleniye Uzbekistana. https://www.advantour.com/rus/uzbekistan/people.htm, (Erişim Tarihi: 07.02.2022).
• Alekseenko, A. (2002). O nekotorykh itogakh perepisi naseleniya Kazakhstana. Demoskop Weekly, № 57-58, http://www.demoscope.ru/weekly/2002/057/analit04.php, (Erişim Tarihi: 04.02.2022).
• Aleynikov M.V., & Borovikov I.V. (2013). Russkoye naseleniye Kazakhstana: sotsial'nodemograficheskiye transformatsii (90-ye gg. KHKH v.). Mir Yevrazii, 2, s.2-8. https://rusrand.ru/analytics/russkoe-naselenie-kazahstana-socialno-demograficheskie-transformacii-90-e-g-hh-veka, (Erişim Tarihi: 11.03.2022).
• Arutyunyan, YU.V. (2005). Russkiye v blizhnem zarubezh'ye (Po materialam sravnitel'nogo etnosotsiologicheskogo issledovaniya v Estonii i Uzbekistane). Demoscop Weekly, №191-192. http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0191/analit06.php, (Erişim Tarihi: 10.03.2022).
• Atalay, İ. (2000). Ülkeler Coğrafyası. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Byuro natsional'noy statistiki Agentstva po strategicheskomu planirovaniyu i reformam Respubliki Kazakhstan. (2021). Demografıcheskaya Statıstıka. https://stat.gov.kz/official/industry/61/statistic/8, (Erişim Tarihi: 12.03.2022).
• Central Asian Bureau for Analytical Reporting, (2019). Russian Language Status in Central Asian Countries. https://cabar.asia/en/russian-language-status-in-central-asian-countries, (Erişim tarihi: 18.03.2022).
• Çalışkan, B. (2018). Orta Asya Raporu: Dönüşüm Sürecinde Türk Cumhuriyetleri. Araştırma 86, İNSAMER.
• Dönmez, Y. (1987). Türk Dünyası’nın Beşerî ve İktisadi Coğrafyası İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No:1878.
• Ekici, Y. (2017). Bolşevik İhtilâlinin Ortaya Çıkması Ve Sebepleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 27, Sayı: 1, s. 265-275.
• Fedorko V.N., & Kurbanov S.B. (2018). Etnogeograficheskoye rayonirovaniye Uzbekistana // Izvestiya Geograficheskogo obshchestva Uzbekistana. T.54. Tashkent, 2018. s.42-54.
• Foltinova, K. (2021). Raspad SSSR: KAK ETO BYLO https://www.currenttime.tv/a/ussr/31493413.html. (Erişim Tarihi: 02.05.2022).
• Gafarlı, T, (2020). Polıtıcs Today. Russian Cultural Hegemony in Central Asia Finally Over? https://politicstoday.org/is-russian-cultural-hegemony-in-central-asia-finally-over/, (Erişim Tarihi: 14.03.2022).
• Gözenç, S. & Aydın, C. (1997). Ülkeler Coğrafyası. Ankara: Doğan Yayıncılık.
• Güner, İ. (1997). Kıtalar Coğrafyasına Giriş. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları No: 791.
• Hasgüler, M. Uludağ, B. M., (2009). Üçüncü Dünya” Yolunda Rusya ve Orta Asya. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No:41.
• Islamov, B. (2022). Central Asian Population in Historical Perspectives. https://www.ier.hit-u.ac.jp/COE/Japanese/Newsletter/No.14.english/Islamov.htm, (Erişim Tarihi: 02.03.2022).
• İnternet Archive Wayback Machine (2022). Demografiya. Chislennost' naseleniya Turkmenistana. Etnicheskiy sostav Goroda. https://web.archive.org/web/20120301010232/http://www.uadream.com/tourism/Asia/Turkmenistan/element.php?ID=26071#, (Erişim Tarihi: 5.02.2022).
• Kalkan, M. (2007). Sovyetler Birliği’nin ve Rusya Federasyonu’nun Orta Asya Üzerindeki Stratejik Planları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
• Kamalov, İ. (2011). Rusya’nın Orta Asya Politikaları. Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi. İnceleme-Araştırma Dizisi; Yayın No: 02.
• Kara, F. (2021). Rusya’nın Orta Asya’ya (Türkistan) Yönelik Politikalarının Dönemlere Göre Değişimi. Elâzığ: İKSAD Yayınevi.
• Kırgız Respublikasının Uluttuk statistika komiteti (2021). Kalktın Uluttuk Kuramı. http://www.stat.kg/kg/opendata/category/312/, (Erişim Tarihi: 13.03.2022).
• Massansalvador, F. S. (2010). The Process of Nation Building in Central Asia and its Relationship to Russia's Regional Influence. Jean Monnet/Robert Schuman. Paper Series Vol. 10 No. 5. s.1-13.
• Meteojurnal, (2020). Naseleniye Turkmenistana i yego natsional'nyy sostav v 2020 godu (otsenka). https://meteojurnal.ru/naselenie-turkmenistana-i-ego-naczionalnyj-sostav-v-2020-godu-oczenka/, (Erişim Tarihi: 19.02.2022).
• Muradov G.L., & Gorenkov A.V., & Zatulin K.F., & Kaplun YU.I., & Kuleshov S.V., & Neborskiy M.YU., & Poloskova T.V., & Skrinnik V.M., & Sorokin A.A., & Tsvetkov D.YU. (2006). Spravochnık Rossıyskogo Sootechestvennıka. Pravıtel'stvo Moskvy. Departament mezhdunarodnykh svyazey Moskovskiy Dom sootechestvennika. Moskva. https://web.archive.org/web/20091229002823/http://www.mosds.ru/Izdan/Sprv2007.pdf. (Erişim Tarihi: 24.01.2022).
• Naseleniye Kyrgyzstana (2022). Zakonodatel'stvo Kyrgyzskoy Respubliki. http://kg.spinform.ru/people.html, (Erişim Tarihi: 1.3.2022).
• Natsional'nyy statisticheskiy komitet Kyrgyzskoy Respubliki. (2022). Naseleniye. http://www.stat.kg/ru/statistics/naselenie/, (Erişim Tarihi: 16.02.2022).
• Nezavisimiya, (2016). Russkiy mir Sredney Azii szhimayetsya, https://www.ng.ru/dipkurer/2016-02-01/11_asia.html, (Erişim Tarihi: 14.02.2022).
• Ostapenko L.V., & Starchenko R.A., & Subbotina I.A. (2015). Russkaya molodezh' vne Rossii: Kirgiziya. Instıtut Etnologıı I Antropologıı Ran Issledovanıya Po Prıkladnoy I Neotlozhnoy Etnologıı № 246. Moskva. http://static.iea.ras.ru/neotlozhka/%E2%84%96246.pdf, (Erişim tarihi: 03.02.2022).
• Ozbеkistоn Rеspublikаsi Davlat statistika qomitasi (2021). Aholi. https://data.gov.uz/uz/sphere/12, (Erişim Tarihi: 16.03.2022)
• Özey, R. (1996). Tabiatı, İnsanı ve İktisadi ile Türk Dünyası. Konya: Öz Eğitim Yayınları.
• Özgişi, T. (2012). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde ve Azerbaycan’ın Parlamento Yapılarının Karşılaştırmalı Analizi. Türkiyat Mecmuası, C. 22. 83-102
• Öztürk, S. (2019). Çarlıkta Ruslaştırma Siyaseti ve Sovyet Sonrası Dönemde Ruslaştırmadan Geriye Dönüş Politikaları. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt :7, Sayı : 16 Sayfa: 1097 – 1110.
• Pantyushov I.V., & Fedorko V.N. (2022). Dınamıka I Geografıya Russkogo Naselenıya Uzbekıstana, Kazakhstana I Kyrgyzstana. https://www.rgo.ru/ru/penzenskoe-oblastnoe-otdelenie/ob otdelenii/publikacii/dinamika-i-geografiya-russkogo-naseleniya, (Erişim Tarihi: 3.03.2022).
• Ritm Evrazii (2020). Yevrazıyskaya Integratsıya. https://www.ritmeurasia.org/news--2020-12-11--v-srednej-azii-prozhivaet-5-mln-slavjan.-esche-30-let-nazad-ih-bylo-vdvoe-bolshe-52313 (Erişim Tarihi: 15.03.2022).
• Ruskii Mir, (2019). Russkiye i russkiy yazyk v Uzbekistane. Itogi ekspeditsii RGO https://russkiymir.ru/publications/263357/?sphrase_id=1208707, (Erişim Tarihi: 18.03.2022)
• Rybakovsky, L. (2009). Russkiy narod v etnicheskoy strukture naseleniya Rossii.http://www.perspektivy.info/srez/val/russkij_narod_v_etnicheskoj_strukture_naselenija_rossii_2009-03-11.htm. (Erişim Tarihi: 12.01.2022)
• Saliyev A.S., Fedorko V.N. (2014). Russkaya kul'tura v Respublike Uzbekistan: obshchestvenno-geograficheskiy analiz//Fenomen kul'tury v rossiyskoy obshchestvennoy geografii (ekspertnyye mneniya, analitika, kontsepty): monografiya. – Rostov-na-Donu: Izd-vo Yuzhnogo Feder.
• Shustov A.V., (2018) Vostochnoslavyanskoye naseleniye Sredney Azii posle raspada SSSR: etnodemograficheskiye protsessy. Arkheologiya, etnografiya i antropologiya Yevrazii, Tom 46, № 4.s.114-122. https://journal.archaeology.nsc.ru/jour/article/viewFile/470/550.pdf, (Erişim tarihi: 15.03.2022).
• Shustov, A. (2020). Yevrazıyskaya Integratsıya, V Sredney Azii prozhivayet 5 mln slavyan. Yeshche 30 let nazad ikh bylo vdvoye bol'she. https://www.ritmeurasia.org/news--2020-12-11--v-srednej-azii-prozhivaet-5-mln-slavjan.-esche-30-let-nazad-ih-bylo-vdvoe-bolshe-52313. (Erişim Tarihi: 10.03.2022).
• Sushchiy S.Y. (2019). Russkiye blizhnego zarubezh'ya: istoriya, sovremennost', perspektivy (geodemograficheskiy aspekt). – Rostov n/D: Izdatsvo Yunts Ran.
• Tkaçev, O. (2019). Russkiye i russkiy yazyk v Kazakhstane. Itogi ekspeditsii RGO. https://russkiymir.ru/publications/266083/, (Erişim Tarihi: 17.03.2022).
• Yiğit, A. (1996). Türk Ülkeleri ve Türklerin Yaşadıkları Bölgelerin Coğrafyası. Elâzığ: Türkiye ve Türk Dünyası İktisadi ve Sosyal Araştırmalar Vakfı Elâzığ Şubesi Yayınları:2.
• Ziegler, C.E. (2006). The Russian Diaspora in Central Asia: Russian CompatriotsandMoscow’s Foreign Policy. Demokratizatsiya [Democratization]. Vol. 14, No:1.