Atakum Arkeoloji Araştırmaları: Kamaz Vadisi ve Çevresinin Tarih Öncesi

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 3, 1737 - 1754, 30.11.2022

Atila Türker

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1181145

Öz

Kamaz Vadisi ve çevresinde (Atakum/Samsun) daraltılmış alan yöntemiyle gerçekleştirdiğimiz arkeolojik yüzey araştırmaları sonucu pek çok arkeolojik lokalite saptadık. Bunlardan Dombalaktepe, Gucuktepe ve Kümbettepe höyüklerinde tarih öncesi dönemlere ilişkin sonuçlara ulaştık. Samsun Bölgesi Kıyı Kesimi’nde özgün bir kültürün varlığı, araştırmamızdaki soru işaretlerinden birisi; yerleşimin hangi tarihlerde başladığı ve nasıl bir süreç izlediği, diğeriydi. Az sayıdaki höyük ve kısıtlı sayıdaki yüzey buluntusundan aldığımız yanıt, yeni sorular sormamıza ve geçici önerilerle eldeki verileri tartışmamıza sebep oldu. Buna göre; hammadde bakımından zengin olmayan bölge, mevut görünümüyle hayvancılık ve avcılık yapan, tarımcı/toplayıcı yaşam biçimini tercih etmiş bir yaylacı topluluk gibi gözükmektedir. Az sayıdaki yontmataş buluntusu bunu teyit eder. Keramikler ise biraz daha karmaşıktır; aralarında red-black grupların da olduğu koyu yüzlü açkılı/açkısız mallar baskın çoğunluğu oluşturur. Geleneksel kökenini ve gelişimini Ege ve Batı Anadolu’da gördüğümüz, “White-Painted Pottery” denilen, siyah zemin üzerine beyaz boya bezemelerin yapıldığı mallar, nispeten daha spesifik karşılaştırma olanağı sunar. Bunların dışında saman yüzlü keramikler ve sepet baskılı dibe sahip örnekler, erken dönemlere atıfta bulunan gelenekleri bize yansıtır. Mal gruplarına nazaran kap formlarını karakterize etmek daha zordur. Yine de tüm bunları kronolojik olarak Geç Kalkolitik ile Erken Tunç Çağı’nın başlarında aramak için dolaylı delillere sahibiz.

Anahtar Kelimeler

Arkeoloji, Karadeniz, Atakum, Kamaz, Geç Kalkolitik Çağ, Erken Tunç Çağı

Archaeological Researches in Atakum: Prehistory of Kamaz Valley and Its Surroundings

Öz

We identified many archaeological localities as a result of the intensive archaeological surveys in and around Kamaz Valley (Atakum/Samsun). We reached conclusions regarding prehistoric periods in Dombalaktepe, Gucuktepe, and Kümbettepe settlement mounds. The existence of original culture in the coastal part of the Samsun Region is one of the question marks in our research, and the dates when the settlement started and what kind of process it underwent was our other question. The response from a small number of settlement mounds and a limited number of surface finds has led us to ask new questions and discuss the available data with temporary suggestions. Accordingly, based on its current appearance, the area, which is not rich in raw materials, appears to be the land of a transhumance community, which prefers a farmer/gatherer lifestyle and makes livestock and hunting. A small number of chipped stone finds confirm this. Its potteries, on the other hand, are a little more complex; Dark Faced Burnished/Unburnished Ware, which includes red-black groups, makes up the dominant majority. White paint ornaments on black face ware, called "White-Painted Pottery", whose traditional origins and development we have seen in the Aegean and Western Anatolia, offer relatively more custom comparisons. Other than these, examples with chaff-face pottery and impressed pot base reflect traditions that refer to early times. Compared to Ware groups, vessel forms are harder to characterize. Yet we have indirect evidence to look for all this chronologically in the LC and beginning of EBA period.

Anahtar Kelimeler

Archaeology, Black Sea, Atakum, Kamaz, Late Chalcolithic Age, Early Bronze Age

Kaynakça

• Akyüz, U. (2013). Samsun-Kurupelit’de Ele Geçen Bir Grup Mezar Steli ve Çakalca-Karadoğan Höyük Üzerine Bir İnceleme. Kubaba 22, s. 33-50.
• Akyüz, U., Kolağasıoğlu, M. & Şirin, O. A. (2011). Samsun İli, Atakum İlçesi, Çakalca (Karadoğan Höyük) Kurupelit Kurtarma Kazısı 2009., 19. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Ankara, 117-134.
• Alkım, U. B. (1978). Recent Archaeological Research in Turkey: İkiztepe and the Samsun Region, 1974. Anatolian Studies 28, 23-27.
• Alkım, U. B. (1981). İkiztepe Kazısı ve Samsun Bölgesi Araştırmaları. Türk Arkeoloji Dergisi 25(2), 3-17.
• Chataigner, C. (1998). Turkish Occurrences of Obsidian and Use by Prehistoric Near East from 14,000 to 6000 BP. Journal of Volcanology and Geothermal Research 85, 517-537.
• Dönmez, Ş. (2006). Recent Observations on the Cultural Development of the Central Black Sea Region before the Early Bronze Age II. B. Erciyas & E. Koparal (Eds.), Yerleşim Arkeolojisi Serisi / Settlement Archaeology Series 1: Black Sea Studies Symposium Proceedings / Karadeniz Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 89-98.
• Düring, B. S. (2016). Küçük Asya’nın Tarih Öncesi Karmaşık Avcı-Toplayıcılardan Erken Kentsel Toplumlara, İstanbul.
• Güner, Ö. (2019). Atakum’daki (Samsun) Antropojeomorfolojik Yapılar ve Çevresel Etkileri., Doğu Coğrafya Dergisi 24(42), 67-78. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.620592
• Hamilton, W. J. (1842). Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia: With Some Account of Their Antiquities and Geology, Volume II, London.
• Işıklı, M. & Öztürk, G. (2019). Doğu Anadolu Kura-Aras Seramiği Üzerine. Seramik Araştırmaları Dergisi 1, 13-19.
• Ivanova, M. (2013). The Black Sea and the Early Civilizations of Europe, the Near East and Asia, Cambridge.
• Kökten İ. K., T. Özgüç, T. & Özgüç, T. (1945). Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Samsun Bölgesi Kazıları Hakkında İlk Kısa Rapor. Belleten IX(35), 361-400.
• Kızıltan, Z. (1992). Samsun Bölgesi Yüzey Araştırmaları 1971-1977. Belleten LVI(215), 213-241.
• Milić, B. (2014). A Preliminary Evaluation of the Chipped Stone Industry at Late Chalcolithic Çamlıbel Tarlası. Archäologischer Anzeiger 2014(1), 153-159.
• Öner, E. (1996). Samsun ve Çevresinin Jeomorfolojisi. Coğrafya Araştırmaları Dergisi 4(4), 191-224.
• Palumbi, G., Red-Black Pottery: Eastern Anatolian and Transcaucasian Relationships Around Mid-Fourth Millenium B. C. Ancient Near Eastern Studies 40, 86, 101.
• STKVE (2012). T.C. Samsun İl Özel İdaresi İmar ve İnşaat Başkanlığı İmar ve Kentsel İyileştirme Müdürlüğü Samsun Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, Yaşam Ajans, Samsun.
• Şirin, O. A. & Kolağasıoğlu, M. (2016). Çakalca-Karadoğan Höyüğü: Arkaik Dönemde Amisos ve Kybele Kültü, Samsun.
• Tırıl, C. G. (2019). Samsun Bölgesi Kıyı Kesimi Beyaz Boya Bezemeli Keramik Kültürü (M.Ö. 2. Binyıl Öncesi), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun.
• Türker, A. (2016). Samsun Bölgesi Arkeolojik Yüzey Araştırması 2015 Yılı Çalışmaları Sonuç Raporu: Atakum Lokalitesi ve Kültürel Mirasını Koruma Önerileri. B. Şişman (Ed.), Atakum’a Akademik Bir Bakış: Yeni Atakum, Samsun, 27-44.
• Türker, A. & Tırıl-Özbilgin, C. G. (2022). Samsun Kıyı Kesimi 2019 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırması Raporu. C. Keskin (Ed.), 2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları, Cilt 1, Ankara, 193-210.
• Türker, A. (2017). Samsun Bölgesi 2016 Yılı Prehistorik ve Protohistorik Dönem Arkeolojik Yüzey Araştırması Sonuç Raporu. Araştırma Sonuçları Toplantısı 35(1), Ankara, 117-146.
• Türker, A. (2019). A Holemouth Jar with Unique Appliqués from Uzgur Höyük (Samsun, Turkey). Arkeoloji Dergisi XXIV, 81-93.
• Türker, A. (2021). Karadora: Bafra Ovası’nda Yeni Bir Prehistorik Lokalite. Cedrus IX, 1-19. DOI: http://dx.doi.org/10.13113/CEDRUS.202101
• Ünan, S. (2013). Tunç Çağı’ndan Roma Dönemi’ne, Amisos ve Çevresinde Yer Alan Mezar Tipleri ve Ölü Gömme Adetleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme. Ş. Dönmez (Ed.), Güneş Karadeniz’den Doğar Sümer Atasoy’a Armağan Yazılar / Lux ex Ponto Euxino Studies Presented in Honour of Sümer Atasoy, İstanbul, 385-412.
• Von Der Osten, H. H. (1929). Researches in Anatolia-I: Explorations in Central Anatolia Seasons of 1926, OIP V, Chicago.
• Welton, L. (2017). Reforging Connections: The Black Sea Coast of Anatolia in the 4th-3rd Millennia BC. Anatolica XLIII, 117-156.
• Yalçın, H. G. (2020). Karaz-/Kura-Aras-/Khirbet Kerak-Kültür Olgusu ve Tarihöncesi Bölgelerarası İlişkiler. Colloquium Anatolicum 19, 169-182.
• Yılmaz, C. & Zeybek, H.İ. (2016). Samsun Coğrafyası, Samsun.