I- Verb in the Respect of Aktionsart

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 3, 2579 - 2598, 30.11.2023

Ahmet Turan Doğan

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1170920

Öz

Verbs have a time element and a way of realization that they have expressed from the first moment of their emergence. This is called “aktionsart”. This feature that every verb has in Turkish is also present in auxiliary verbs in various situations. One of them is the i- verb. However, researchers have not sufficiently evaluated the i- verb in this respect. Thus, the time element described by the i- verb was evaluated in this study. Firstly, the usage of the i- verb was expressed. Then, how it is defined and interpreted in different studies was explained. Afterwards, some sample sentences from both historical and contemporary texts were given concerning the use and time expression of the verb. Some of these sentences including i- verb and ol- (be) verbs were selected in a comparative way in order to explain the subject better. In these examples it is understood that i- verb expressing the situation corresponds to an earlier time than ol- (be) verb which process. Therefore, it is seen that the i- verb with the usage of definite past tense, reported past tense and simple present tense modes, and -sA the conditional gerundium, -dik / -dük participle, and -ken gerundium affixes expresses finaltransformative; thus, affixes expressing future tense cannot be added to the i- verb. It can be said that this is due to the time of the verb in aktionsart.

Anahtar Kelimeler

Aktionsart (Manner of Action), verb, i- verb, ol- verb.

Kılınış Bakımından İ- Fiili

Öz

Fiillerin ortaya çıktıkları ilk andan itibaren ifade ettikleri bir zaman unsuru ve gerçekleşme tarzı bulunmaktadır. Buna da kılınış denir. Türkçede her fiilin sahip olduğu bu özellik çeşitli durumlarda yardımcı fiillerde de vardır. Ancak, araştırmacılar tarafından i- fiili, bu açıdan pek de değerlendirilmemiştir. Bu sebeple, söz konusu çalışmada i- fiilinin ifade ettiği zaman unsuru üzerine değerlendirmelerde bulunulmuştur. Öncelikle, i- fiilinin kullanım alanı ortaya konmuş, ardından, çeşitli çalışmalarda nasıl anlamlandırıldığından bahsedilmiştir. Daha sonra, gerek tarihî gerekse de çağdaş metinlerden i- fiilinin kullanımıyla ve ifade ettiği zamanla ilgili örnek cümleler verilmiştir. Bu örneklerin bir kısmı, konuyu daha iyi açıklamak adına ol- fiili ile karşılaştırmalı bir biçimde seçilmiştir. Bu örneklerde, durum ifade eden i- fiilinin oluş ifade eden ol- fiiline göre daha eski bir zamanı karşıladığı görülmüştür. Dolayısıyla, sadece görülen geçmiş zaman kipi, öğrenilen geçmiş zaman kipi, geniş zaman kipi, -sA şart zarf-fiil, -dik / -dük sıfat-fiil ve -ken zarf-fiil ekleriyle kullanımı bulunan i- fiilinin daha eski bir zamana ait bitişi ifade ettiği, bu sebeple de gelecek zaman ifade eden ekleri üzerine almadığı görülmüştür. Bunun da söz konusu fiilin kılışındaki zaman unsurundan kaynaklandığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kılınış, fiil, i- fiili, ol- fiili

Kaynakça

• Adıgüzel, H. (2016). Ne idik? Ne olduk? Neden?. Bilgeoğuz Yayınları.
• Aksan, D. (2016). Anambilim. Bilgi Yayınevi.
• Arat, R. R. (1947). Kutadgu Bilig I metin. Milli Eğitim Basımevi.
• Aragunşah, M. (2014). Çağatay Türkçesi. Kesit Yayınları.
• Arpad, B. (2007). Bir İstanbul var idi. Remzi Kitabevi.
• Aslan Demir, S. (2013). Türkmencede kılınış işlemcisi olarak art-fiiller. Türkbilig, 26, 67-90.
• Atay, F. R. (2016). Atatürk ne idi?. Pozitif Yayınları.
• Atay, O. (1984). Tutanamayanlar. İletişim Yayınları.
• Ayda, A. (2014). Etrüskler Türk mü idi?. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Aydın, E. (2017). Orhon yazıtları. Bilge Yayıncılık.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı İktisadi İşletmesi.
• Ayverdi, S. (2017). Ne idik ne olduk. Kubbealtı İktisadi İşletmesi.
• Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bingöl, H. E. (2019). Maytrısimit örneğinde eski Uygurcada fiillerde kılınış [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. At The Clarendon Press.
• Dilaçar, A. (1974). Türk Fiilinde “Kılınış’la “görünüş” ve dilbilgisi kitaplarımız. Belleten, 159-171.
• Ediskun, H. (2010). Türk dilbilgisi. Remzi Kitabevi.
• Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. Bayrak Yayınları.
• Ertane Baydar, A. S. (2016). İ- fiili üzerine. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4 (7), 164-171. Gül, E. S. (2010). Aristoteles’te fizik metafizik [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gündüz, A. (1946). Bir şoförün gizli defteri. Remzi Kitabevi.
• Güntekin, R. N. (1999). Çalıkuşu. MEB100, Bütün Eserler Dizisi.
• Halikarnas Balıkçısı (1994). Turgut Reis. Bilgi Yayınevi.
• Hofmann, T. R. (1993). Realms of meaning: An introduction to semantics. Longman.
• Karadoğan, A. (2009), Türkiye Türkçesinde kılınış. Divan Kitap.
• Korkmaz, Z. (2017a). Türkiye Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Marzubân Bin Rüstem (2017b). Marzubân-nâme tercümesi: Düstûr-ı şâhî, (çev. Şeyhoğlu Sadre’d-dîn Mustafâ, haz. Zeynep Korkmaz). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mahmûd Bin Alî (2014). Nehcü’l-Ferâdîs uştmahlarnıng açuq yolı: Cennetlerin açık yolu, (Tıpkıbasım ve çeviri yazı: Janos Eckmann; yayımlayanlar: Semih Tezcan, Hamza Zülfikar; Dizin-Sözlük: Aysu Ata). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Melikoff, I. (2012). Uyur idik uyardılar, (çev. Turan Alptekin). Demos Yayınları.
• Muhammed Şucaî (2001), Makâlât-I ne idik, ne olduk, ne olabiliriz. (çev. Ali Eren). İnsan Yayınları.
• ---------------- (2001), Makâlât-II ne idik, ne olduk, ne olabiliriz. (çev. Ali Eren). İnsan Yayınları.
• ---------------- (2001), Makâlât-III ne idik, ne olduk, ne olabiliriz. (çev. Ali Eren). İnsan Yayınları.
• Özçelik, S., & Erten, M. (2011). Türkiye Türkçesi dilbilgisi. Bizim Büro Basımevi.
• Paçacıoğlu, B. (2006). Türkçenin sözcük dağarcığı. Bizim Büro Basımevi.
• Şeyyâd Hamza (2008). Destân-ı Yûsuf. (haz. Emin Eminoğlu). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Tahir, K. (1993). Yorgun savaşçı. Tekin Yayınevi.
• Tanpınar, A. H. (1964). Huzur. Tercüman, 1001 Temel Eser.
• Terziyan, N. (2014). Ne idim ne oldum… İletişim Yayınları.
• Turan, Z. (1999). Eski Anadolu Türkçesinde ol- cevherî fiili. Belleten, 265-289.
• Türk, V. (2004, Eylül 20-26). Kutadgu Bilig örneği ile Türkçede ana yardımcı fiil (er-) [Konferans sunumu]. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Türk Dil Kurumu, Ankara.
• Türkçe Sözlük (2005). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uğurlu, M. (2003). Türkiye Türkçesinde “bakış” (“aspektotempora”). Türkbilig, 5, 124-133.
• Vendler, Z. (1957). Verbs and times. The Philosophical Review, 66, 143-160.
• Vural, H., & Böler, T. (2014). Ses ve şekil bilgisi. Kesit Yayınları.
• Yeni Tarama Sözlüğü (2009). (dzl. Cem Dilçin). Türk Dil Kurumu Yayınları.