Göz ardındaki ahlak: Davaro filminin Marksist ahlak bağlamında incelemesi

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 2, 1124 - 1152, 29.06.2025

Salih Gürbüz , Mevlüt Can Koçak , Burak Türten

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1513346

Öz

Ahlak, insanlık tarihi boyunca sürekli olarak gelişen bir değerler ve inançlar bütünüdür. Toplumsal ahlak ise bir toplumda çoğunluk tarafından kabul gören doğru, yanlış, iyi, kötü gibi değer yargılarına dayalı davranış kuralları ve ilkeler bütünüdür. Literatür, farklı bakış açıları sunan birçok teori ve yaklaşım sunmaktadır. Durkheim'ın sosyolojik yaklaşımı, ahlaki değerlerin şekillenmesinde kolektif bilincin ve sosyal bütünleşmenin rolünü vurgulamaktadır. Freud'un psikanalitik teorisi bilinçaltının ve çocukluk deneyimlerinin ahlaki gelişimdeki rolüne odaklanır. Kant'ın etiği ise ödev ve akıldan türetilen evrensel ahlaki yasaların önemini vurgular. Bu farklı teorileri ve odak noktalarını açıklamak, ahlakın çok yönlü doğasının daha kapsamlı bir şekilde anlaşılmasını sağlar. Karl Marx, tarihsel ve toplumsal nedenlerle dinamik olan ahlakı ekonomik yapı ile açıklar. Marx'a göre, kapitalist sistem insan ahlakını yozlaştırır ve ahlaki çöküşe yol açar. Para, ahlaki çöküşün bir aracı ve toplumsal çöküşlerin başlıca nedenlerinden biridir. Bu çalışma Karl Marx’ın ahlakı kavrayışı bağlamında “Davaro” filmini ideolojik film analizi perspektifi ile söylem çözümleme modeline uygun olarak çözümlemektedir. Amaçlı örneklemleme yöntemi ile seçilen filmdeki söylemler, güç, sınıf, çıkarlar, toplumsal yapılar, aldatma, sömürü, toplumsal düzen ve ahlak temaları çerçevesinde incelenmiştir. “Davaro filmindeki toplumsal ahlaki unsurlar, Marksist ahlak anlayışı ile örtüşmektedir” ifadesi çalışmanın varsayımını oluşturmaktadır. Bu çalışma, Türk sinemasında ahlak anlayışına katkıda bulunmayı amaçladığı için önemli görülmektedir. “Davaro” filmi bu bağlamda daha geniş temaları ve iç görüleri örneklendirmek için bir vaka çalışması olarak kullanılmaktadır. Sonuç olarak, "Davaro" filminde ekonomik temelli ilişkiler ahlaki değerleri zayıflatmakta, bozmakta ve bazen de yok saymaktadır. Ekonomik çıkarlar ve sınıfsal güç dengeleri değiştiğinde bireysel ve toplumsal etkileşimler Türk kültürel değerlerini göz ardı etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Ahlak , Marksist Ahlak , Davaro filmi

Morality that is ignored: Examining the movie “Davaro” in the context of marxist morality

Öz

Morality is a set of values and beliefs that continuously evolve throughout human history. Societal morality is the set of behavioral rules and principles based on value judgments such as right, wrong, good, and bad that are accepted by the majority within a society. The literature presents many theories and approaches, offering different perspectives. Durkheim's sociological approach emphasizes the role of collective consciousness and social integration in shaping moral values. Freud's psychoanalytic theory focuses on the role of the unconscious mind and childhood experiences in moral development. Kant's ethics highlight the importance of universal moral laws derived from duty and reason. Explaining these different theories and their foci enables a more comprehensive understanding of the multifaceted nature of morality. Karl Marx explains morality, which is dynamic for historical and social reasons, in terms of economic structure. According to Marx, the capitalist system corrupts human morality and leads to moral decay. This study analyzes the film "Davaro" in the context of Karl Marx's understanding of morality, in accordance with the discourse analysis model with the perspective of ideological film analysis. The discourses in the film, selected through purposive sampling, are analyzed within the thematic framework of power, class, interests, social structures, deception, exploitation, social order, and morality. The assumption of the study is that the social moral elements in the movie "Davaro" align with the Marxist understanding of morality. This study is deemed important as it aims to contribute to the understanding of morality in Turkish cinema. In the movie "Davaro," economic-based relationships weaken, deteriorate, and sometimes ignore moral values, according to the study. Individual and social interactions disregard Turkish cultural values when economic interests and class power balances shift.

Anahtar Kelimeler

Social Morality , Marxist Morality , Movie “Davaro”

Kaynakça

• Acar, M. (2021). Mevlâna ve iktisat: Bir mistik şairden iktisadi hayata dair telkinler. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 3(2), 131-159.
• Akkaş, R. (2022). İstanbul örneğinden hareketle bir arada yaşama kültürü üzerine kavramsal bir çerçeve. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 4(2), 202-219.
• Aktan, C. C. (2009). Ahlak ve ahlak felsefesine giriş. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 1(1).
• Aristoteles. (1987). Poetika (İ. Tunalı, Trans.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aziz, A. (2011). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri ve teknikleri. İstanbul: Nobel Yayınları.
• Başaran, Y. (Producer), & Tibet, K. (Director). (1981). Davaro [Movie]. Türkiye: Başaran Film.
• Bauman, Z. (2011). Postmodern etik (A. Türker, Trans.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bircan, U. (2023). Platon’un ahlak anlayışında ruh ve erdem ilişkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 22(85), 314-327.
• Brenkert, G. G. (1998). Marx’ın özgürlük etiği. (Y. Al, Trans.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Büyükbaykal, N. G., & Yılmaz, M. (2021). Türk medyasında mülkiyet yoğunlaşması ve etkileri. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 537-551.
• Demir, Ö. (2003). İktisat ve ahlak. Ankara: Liberte Yayınları.
• DeScioli, P., & Kurzban, R. (2009). Mysteries of morality. Cognition, 112(2), 281-299.
• Durkheim, E. (2016). Ahlak ve toplum (D. Çenesiz, Trans.). İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Engels, F., & Marx, K. (2014). Komünist Parti manifestosu. İstanbul: Doğa Basın Yayın.
• Erkal, O. (2022). İngiliz suluboya ekolünün inşası: 18. Yüzyılda İngiliz suluboya sanatçıları. Konya Sanat, (5), 71-92. https://doi.org/10.51118/konsan.2022.18
• Fraser, I. (1998). Hegel ve Marks. (B. S. Aydaş, Trans.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Freud, S. (2011). Uygarlığın huzursuzluğu (H. Barışcan, Trans.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Fromm, E. (1973). Çağımızın özgürlük sorunu. (B. Güvenç, Trans.). Ankara: Özgür İnsan Yayınları.
• Ghazali, İ. I. (2021). Nefs terbiyesi ve ahlakı güzelleştirme (E. Urcan, Trans.). İstanbul: İlkharf Yayımcılık.
• Gedikli, B., & Gedikli, M. E. (2022). Nietzsche ve Marx açısından ahlak ve özgürlük. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39(2), 668-681.
• Gotthelf, A. (2016). The morality of life. In A Companion to Ayn Rand, 73-104.
• Hume, D. (1963). Essays moral, political, and literary. London: Oxford University Press.
• İnce, M., Küçük, O., & Koçak, M. C. (2023). Analyzing the concept of Evil in Marxist and Freudian context through the news on the webpages of the newspapers. Turkish Academic Research Review, 8(3), 1042-1060.
• İnce, M., & Yılmaz, M. (2020). Türk sinemasında din adamlarının sunumu: Kemal Sunal filmlerindeki dini karakterler üzerine bir inceleme. Journal of Humanities and Tourism Research, 10(3), 726-741.
• Jung, C. G. (2006). Analitik psikoloji (E. Gürol, Trans.). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Kabadayı, L. (2018). Film eleştirisi: Kuramsal çerçeve ve sinemamızdan örnek çözümlemeler. Ayrıntı Yayınları.
• Kafka, F. (2020). Dönüşüm. (G. Sert, Trans.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kant, I. (2001). Pratik usun eleştirisi. (Z. Eyuboğlu, Trans.). İstanbul: Say Yayınları.
• Kant, I. (2002). Ahlak metafiziğinin temellendirilmesi. (İ. Kuçuradi, Trans.). Ankara.
• Kant, I. (2006). Yargı yetisinin eleştirisi (A. Yardımlı, Trans.). İstanbul: İdea Yayınları. Kellner, D. (1981). Marxism, morality, and ideology. Canadian Journal of Philosophy Supplementary, Volume, 7, 93-120.
• Kızılçelik, S. (2013). Marx’ın sosyolojisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Koçak, M. C., & Küçük, O. (2020). İnternet ve sosyal medya haberlerinde ötekinin (Suriyeli sığınmacılar) konumlandırılışı: Konya örneği. Journal of Humanities and Tourism Research, 10(2), 275-288.
• Koçak, M. C., & Küçük, O. (2021). “Organize İşler” filminde ideolojinin inşası. Journal of Humanities and Tourism Research, 11(3), 526-537.
• Krebs, D. L. (2008). Morality: An evolutionary account. Perspectives on Psychological Science, 3(3), 149-172.
• Lacan, J. (2012). Benim öğrettiklerim (M. Erşen, Trans.). İstanbul: Monokl Yayınları.
• Lammers, J., Galinsky, A. D., Dubois, D., & Rucker, D. D. (2015). Power And morality. Current Opinion in Psychology, 6, 15-19.
• Lippmann, W. (1964). Public opinion. New York: The Free Press.
• Locke, J. (1690). An Essay concerning human understanding (A. C. Fraser, Ed., Vol. 1, Book 2). Oxford: At the Clarendon Press.
• Marshall, G. (2005). Sosyoloji sözlüğü (O. Akınhay & D. Kömürcü, Trans.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Marx, K. (1978). Ekonomi politiğin eleştirisine katkı (S. Belli, Trans.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (1998). Artı-değer teorileri (Y. Fingancı, Trans.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2006). Sosyoloji ve felsefe (A. Margosyan, Trans.). İstanbul: Belge Yayınevi.
• Marx, K. (2011). Kapital Birinci Cilt (A. Bilgi, Trans.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2013). Yabancılaşma (B. Erdost, Ed.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K. (2015). 1844 El yazmaları ekonomi politik ve felsefe (K. Somer, Trans.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, K., & Engels, F. (2011). Komünist manifesto ve komünizmin ilkeleri (M. Erdost, Trans.). Ankara: Sol Yayınları.
• Miller, R. W. (1984). Analyzing Marx: Morality, power and history. Princeton University Press.
• Nietzsche, F. (2010). Putların alacakaranlığı (M. Tüzel, Trans.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Nietzsche, F. (2013). Ahlakın soykütüğü üstüne (A. İnam, Trans.). İstanbul: Say Yayınları.
• Nuttall, J. (2011). Ahlak üzerine tartışmalar: etiğe giriş. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Oxford University Press. (n.d.). Morality. In Oxford Reference. Retrieved November 12, 2024, from https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803100208797
• Oxford University Press. (n.d.). Morality. In Oxford Learner's Dictionaries. Retrieved November 12, 2024, from https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/morality
• Özçelik, İ. (2020). Sinema perdesinde araştırmacı gazetecilik: “Spotlight” filmi üzerine sosyolojik bir inceleme. Konya Sanat, 3, 32-48. https://doi.org/10.51118/konsan.2020.3
• Özden, Z. (2020). Film eleştirisi: Film eleştirisinde temel yaklaşımlar ve tür filmi eleştirisi. İmge Kitabevi.
• Özer, Ö. (2015). Teun Adrian Van Dijk örneğinde eleştirel söylem çözümlemesi. In B. Yıldırım (Ed.), İletişim Araştırmalarında Yöntemler Uygulama ve Örneklerle (pp. 197-286). Konya: Literatürk.
• Özturan, H. (2015). Aristoteles ve ahlak. Doğu'dan Batı'ya, 317.
• Peffer, R. G. (1981). Morality and the Marxist concept of ideology. Canadian Journal of Philosophy Supplementary, Volume, 7, 67-91.
• Peffer, R. G. (2001). Markiszm, ahlak ve toplumsal adalet (Y. Alogan, Trans.). Ankara: Ayrıntı Yayınları.
• Platon. (2021). Yasalar (F. Akderin, Trans.). İstanbul: Say Yayınları.
• Politzer, G. (2000). Felsefenin temel ilkeleri. Ankara: Sol Yayınları.
• Poole, R. (1993). Ahlak ve modernlik. M. Küçük (Trans.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ross, E. A. (1969). Social control, A survey of the foundations of order. London: The Press of Case Western Reserve University.
• Rousseau, J. J. (1963). Der gesellschaftsvertrag [The Social Contract] (H. Denhardt, Trans.). Stuttgart: Reclam.
• Russell, B. (1983). Evlilik ve ahlak. V. Eranus (Trans.). İstanbul: Say Yayınları.
• Scanlon, T. M. (2011). What is morality? In the Harvard sampler: Liberal education for the twenty-first century (pp. 243-266). Harvard University Press.
• Simmel, G. (2009). Bireysellik ve kültür (T. Birkan, Trans.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Sinemalar. (n.d.). Davaro. Retrieved February 14, 2024, from https://www.sinemalar.com/movie/933/davaro
• Tuğcu, M. S. (2016). Althusser'in ideoloji kavramı bağlamında “Operasyon Argo” filminin analizi. The Journal of International Scientific Researches, 1(3), 55-71.
• Turan, H. (1997). Ahlak felsefesinde özgeci ve çileci yaklaşımlar, JJ Rousseau ve I. Kant. Felsefe Dünyası, 23, 232-237.
• Ural, A., & Kılıç, İ. (2011). Bilimsel araştırma süreci ve SPSS ile veri analizi. Detay Yayıncılık.
• Ülken, H. Z. (1969). Sosyoloji sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Villiers, E. de. (2023). What is morality? A historical exploration. Verbum et Ecclesia, 44(1), 11.
• Wolf, S. (1999). Morality and the view from here. The Journal of Ethics, 3, 203-223.
• Yaman, M. (2018). Etnoloji defterleri’nin açtiği yeni ufuklar: Marx’in kadınların ezilmesine ve özgürleşmesine dair düşüncesine ilişkin ipuçlari. PRAKSIS, 48(3).
• Yaman, M. N. (2023). Aristoteles düşüncesinde ahlaki insan eylemi ve iyi kavramı üzerine bir değerlendirme. Genç Mütefekkirler Dergisi, 4(1), 95-111.
• Yardımcı, A. B. (2020). Yabancılaşma ve insan doğası bağlamında Marx'ta etiğin imkânı. Journal of International Social Research, 13(73).
• Yılmaz, M., & İnce, M. (2022). Rousseau’nun kamuoyu yaklaşımı bağlamında, medyanın ‘kamu vicdanı’nı harekete geçirme işlevi üzerine bir araştırma. Journal of Humanities and Tourism Research, 12(3), 6145-630.