Bağımsız Türk Devletlerinde Devlet Başkanının Sorumluluğunun Karşılaştırılması

Year 2025, Volume: 20 Issue: 2, 604 - 630

Muhammet Esat Bolat

https://doi.org/10.17153/oguiibf.1582899

Abstract

Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanan Türk devletleri ve Türkiye’de benimsenen hükümet sistemlerinde devlet başkanının sorumluluğu farklı şekilde düzenlemiştir. Türkiye’nin yanı sıra Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan’da devlet başkanının sorumluluğunun cezaî, hukukî ve siyasî yönden karşılaştırmalı analizi demokratik düzenlemelerin gelişimine olanak sağlayacaktır. Bu çalışmada bağımsız Türk devletlerinde benimsenen hükümet sistemleri açıklanmış ve devlet başkanının sorumluluğu özelinde karşılaştırılarak daha demokratik düzenlemelere yönelik yapısal reform önerileri sunulmuştur. Yapılan literatür taramasında konuya ilişkin spesifik bir çalışmanın olmaması araştırmanın önemini vurgulamakla birlikte, ilerleyen dönemlerde gerçekleştirilecek kapsamlı çalışmalar için de bir çerçeve sunmaktadır.

Keywords

Bağımsız Tük Devletleri, Devlet başkanının sorumluluğu, Hükümet sistemi

Ethical Statement

Bu çalışma bilimsel araştırma ve yayın etiği kurallarına uygun olarak hazırlanmıştır.

Comparison of the Responsibility of the Head of State in Independent Turkic States

Abstract

The responsibility of the head of state is regulated differently across the governmental systems adopted by the Turkic states that gained independence after the dissolution of the Soviet Union, as well as in Turkey. A comparative analysis of the criminal, legal, and political aspects of the head of state’s responsibility in Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Turkmenistan, and Turkey will facilitate the development of democratic arrangements. This study explains the governmental systems established in the independent Turkic states and presents structural reform proposals aimed at fostering more democratic arrangements through a comparison of the responsibilities of the head of state. The absence of specific studies on this topic in the existing literature underscores the significance of this research and provides a foundation for comprehensive studies to be conducted in the future.

Keywords

Independent Consuming States, Responsibility of the head of state, System of government

References

• Ağır, O. ve Sayın, M. (2019). “Kazakistan ve Kırgızistan Siyasal Sistemlerinin Karşılaştırılması”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(1), 23-41.
• Akbay, M. ve Lütem, İ. (1956). Amerika Birleşik Devletleri Anayasası. Ankara: Doğuş Ltd. O. Matbaası. Al-Bassam, K. (1997). “The Evolution of Authoritarianism in Turkmenistan”. Demokratizatsiya, 5(3), 386-405.
• Alkan, H. (2011). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Hayat ve Kurumlar (Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, Türkmenistan). Ankara: Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK) Yayınları.
• Alkan, H. (2012). “Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Kurumsallaşma Süreci: Geçen Yirmi Yılın Bir Bilançosu”. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (61), 1-30.
• Alkan, H. (2013). “Karşılaştırmalı Başkanlık Sistemleri: Latin Amerika ve Sovyet Sonrası Örnekler Üzerine Bir İnceleme”. Yeni Türkiye Başkanlık Sistemi Özel Sayısı, (51), 779-789.
• Alkan, H. ve Eroğlu, M. (2011). “Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Partiler Kazakistan ve Özbekistan Siyasal Parti Sistemleri Karşılaştırmalı Bir Analiz”. Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları, 6(12), 68-87.
• Aybudak, U. (2017). “Modern Devlet Bağlamında Ortaya Çıkan Egemenlik Kavramı ve Egemenliğin Dönüşümü”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), 226-237.
• Bolat, M. E. ve Hatipoğlu, M. (2021). “Vesayetçi Parlamentarizmden Yarı Başkanlık Sistemine: Yetki ve Sorumlulukta Paralellik İlkesi Açısından Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(2), 319-359.
• Caner, Z. (2013). “Parlamenter Sistem İle Başkanlık Sisteminin Analizi ve Başkanlık Sisteminin Türkiye’de Uygulanabilirliği”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (30. Yıl Armağanı), 21(1), 183-206.
• Diamond, L. (2002). “Elections Without Democracy Thinking about Hybrid Regimes”. Journal of Democracy, 7(2), 21-35.
• Doğan, İ. (2017). “Türk Tipi Başkanlık Modeli Bağlamında 2017 Anayasa Değişikliğinin İrdelenmesi”. Dört Kıtada Başkanlık Sistemi (Ülke Örnekleriyle Hukukun Üstünlüğü, İnsan Hakları ve Demokrasi). (Ed. İ. Doğan - S. Ünver), Ankara: Astana Yayınları.
• Duverger, M. (1992). “A New Political System Model: Semi-Presidental Government”, Parliamentery Versus Presindetial Government. (Ed. A. Lijphart). London: Oxford University Press.
• Erdoğan, M. (2016). Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset. 9. Baskı, Ankara: Hukuk Yayınları.
• Eren, K. (2012). “Bağımsız Devletler Topluluğu İçinde Türk Cumhuriyetleri”. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(1), 43-73.
• Ergül, O. ve Abdullayev, C. (1998). “Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 47(1), 221-278.
• Gedik, Ö. ve Serdaliyeva, A. (2017). “10.03.2017 Tarihli ve E 51-VI ЗРК Sayılı Kanunla 1995 Kazakistan Cumhuriyeti Anayasası’nda Yapılan Değişikliklerin Yasama ve Yürütme Organları Çerçevesinde İncelenmesi”. Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21(1-2), 1-42.
• Gönenç, L. (1998). “Azerbaycan Anayasası Üzerine Notlar”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 47(1), 185-220.
• Gözler, K. (2016). Devlet Başkanları Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Gözler, K. (2019). Türk Anayasa Hukuku. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Gül, A. (2017). “Milletin Özne Olduğu Sistem: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”. Yeni Türkiye Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Özel Sayısı, (94), 129-159.
• Güler, N. (2001). “Geçiş Sürecinde Türkmenistan’ın Siyasi Yapısı: Türkmenbaşı Modeli”. Avrasya Dosyası Türkmenistan Özel, 7(2), 97-110.
• Güneş, H. (2011). “Başkanlık, Parlamentarizm ve Yerel Ağlar: Özbek ve Kırgız Siyasal Sistemlerinin Yeniden Düzenlenmesi”. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (45), 23-43.
• http://anayasadegisikligi.barobirlik.org.tr/pdf/anayasadegisikligikanunteklifi.pdf, (Erişim tarihi: 09.12.2023).
• http://www.kenesh.kg/ru/article/show/31/konstitutsiya-kirgizskoy-respubliki, (Erişim tarihi: 20.12.2023).
• https://hukukbook.com/ozbekistan-cumhuriyeti-anayasasi/, (Erişim tarihi: 23.12.2023).
• https://hukukbook.com/turkmenistan-anayasasi/, (Erişim tarihi: 24.12.2023).
• https://legislationline.org/sites/default/files/documents/fe/Turkmenistan_Constitution_am2016_eng.pdf, (Erişim tarihi: 24.12.2023).
• https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=1017178&pos=878;-26#pos=878;-26, (Erişim tarihi: 16.12.2023).
• https://www.anayasa.gen.tr/azerbaycan-aleskerli.htm, (Erişim tarihi: 13.12.2023).
• https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-39736516, (Erişim tarihi: 16.04.2021).
• https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2709.pdf, (Erişim tarihi: 10.12.2023).
• Karatepe, Ş., Alkan, H., Atar, Y., Bingöl, Y. ve Durgun, G. B. (2017). “Sorularla Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”. Yeni Türkiye Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi Özel Sayısı, (94), 209-234.
• Kavuncu, A. Ç. (2015). “İç Politika”, Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları Yıllığı 2013. (Ed. M. T. Demirtepe ve M. Yılmaz). Ankara: SFN Televizyon Tanıtım Tasarım Yayıncılık.
• Kılıç, A. (2016). “Siyasi Sorumluluk Kurumunun Hükümet Sistemleri Açısından Değerlendirilmesi”. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, (8), 269-299.
• Kekic, L. (2007). “The World In 2007 The Economist Intelligence Unit’s Index Of Democracy”. https://www.economist.com/media/pdf/democracy_index_2007_v3.pdf, (Erişim tarihi: 25.12.2023).
• Keskinsoy Ö. ve Kaya, S. B. (2021). “Hukuk Devletinin Kanun Devletine Anayasal Devletin Anayasalı Devlete Evrilmesi”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 70(3), 1147-1206.
• Korkmaz, T. (2023). “Türk Dünyasında Hükümet Sistemlerinin Evrimi”. Bağımsızlığın 30. Yılında Türk Dünyası Analizleri. (Ed. K. Şahin - S. Kol). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Korucu, S. (2017). “Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Cumhurbaşkanının Siyasî, Hukukî ve Cezaî Sorumluluğu”. Yeni Türkiye Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Özel Sayısı, (94), 555-560.
• Miş, N. ve Duran, B. (2017). Türkiye’de Siyasal Sistemin Dönüşümü ve Cumhurbaşkanlığı Sistemi, İstanbul: SETA Yayınları.
• Özbudun, E. (2019). Anayasalcılık ve Demokrasi. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Özçelik, Selçuk A. (1982). Esas Teşkilat Hukuku Dersleri Umumi Esaslar. C. 1, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Sartori, G. (1962). “Constitutionalism: A Preliminary Discussion”. The American Political Science Review, 56(4), 853-864.
• Shugart M.S. ve Mainwaring, S. (1997). “Presidentialism and Democray in Latin America: Rethinking the Terms of the Debate”. Presidentialism and Democracy in Latin America, Cambridge: Cambridge University Press.
• Shugart, M. S. ve Carey, J. M. (1992). Presidents and Assemblies-Constitutional Design and Electoral Dynamics. Cambridge: Cambridge University Press.
• Shugart, M.S. (1996). “Executive-Legislative Relations in Post-Communist Europe”. Transition, (13), 6-11.
• Süleymanlı, E. (2019). “Bağımsızlıktan Sonraki Dönemeçte Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Demokrasi Kültürü: Sosyo-Ekonomik ve Siyasal Dönüşümün Etkileri”. Sosyologca, 19(17), 164-176.
• Tayfur, N. A. (2021). “Kırgızistan’da Yeni Yönetim Şeklini Öngören Anayasa Değişikliği İçin Yarın Referandum Yapılacak”. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/kirgizistanda-yeni-yonetim-seklini-ongoren-anayasa-degisikligi-icin-yarin-referandum-yapilacak/2204238, (18.12.2023).
• Tiryakioğlu, F. (2017). “Türkmenistan’da Başkanlık Sistemi ve İnsan Hakları”. Dört Kıtada Başkanlık Sistemi (Ülke Örnekleriyle Hukukun Üstünlüğü, İnsan Hakları ve Demokrasi), (Ed. İ. Doğan ve S. Ünver), Ankara: Astana Yayınları.
• Tunç, H., Bilir, F. ve Yavuz, B. (2015). Türk Anayasa Hukuku. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Yüce, M. (2022). Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Türkiye İle İlişkiler. İstanbul: SETA Yayınları.