Ganj'dan Thames'e Akıtılan Servet: İngiltere'nin Sanayi Devrimi'nde Hindistan'ın Rolü

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 2, 510 - 533, 24.07.2025

Sibel Fügan Varol

https://doi.org/10.17494/ogusbd.1668948

Öz

İngiltere'nin Sanayi Devrimi'ni gerçekleştirmesinde yaklaşık iki yüzyıl boyunca kontrolü altında tuttuğu Hindistan'ın kaynaklarını kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmesi de önemli rol oynamıştır. İngilizlerin Hindistan'da uyguladığı ticari politikalar iki ülke arasındaki dengelerin İngiltere lehine işlemesini sağlamıştır. İngiltere'nin sanayileşme sürecindeki ucuz hammadde, uygun pazar, ucuz işgücü ve mali kaynak ihtiyacının önemli bir kısmı Hindistan'dan karşılanmıştır. Diğer taraftan, aynı politikalar sonucunda, İngiliz hâkimiyeti öncesinde güçlü bir ekonomiye sahip olan Hindistan'ın ekonomisi çökmüş ve ülke, milyonlarca insanın açlıktan hayatını kaybettiği bir yoksulluk seviyesine mahkûm edilmiştir. Hindistan'ın İngiltere'nin Sanayi Devrimi'ne kendi ekonomik yıkımı pahasına yaptığı zorunlu katkı Türkçe literatürde yeterince tartışılmamıştır. Kaynak taraması yöntemiyle hazırlanan bu çalışmayla söz konusu boşluğun doldurulmasına katkıda bulunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sanayi Devrimi , İngiltere , Hindistan , Sömürgecilik , Siyasi Tarih

The Wealth that Flowed from the Ganges to the Thames: India's Role in Britain's Industrial Revolution

Öz

The fact that Britain directed the resources of India, which it controlled for nearly two centuries, in line with its own interests also played an important role in the realization of the Industrial Revolution. The trade policies implemented by the British in India ensured that the balances between the two countries worked in favour of Britain. A significant part of Britain's need for cheap raw materials, suitable markets, cheap labour and financial resources in the industrialization process was met from India. On the other hand, as a result of the same policies, the economy of India, which had a strong economy before the British rule, collapsed and the country was condemned to a level of poverty where millions of people died of hunger. India's forced contribution to Britain's Industrial Revolution at the cost of its own economic devastation has not been sufficiently discussed in the Turkish literature. This study, which is based on a literature review, aims to contribute to filling this gap.

Anahtar Kelimeler

Industrial Revolution , Britain , India , Colonialism , Political History

Kaynakça

• Adams, B. (1943). The law of civilization and decay: An essay on history. New York: Alfred A Knopf.
• Ajei, M. and Flikschuh, K. (2014). Colonial mentality: Kant's hospitality right then and now. K. Flikschuh ve L. Ypi (Ed.), Kant and colonialism (s. 145–169) içinde. Oxford: Oxford University Press.
• Allen, R.C. (2009). The British Industrial Revolution in global perspective. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
• Aslan, A. (2006). Tom Stoppard ve sömürge kavramı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi. Bagchi, A. K. (1976). De‐industrialization in India in the nineteenth century: Some theoretical implications, The Journal of Development Studies, 12(2), 135-164.
• Bayur, Y. H. (1987). Hindistan tarihi, Cilt III (2. Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Berger, M. S. (2014). A brief history of Islam in Europe. Thirteen centuries of creed, conflict and coexistence. Leiden: Leiden University Press.
• Bhattacharya, P. (2021). India in the rise of Britain and Europe: A contribution to the convergence and great divergence debates. Journal of Interdisciplinary Economics, 33(1), 24-53. https://doi.org/10.1177/0260107920907196.
• Blaut, J. M. (2012). Sömürgeciliğin dünya modeli: Coğrafi yayılmacılık ve Avrupa-merkezci tarih. (B. Serbun, Çev.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bolat, B. ve Ayaz, R. (2021). Sömürgeciliğin tarihsel seyri ve XIX. yüzyılda İngiliz sömürgeciliğinin kodları. Atatürk Yolu Dergisi, 69, 115-139. https://doi.org/10.46955/ankuayd.1028330.
• Brown, J. M. (1994). Modern India: The origins of an Asian democracy (2. Baskı). Oxford: Oxford University Press.
• Bulgur, D. (2004). Ticaretten sömürgeciliğe XIX. yüzyılda Hindistan ve İngiliz hâkimiyeti. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 17, 63-102.
• Cöhce, S. (2008). Büyük Ortadoğu Projesi bağlamında Hindistan ile Ortadoğu arasındaki tarihi bağlar ve güncel ilişkiler. Gazi Akademik Bakış, 2(3), 65-80.
• Çakaş, C. Ö. (2019). 18’inci yüzyıldan 21’inci yüzyıla Britanya’nın Akdeniz politikasının realist bakış açısı ile analizi. Journal of Human and Social Sciences, 2(1), 205-229.
• Customs House (1872). Annual Statement of The Trade of Tie United Kingdom with Foreign Countries and British Possessions for the Year 1871. London: George Edward Eyre And William Spottiswoode.
• Customs House (1877). Annual Statement of The Trade of Tie United Kingdom with Foreign Countries and British Possessions for the Year 1876. London: George Edward Eyre And William Spottiswoode.
• Darwin, J. (2009). The empire project: The rise and fall of the British world-system 1830–1970. Cambridge: Cambridge University Press.
• Deane, P. (1988). İlk Sanayi İnkılabı. (T. Güran, Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• De Schweınıtz Jr, K. (1983). The rise and fall of British India: Imperialism as inequality. London: Routledge.
• Doğan, O. ve Erdoğan, A. (2017). XIX. yüzyılda İngiliz sömürgeciliğinde Hindistan’ın yeri ve önemi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 839-847. https://doi.org/10.21547/jss.320177.
• Durant, W. (1930). The case for India. New York, NY: Simon and Schuster.
• Dutt, R. (1906). The economic history of India under early British rule- From the rise of the British power in 1757 to the accession of Queen Victoria in 1837 (2. baskı). London: Routledge & Kegan Paul.
• Esteban, J. (2001). The British balance of payments, 1772-1820: India transfers and war finance. The Economic History Review, 54(1), 58-86.
• Ferro, M. (1997). Colonization: A global history. London ve New York: Routledge.
• Frank, A. G. (1978). World accumulation 1492-1789. New York: Algora.
• Griffin, E. (2010). A short history of the British Industrial Revolution. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Günarslan, H. (2020). Avrupalıların Doğu ticareti mücadelesi: İngiliz Doğu Hindistan Şirketi´nin kurulması. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44(2), 101-126.
• Güran, T. (2013). İktisat tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Yayınları.
• Habib, I. (2022). Essays in Indian history: Towards a Marxist perception (15. Baskı). New Delhi: Tulika.
• Hartwell, R. M. (2017). The causes of the Industrial Revolution in England. London: Routledge.
• Hickel, J. (2021). Çoğu zarar azı karar: Dünyayı küçülme kurtaracak. (D. Keskin, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Hobsbawm, E. J. (2003). Sanayi ve imparatorluk. (A. Ersoy, Çev.) (2. baskı). Ankara: Dost Kitabevi.
• Hobson, J. A. (2005). Imperialism: A study. New York: Cosimo.
• Holdrege, B. A. (2010). The politics of comparison: Connecting cultures outside of and in spite of the West. International Journal of Hindu Studies, 14(2-3): 147-175.
• Horn, J. (2016). The industrial Revolution: History, documents and key questions. Santa Barbara, Denver: ABC-CLIO.
• Hudson, P. (1992). The Industrial Revolution. London: Edward Arnold.
• Inikori, J. E. (2002). Africans and the Industrial Revolution in England: A study in international trade and economic development. Cambridge: Cambridge University Press.
• Karakaya, İ. ve Nazari, M. İ. (2023). Hindistan-Pakistan çatışmasında Keşmir sorunu. Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi, 7(3), 1-22. http://dx.doi.org/10.30830/tobider.sayi.15.1.
• Karmakar, K. G. (2015). Colonial rule and its effects on India's rural economy. Journal of South Asian Studies, 3(3), 227-288.
• Kavas, A. (2009). Sömürgecilik. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi, Cilt 37. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kumar, S. (2017). Contribution of western culture in nationalism of India. International Journal of History and Cultural Studies, 3(4), 22-25.
• Kuruloğlu, F. (2014). İngiliz emperyalizmi bağlamında Birinci Dünya Savaşı'nın nedenlerini yeniden düşünmek. Uluslararası savaşan devletlerin tarihçilerinin gözüyle 100. yılında Birinci Dünya Savaşı Sempozyumu bildiri kitapçığı, Cilt 1 (s. 103-124) içinde. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Yayınları.
• Kuş Büyüktaş, C. (2019). İngiliz Doğu Hindistan Şirketinin kuruluş aşamasında İngilizlerin Hindistan’a yerleşme çabaları. Mavi Atlas, 7(2), 275-293. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.622262.
• Luraghi, R. (1975). Sömürgecilik tarihi (H. İnal, Çev.). İstanbul: E Yayınları.
• Maddison, A. (2006). The world economy: Vol I, A millennial perspective, Vol II, Historical statistics, New Delhi: OECD.
• Mingay, G. E. (2002). A social history of the English countryside. London and New York: Routledge.
• Mokyr, J. (2002, Kasım 8-10). The enduring riddle of the European miracle: the enlightenment and the Industrial Revolution. The University of California Conference on Economic Convergence and Divergence in Historical Perspective, Irvine, California.
• Moore, R. J. (1989). India and the British Empire. C. C. Eldridge (Ed.), British imperialism in the nineteenth century (s. 65–84) içinde. London: Macmillan.
• More, C. (2000). Understanding the Industrial Revolution. London and New York: Routledge.
• Mukherjee, A. (2010). Empire: How colonial India made modern Britain. Economic and Political Weekly, XLV(50).
• Northrup, D. (1995). Indentured labor in the age of imperialism, 1834–1922. New York: Cambridge University Press.
• O'Brien, P. K. (1988). The costs and benefits of British imperialism 1846-1914. Past & Present, 120, 163–200.
• O'Brien, P. ve Keyder, Ç. (2011). Economic growth in Britain and France 1780-1914. London: Routledge.
• Özcan, A. (2014). İngiliz sömürgeciliği. A. Özcan (Ed.). Sömürgecilik tarihi (Afrika-Asya) içinde (s. 2-22). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Yayınları.
• Özensoy, A. U. (2019). 15 ve 16. yüzyıllarda sömürgecilik hareketleri, Fiyat Devrimi ve sömürgecilik ideolojisi. Tarih ve Gelecek Dergisi, 5(3), 819-834.
• Parthasarathi, P. (2010). Trade and industry in the Indian subcontinent, 1750-1913. J. Horn, L. N. Rosenband ve M. R. Smith (Ed.), Reconceptualizing the Industrial Revolution (s. 271-290) içinde. Cambridge: The MIT Press. Porder, B. (2004). The lion's share: A short history of British imperialism, 1850–1995 (4. Baskı). Harlow: Pearson. Roopnarine, L. (2016). Trans-¬colonial migration during East Indian indentured servitude in British Guiana and Trinidad. M. Hassankhan ve L. Roopnarine (Ed.), The legacy of Indian indenture: Historical and con¬temporary aspects of migration and diaspora (s. 15-36) içinde. London: Routledge.
• Roy, T. (2019). How British rule changed India's economy: The paradox of the Raj. London: Palgrave.
• Saul, R. B. (1960). Studies in British overseas trade. Liverpool: Liverpool University Press.
• Schlote W. (1952). British overseas trade from 1700 to the 1930s. Oxford: Blackwell Press.
• Siddiqi, A. (2005). Pathways of the Poppy. M. Thampi (Ed.), India and China in the Colonial world içinde (s. 21-32). New Delhi: Social Science Press.
• Stein, B. (2015). Hindistan tarihi. (M. Günay, Çev.). İstanbul: İnkılâp Kitabevi Yayınları.
• Stearns, P. N. (2021). The Industrial Revolution in world history. New York: Routlege.
• Şahin, İ. (2015). Utrecht’ten Tilsit’e İngiltere’nin Akdeniz politikası. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(4), 838-859. https://doi.org/10.15869/itobiad.78344.
• Tharoor, S. (2017). Inglorious empire: What the British did to India. London: Penguin Books.
• Tharoor, S. (2023). Utanç imparatorluğu: İngilizler Hindistan'da ne yaptı? (Y. S. İnanç, Çev.). İstanbul: Kronik Kitap.
• Thiaw, I. and Mack, D. L. (2020). Atlantic slavery and the making of the modern world: Experiences, representations, and legacies. Current Anthropology, 61(22): 145–58. https://doi.org/10.1086/709830.
• Topal, K. (2014). 19. yüzyılda İngiltere'nin Türkistan siyaseti. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Van Zanden, J. L. (2008). The road to the Industrial Revolution: Hypotheses and conjectures about the medieval origins of the 'European Miracle'. Journal of Global History, 3(3), 337-359.
• Vural, S. (2022). 1857 Hint ayaklanmasının ekonomik sebepleri. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (30), 703-717. https://doi.org/10.56597/kausbed.1199347
• Washbrook, D. (2012). The Indian economy and the British Empire. D. Peers ve N. Gooptu (Ed.), India and the British Empire (s. 44-74) içinde. Oxford: Oxford University Press.
• Williams, E. (2021). Capitalism and slavery (3. Baskı). North Carolina: University of North Carolina Press. Woodruff, W. (2006). Modern dünya tarihi: Başlangıçtan günümüze dünyada olup bitenler için rehber. (H. Vardar ve A. Vardar, Çev.). İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Wyatt, L. T. (2009). The Industrial Revolution: Greenwood guides to historic events (1500 -1900). Westport: Greenwood Publishing.