Osmanlı Sultanlarının Odun Tedarikçileri: Odun Eminliği Üzerine Bazı Mülâhazalar

Yıl 2025, Cilt: 26 Sayı: 2, 491 - 509, 24.07.2025

Alper Kağan Kıraç

https://doi.org/10.17494/ogusbd.1677867

Öz

Ateşin harlanması için kullanılan odun, insanlık tarihinde en fazla talep görmüş maddelerden biridir. Osmanlı saraylarının da temel ihtiyaç malzemeleri arasında yer alan odunun temini, yönetimin yüzyıllarca titizlikle üzerinde durduğu konular arasında yer almıştır. 17. yüzyıl ortalarına kadar bu sürecin idaresi farklı hizmet alanlarındaki memurlar, Yeniçeri Ağaları ve İstanbul Ağaları tarafından sağlanmıştır. Fakat bir süre sonra meydana gelen değişimler önce odun eminliği memuriyetinin kurulmasına sebep olmuştur. Hazırlanan bu çalışma odun eminliğinin ortaya çıkışını, görev kapsamını ve gelişim sürecini ele almaktadır. Bunun yanı sıra sarayın kullanımı için gereken odunların nereden ve nasıl temin edildiği, teslimatta takip edilen güzergâhlar, dağıtım süreci ve Topkapı Sarayı’nda bulunan odun ambarının yıllar içerisinde Hatab Ambarı Müdürlüğü kurumuna dönüşümü hakkında bilgiler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Sultan Sarayları, Odun, Odun Emini, Hatab Emaneti, Hatab Ambarı Müdürlüğü

Wood Suppliers of The Ottoman Sultans: Some Considerations on the Odun Eminliği

Öz

Wood, used to kindle fire, is one of the most demanded materials in human history. Supply of wood, which was basic needs of the Ottoman Sultan's palaces, was meticulously emphasized by the administration for centuries. Until the mid-17th century, this process was managed by officials in different fields, Janissary Aghas and İstanbul Aghas. But after a while, changes led to the establishment of the odun eminliği. This study deals with the emergence, scope of duties and development process of the odun eminliği. In addition information is provided on where and how the use of the palace was procured, routes followed for delivery, distribution process, and transformation of wood warehouse in Topkapı Palace into the Hatab Ambarı Müdürlüğü over the years.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Sultan Palaces, Wood, Odun Emini, Hatab Emaneti, Hatab Ambarı Müdürlüğü

Kaynakça

• Ali Emirî Abdülhamid I (AE.SABD.I). 50/3564, 115/7724.
• Ali Emirî Sultan Ahmed II (AE.SAMD.II). 6/544, 8/850, 8/852, 11/1212, 16/1748, 17/1874 1875, 18/2000, 19/2057.
• Ali Emirî Sultan Ahmed III (AE.SAMD.III). 148/14480, 210/20328.
• Ali Emirî Mahmud I (AE.SMHD.I). 85/5753.
• Ali Emirî Mehmed IV (AE.SMMD.IV). 24/2702, 24/2707, 29/3331, 45/5151, 46/5210, 46/5308, 49/5686, 52/6079, 55/6431, 56/5308, 98/11481, 98/11557.
• Ali Emirî Mustafa II (AE.SMST.II). 55/5605, 127/13940.
• Ali Emirî Mustafa III (AE.SMST. III). 316/25374.
• Ali Emirî Osman III (AE.SOSM.III). 63/4699, 74/5602.
• Ali Emirî Süleyman II (AE.SSÜL.II). 17/1724, 30/2961.
• Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümayun Sicilleri Mühimme Defteri (A. DVNSMHM.d). 3/1161, 5/124,1437 6/122,1453, 7/1596,2218, 49/329, 52/627, 61/82, 70/346, 78/188.
• Bâb-ı Defteri Muhallefat Halifeliği (D.BŞM.MHF). 58/49.
• Bâb-ı Defteri Odun Eminliği Defterleri (D.BŞM.ODE,d). 16560.
• Bâb-ı Defteri Odun Eminliği (D.BŞM.ODE). 1/133 s. 279.
• Bâb-ı Defteri Mevkufat Kalemi Defterleri (D.MKF.d). 27543.
• Bâb-ı Defteri Mevkufat Kalemi Odun Emini Defterleri (D.MKF.ODE.d). 31984.
• Cevdet Belediye (C.BLD). 4/155, 99/4938.
• Cevdet Dahiliye (C.DH). 78/3874.
• Cevdet Evkaf (C.EV). 481/24346.
• Cevdet Saray (C.SM). 33/1657, 37/1877, 85/4264, 91/4588, 137/6886.
• İbnülemin Dahiliye (İE.DH). 20/1830.
• İbnülemin Maliye (İE.ML). 12/1105.
• İbnülemin Saray (İE.SM). 4/282, 7/675, 10/976, 14/1451, 15/1585, 17/1725, 17/1728, 21/2229, 23/2357.
• Hatt-ı Hümayun (HAT). 39/1958, 294/17496, 669/32663, 671/32795.
• Hazine-i Hassa İradeler (HH.İ). 28/19.
• Kamil Kepeci Defterler (KK.d). 2295 s. 3, 7382, 7387, 7388.
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d). 412 s. 3, 762 s. 5-7, 1355 s. 7-52, 3133 s. 91-92, 3182, 4708, 5002, 5686 s. 13-33, 5894, 5975, 6219, 6462, 6629, 15411.
• Maliye Nezareti Emlak-i Emiriyye Müdürlüğü (ML.EEM). 695/53.
• Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (A. AMD). 63/80.
• Sadaret Amedi Mektubi (A.}MKT.). 46/65.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TS.MA.d). 542 s. 2-3, 839, 9707 s. 2.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TS.MA.e). 126/5, 229/2, 969/39, 1329/10, 1362/20.
• Akgündüz, A. (2005). Osmanlı Devletinde Belediye Teşkilatı ve Belediye Kanunları. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akyıldız, A. (2024). Mabeyn-i Hümayun: Osmanlı Saray Teşkilatının Modernleşmesi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Arslan H. (2022). “17. Yüzyılda Ayntâb Sancağında Sürsat Yükümlülüğü”. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21/3: 1733-1765.
• Berksan, F. E. (2005). Matbah-ı Âmire (Saray Mutfağı) (1703-1730) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Bilgin, A. (2004). Osmanlı Saray Mutfağı (1453-1650). İstanbul: Kitabevi.
• Bostan, İ. (1992). Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Erkal, M. (1993). “Cizye”. İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: TDV Yayınları, 42-45.
• Ertaş, M. Y. (2007). Sultanın Ordusu (Mora Fethi Örneği 1714-1716). İstanbul Yeditepe Yayınevi.
• Genç, M. (2000). Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Genç, M. (2020). “Mukâtaa”. İslam Ansiklopedisi. C. 31. Ankara: TDV Yayınları, 129-132.
• Güçer, L. (1964). XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• Halaçoğlu, Y. (1991). XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnalcık, H. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (1300-1600). C. 1. İstanbul: Eren Yayınları.
• İpşirli, M. (1991). “Arpa Emini”. İslam Ansiklopedisi. C.3. İstanbul: TDV Yayınları, 392.
• İşbilir, Ö. (2007). “Nüzül”. İslam Ansiklopedisi. C. 33. İstanbul: TDV Yayınları, 311-312.
• Karaduman, G. ve Selçuk, D. (2024). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Avcılığa İktisadi Bir Bakış: 1678 Yılı Av Organizasyonu”. Ss. 175-200 içinde Türkiye İktisat Kongresi 2023 Bildiriler Kitabı. Haz. Yunus Pustu, Ayşenur Şenel ve Hande Yaren Karacabey. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karahan, A. (2024). Osmanlı İmparatorluğu’nda Istabl-ı Âmire Teşkilâtı (XV-XVI Yüzyıllar) [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Marmara Üniversitesi.
• Koç, B. (1999). “Osmanlı Devleti’ndeki Orman ve Koruların Tasarruf Yöntemleri ve İdarelerine İlişkin Bir Araştırma.” OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarih Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 10/10: 139-158.
• McGowan, B. (1981). “Osmanlı Avarız-Nüzul Teşekkülü 1600-1830”. Ss. 1327-1331 içinde VIII. Türk Tarih Kongresi. C. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• McGowan, B. (2000). Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi 1600-1914. C. 2, haz. Halil İnalcık ve Donald Quataert. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Murphey, R. (2007). Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700. Çev. Tanju Akad. İstanbul: Homer Kitapevi.
• Narin, R. (2011). “Osmanlı Devleti Zamanında Kocaeli Ormanları”. Belleten, 75/274: 769-782.
• Ortaylı İ. (2001). “Kadı”. İslam Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: TDV Yayınları, 69-73.
• Özcan, A. (1992). “Biniş”. İslam Ansiklopedisi. C. 6. İstanbul: TDV Yayınları, 184-185.
• Özdemir, F. (2021). 17. Yüzyılda Osmanlı Devletinde Istabl-ı Âmire (Has Ahûr) Teşkilâtı [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Özdemir, N. (1994). “Düğün”. İslam Ansiklopedisi. C. 10. İstanbul: TDV Yayınları, 16-18.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 1. İstanbul: MEB Yayınları.
• Polat, S. (2018). “Osmanlı Devleti’nde Nüzul Vergisinin Teşkili ve Gelişimi: XVI-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Ekonomisini Nüzul Vergisi Üzerinden Değerlendirmek”. Belleten, 82/295: 829-862.
• Sahillioğlu, H. (1991). “Avarız”. İslam Ansiklopedisi. C. 4. İstanbul: TDV Yayınları, 108-109.
• Sahillioğlu, H. (1995). “Emîn”, İslam Ansiklopedisi. C. 11. İstanbul: TDV Yayınları, 111-112.
• Sak, İ. ve Çetin, C. (2004). “XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Menziller ve Fonksiyonları: Akşehir Menzilleri Örneği”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 16: 179-221.
• Türkhan, M. S. (2006). 18. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul’un Et İaşesinin Temini: Hassa Kasabbaşılık Kurumu [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Marmara Üniversitesi.
• Uzun, A. (2020). İktisâdî ve Malî Yönleriyle Istabl-ı Âmire (1500-1900). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1948). Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1965). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi 3. C. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı. Ankara Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Withers, R. (1996). Büyük Efendinin Sarayı. Çeviren C. Kayra. İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. Yayınları.