İLK DÖNEM İSLAM TARİHİNDE, EMEVÎ HİLAFETİ VE ABBÂSÎ İHTİLALİ ÜZERİNE SİYASAL BİR ANALİZ

Year 2025, Volume: 18 Issue: 2, 691 - 705, 30.04.2025

Erden Kişi

https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1590878

Abstract

Öz
Tüm tevhidi ve beşerî kökene sahip dinlerde, dini ve siyasi kişilikler arasında yaşanan teolojik ve politik çatışmalar, dinler tarihi açısından öneme sahiptir. İlk dönem İslam tarihi içerisinde yaşanan olaylar ise İslam toplumları için bir referans kaynağı konumundadır. Özellikle Hz. Ali’nin hilafeti, ardından gelen Emevî hilafeti ve Abbâsî İhtilali, İslam tarihi açısından, çok büyük bir kıymete sahiptir. Bu üç dönem arasında, bir siyasal bağ bulunmaktadır. Her üç dönemin de genel özelliği, İslam toplumları içerisinde yaşanan siyasi sorunların, fiili bir çatışmaya dönüşmesi olmuştur. Hz. Ali’nin hilafeti sonrasında ortaya çıkan Emevî hilafeti ise İslam toplumlarında, en ciddi siyasi ve sosyolojik sorunların yaşandığı dönem olmuştur. Daha sonrasında ortaya çıkan Abbâsî hilafeti ise birçok yönü ile İslam tarihinde, özgün bir dönemi temsil etmiştir. Bu çalışmada, İslam tarihinde Emevîler dönemi ve Abbasî İhtilali üzerine, siyasal bir analiz yapılmıştır. Ardından, Abbâsîler döneminin siyasal ve sosyolojik boyutu anlaşılmak istenmiştir. En nihayetinde ise her iki dönem, genel özellikleri üzerinden karşılaştırılarak analiz edilmiştir. Çalışma sürecinde literatür taraması yapılarak bilimsel bir yol izlenmiştir. Çalışmamız özelinde temel gayemiz, Emevîler dönemi ve Abbasîler dönemini, 21. yüzyılda siyaset sosyolojisi bağlamında tekrar analiz etmek olmuştur.

Keywords

islam tarihi , emevi hilafeti , abbasi ihtilali

A POLITICAL ANALYSIS ON THE UMAYYAD CALIPHATE AND THE ABBASID REVOLUTION IN THE EARLY ISLAMIC HISTORY

Abstract

Abstract
Theological and political conflicts between religious and political figures in all religions of monotheistic and human origin are important for the history of religions. The events that took place in the early Islamic history are a reference source for Islamic societies. Especially Ali’s caliphate, the Umayyad caliphate that followed and the Abbasid Revolution have great value in terms of Islamic history. There is a political connection between these three periods. The general feature of all three periods was that the political problems experienced within Islamic societies turned into actual conflict. The Umayyad caliphate, which emerged after Ali's caliphate, was the period in which the most serious political and sociological problems were experienced in Islamic societies. The Abbasid caliphate, which emerged later, represented a unique period in Islamic history in many aspects. In this study, a political analysis was made on the Umayyad period and the Abbasid Revolution in Islamic history. Then, it was aimed to understand the political and sociological dimension of the Abbasid period. Finally, both periods were compared and analyzed based on their general characteristics. During the study process, a scientific approach was followed by scanning the literature. Our main aim, specifically in our study, was to re-analyze the Umayyad period and the Abbasid period in the context of political sociology in the 21st century.

Keywords

islamic history , umayyad caliphate , abbasid revolition

References

• Adıgüzel, A. & Çakan, B. (2019). Emeviler Döneminde Gayrimüslim İstihdamı (41-132/661-750). İSTEM, (34), 329-351.
• Agha, Saleh S. (2003) The Revolution which toppled the Umayyads: Neither Arab nor Ἁbbāsid. Vol. 50. Boston: Brill.
• Ahmed, Ekber S. (1995). İslam ve Antropoloji. (B. Gencer, Çev.), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Aksu, A. (2006). Emevîler Döneminde Sosyal Tabakalar. İSTEM, (8), 63-81.
• Aksu, A. (2008). (İmam İbrahim’in Ebû Müslim’e Gönderdiği Mektup Bağlamında), Abbâsî İhtilal Hareketinde Etnik Grupların Rolü. İSTEM, 6, 12, 53-70.
• Akyürek, Y. (2013). Emevîler Dönemi Fetih Politikası ve Maveraünnehir’in Fethi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(1), 85-115.
• Arifoğlu, Y. (2020). Abbâsîler Döneminde Horasan’ın İdaresi (11. Yüzyıla Kadar). Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, 3(1), 1-10.
• Alkhateeb, F. (2017). Lost Islamic History: Reclaiming Muslim Civilisation from the Past. London: Hurst & Company.
• Arslan, İ. (2011). Muktedir Döneminde Abbasîler’de Sosyal Hayat. İSTEM, (17), 123-154.
• Arslantaş, N. (2000). Emevîler Döneminde Yahudiler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) T.C. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, İstanbul.
• Aycan, İ. (1999). Emeviler Dönemi İç Siyasi Gelişmeleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39(1), 147-174.
• Bozaslan, M. (2021). Talas Savaşı’nın İslam Tarihindeki Önemi ve Türklerin Müslüman Oluşunda Etkili Olan Unsurlar. Academıc Socıal Resources Journal, 5(14), 291-296.
• Bozkurt, N. (1999). Oluşum Sürecinde Abbasî İhtilali. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Çelik, B. (2021). Hârûn Reşîd Döneminde Yapılan Sağlık Çalışmaları [Konferans/Sempozyum Sunumu]. Din ve Medeniyet-I Sempozyumu, 2021, 195-213.
• Çelikkol, Y. (2011). Emeviler Dönemi Şurta (Polys) Teşkilatı ve İstihbarat Birimi Olarak Berid Teşkilatı. Humanities Sciences, 6(2), 321-330.
• Çog, M. (2007). Emeviler ve Abbasiler Dönemi Hazar-Arap İlişkileri. Türkoloji Araştırmaları, 2, 150-160. Dixon, Abd al-Ameer 'Abd, A. (2014). Emevi Dönemi Haricî İsyanları. (H. Doğan, Çev.). e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 7(1), 155-188.
• Doğan, Y. (2006). Emevîler Döneminde Mizahi Etkileyen Faktörler. İSTEM, (8), 209-236.
• Elsohemy, D. (2004). The Characteristics of the Abbasid Empire. Dr. Tariq AbdelHaleem, Dar Al-Arqam Islamic Centre, History of Islamic State.
• El-Ashker, Ahmed A.F. & Wilson, R. (2006), Islamic Economics: A Short History. Leiden: Brill.
• Etheredge, L. (2010), Islamic History (The Islamic World). New York: Rosen Education Service.
• Garaudy, R. (2018). İslam Dünyasının Yükseliş ve Çöküşleri. (C. Aydın, Çev.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Günaltay, M. Ş. (1942). Abbas Oğulları İmparatorluğunun Kuruluş ve Yükselişinde Türklerin Rolü. Belleten, 6(23- 24), 177-206.
• Hakyemez, C. (2007). Abbasî Devletine Yönelik Ali Oğulları veya Şiî Tehdidi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(1), 327-341.
• Hizmetli, M. (2010). Abbâsîler Döneminde Para Basımı. İSTEM, (15), 79-110.
• Hilgendorf, E. (2003). Islamic education: History and tendency. Peabody Journal of Education, 78(2), 63-75.
• Kapanşahin, M. (2012). Hârûn Reşîd Dönemi İsyanları. Bilimname, 22(1). Hourani, A. (2013). Arap Halkları Tarihi. (Y. Alogan, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. 35-59.
• Kara, S. (2006). İslam Tarihinde İlk Zihniyet Sapması: Emevîler Döneminde Otoritenin Dünyevileştirilmesi. İSTEM, (8), 145-170.
• Karakuş, N. (2017). Bir İhtilalcinin Anatomisi-Ebu Müslim Horasani. İstanbul: İlim Yurdu Yayıncılık ve Eğitim Hizmetleri Ltd. Şti.
• Kayaoğlu, İ. (1985). İslâm Kurumları Tarihi. 2. Baskı, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Khatun, M. & Islam, M. (2021). History of Abbasid Period in Arab. AIJRELPLS, 6(3). ISSN-2456-3897.
• Köse, M. (2020). Abbasilerin Dini/Siyasi Meşruiyet Arayışları ve Tarihin Tahrifi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (36), 133-165.
• Küntaş, K. (2019). Abbâsî İhtilali Safhasında Hilâfet/İmâmet Konusundaki Meşrûiyyet Sağlama Çabaları. Uluslararası Beşerî Bilimler ve Eğitim Dergisi, 5(11), 640-651.
• Marín-Guzmán, R. (2004). Arab Tribes, the Umayyad Dynasty, and the `Abbasid Revolution. American Journal of Islam and Society, 21(4), 57-96.
• Özdemir, M. N. (2020). Emeviler Döneminde “Mevâlî”. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 189-210.
• Özdemir, M. N. (2019). Abbasilerin İlk Yüzyılında “Mevali”. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 281-306.