Thomism in Late Byzantine Theology: The Contributions of Demetrios Kydones and Gennadios Scholarios

Year 2025, Volume: 7 Issue: 1, 23 - 40, 30.06.2025

Hafize Toparslan

https://doi.org/10.51490/oksident.1635256

Abstract

Thomas Aquinas (1225–1274), one of the most influential scholastic thinkers of the Middle Ages, found resonance not only within the intellectual circles of the Latin West but also among the Greek-speaking scholars of the Byzantine Empire shortly after his death. This intellectual interaction was initially facilitated by the missionary activities of the Dominican Order -of which Aquinas himself had been a member- across the Eastern Mediterranean. However, it was not until the 14th century that this influence gained momentum, particularly through the efforts of Byzantine intellectuals proficient in Latin. Among them, Demetrios Kydones stands out for translating several of Aquinas’s major works -most notably the Summa contra Gentiles- into Greek. These translations marked one of the most tangible and effective points of entry for Thomistic thought into Byzantine intellectual life. They laid the groundwork for what could be termed the Byzantine reception of Aquinas.
This study aims to examine the ways in which Aquinas’s thought was introduced into and received by Byzantine theological discourse. It offers a detailed analysis of how Aquinas's influence manifested in the shaping of late Byzantine theology and investigates the intellectual, theological, and political contexts in which this reception occurred. Kydones’s translations proved influential not only within restricted scholarly circles but also within certain layers of the Byzantine bureaucracy and educational system, serving as a crucial conduit for the transmission of Aristotelian thought from Latin into Greek traditions. Through these translations, Aquinas was engaged not merely as a dogmatic theologian but also as a subject of philosophical debate among Greek Orthodox thinkers.
This process did not proceed without resistance. A number of Byzantine authors argued that Thomistic approaches were incompatible with Orthodox theology, prompting figures such as Gennadios Scholarios to respond directly to these criticisms. This study also addresses the influence of Aquinas’s ideas on Scholarios himself, including his attempts to systematize those ideas and his broader engagement with scholastic methodology. Scholarios is widely regarded as the most committed Byzantine proponent of Thomism. However, his appropriation of Aquinas must be understood within the constraints of his historical context: just as Thomistic thought began to take root in Byzantium, the fall of the empire in 1453 abruptly curtailed its institutional continuity. As a result, Scholarios’s works reflect not a fully established and enduring theological tradition but rather a limited and idiosyncratic mode of reception—what might be called a “Byzantine Thomism.”
Particular attention is paid to how Thomistic thought reverberated beyond the fall of Byzantium, especially through Scholarios’s presence at the court of Sultan Mehmed II. The study frames Aquinas’s thought not merely as a case of theological transmission, but as a constitutive element in the late Byzantine world’s broader intellectual and teopolitical transformation -one that continued to echo into the early Ottoman context as a significant site of theological-philosophical rupture and reconfiguration.

Keywords

History of Religions , Theology , Thomas Aquinas , Byzantine Thomism , Demetrios Kydones , George Scholarios

Geç Dönem Bizans Teolojisinde Thomizm: Demetrios Kydones ve Gennadios Scholarios’un Katkıları

Abstract

Orta Çağ’ın en önemli skolastik düşünürlerinden biri olan Thomas Aquinas’ın (1225-1274) düşünce sistemi ölümünden kısa bir süre sonra yalnızca Latin Batı dünyasında değil, aynı zamanda Bizans İmparatorluğu’nun sınırları içindeki Grek entelektüel çevrelerde de yankı bulmuştur. Bu düşünsel etkileşim, büyük ölçüde Aquinas’ın da bir parçası olduğu Dominiken Tarikatı’nın Doğu Akdeniz’de yürüttüğü misyonerlik faaliyetlerinin etkisiyle başlamış ve asıl ivmesini 14. yüzyılda Latince bilen Bizanslı entelektüellerin faaliyetleriyle kazanmıştır. Özellikle Demetrios Kydones’in, Aquinas’ın başlıca eserlerinden biri olan Summa contra Gentiles başta olmak üzere birçok metnini Yunancaya çevirmesi, Thomistik düşüncenin Bizans entelektüel hayatına girişinin en somut ve etkili örneklerinden biridir. Bu çeviri faaliyetleri, Aquinas düşüncesinin Bizans’taki entelektüel serüveninin temelini oluşturmuştur.
Bu çalışma, Thomas Aquinas’ın düşünce sisteminin Bizanslı düşünürlerin dünyasına dahlini ve alımlanma şeklini tartışmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, geç dönem Bizans teolojisinin şekillenişinde Aquinas’ın etkisini ayrıntılı biçimde analiz etmekte ve bu etkinin hangi entelektüel, teolojik ve politik bağlamlarda ortaya çıktığını araştırmaktadır. Kydones’in çevirileri yalnızca dar entelektüel çevrelerde değil, Bizans bürokrasi ve eğitim sisteminin bazı katmanlarında da etkili olmuş, Aristotelesçi düşünceyi Latince gelenekten aktaran önemli bir kanal oluşturmuştur. Bu çeviriler aracılığıyla Aquinas yalnızca bir dogmatik teolog olarak değil, aynı zamanda Grek-Ortodoks düşünürlerce felsefi düzlemde de tartışılabilmiştir. Aynı zamanda bu dönemde yalnızca kabul değil, ciddi bir direniş ve polemik de ortaya çıkmıştır. Bazı Bizanslı yazarlar, Thomist yaklaşımların Ortodoks inançla uyuşmadığını savunmuş ve Gennadios Scholarios gibi figürler de bu tepkilere doğrudan cevaplar üretmiştir. Çalışmada, Thomas Aquinas’ın düşüncesinin Gennadios Scholarios üzerindeki etkileri, bu düşüncenin sistematikleştirilmesi yönündeki çabalar ve Scholarios’un skolastik yöntemi benimseme biçimi de ele alınmaktadır. Bizanslı düşünürler arasında Scholarios, Thomizm’in en güçlü temsilcisi olarak kabul edilir. Ancak bu temsil, içinde bulunduğu tarihsel bağlamla sınırlıdır: Thomistik düşünce Bizans’ta ancak yeni yeni kök salmaya başlamışken, imparatorluğun çöküşüyle birlikte bu yönelimin kurumsal devamı da fiilen kesintiye uğramıştır. Bu nedenle Scholarios’un eserleri, tam anlamıyla yerleşmiş ve süregelen bir teolojik geleneği değil, Bizans Thomizmi olarak adlandırabileceğimiz özgül ve sınırlı bir alımlama biçimini yansıtmaktadır. Özellikle Gennadios Scholarios’un Fatih Sultan Mehmed’in sarayındaki varlığı aracılığıyla Thomistik geleneğin Osmanlı bağlamında nasıl yankı bulduğu da bu çerçevede değinilen hususlardan biri olmuştur. Böylece Aquinas’ın düşüncesi, Bizans’ın çöküşüne yaklaşan yıllarda yalnızca Latince gelenekten aktarılmış bir teolojik miras değil, aynı zamanda Grek entelektüel geleneği içinde dönüştürülerek şekillenmiş; geç Bizans düşüncesinin sınırlarında ortaya çıkan ve Osmanlı sonrası döneme de yansıyan bir teolojik-felsefi kırılma hattı olarak konumlandırılmaktadır.

Keywords

Dinler Tarihi , Teoloji , Thomas Aquinas , Bizans Thomizmi , Demetrios Kydones , Georgios Scholarios

References

• Aydın, Fuat. “Fatih-Gennadius Tartışmasının Ürettiği, Konjonktürel Bir Hıristiyanlık Eleştirisi”. Darulfunun İlahiyat 32/2 (2021): 355-385.
• Barbour, Hugh Christopher. The Byzantine Thomism of Gennadios Scholarios: And His Translation of the Commentary of Armandus de Bellovisu on the De Ente et Essentia of Thomas Aquinas. Vatikan: Libreria Editrice Vaticana Citta’ Del Vaticona, 1993.
• Delacroix-Besnier, Claudine. “Les dominicains à Constantinople de 1228 à nos jours: Une présence qui défie l’histoire”. Villes méditerranéennes au Moyen Âge, ed. Elisabeth Malamut v.dğr., Aix-en-Provence: Presses universitaires de Provence, 2014, 309-324.
• Demetracopoulos, John A. “Thomism, Byzantine”. Encyclopedia of Medieval Philosophy: Philosophy Between 500 and 1500, ed. Henrik Lagerlund, Dordrecht: Springer, 2020, 1308-1311.
• Demetracopoulos, John A. “Demetrius Cydones’ Translation of Bernardus Guidonis’ List of Thomas Aquinas’ Writings and the Historical Roots of Byzantine Thomism”. 1308: Eine Topographie historischer Gleichzeitigkeit, ed. Andreas Speer v.dğr., Berlin: De Gruyter, 2010, 827-882.
• Demetracopoulos, John A. “Thomas Aquinas’ Impact on Late Byzantine Theology and Philosophy: The Issues of Method or ‘Modus Sciendi’ and ‘Dignitas Hominis’”. Knotenpunkt Byzanz: Wissensformen und kulturelle Wechselbeziehungen, ed. Andreas Speer v.dğr., Berlin: De Gruyter, 2012, 333-410.
• Demetracopoulos, John A. “The Influence of Thomas Aquinas on Late Byzantine Philosophical and Theological Thought: A Propos of The Thomas de Aquino Byzantinus Project”. Bulletin de Philosophie Médiévale 54 (2012): 101-124.
• Duffy, John & Alexander Kazhdan. “Aristotle”, The Oxford Dictionary of Byzantium. ed. Alexander Kazhdan, New York: Oxford University Press, 1991, I: 171.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi: Muhammed’den Reform Çağına, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2013.
• Iribarren, Isabel. “Thomism”. Encyclopedia of Medieval Philosophy: Philosophy Between 500 and 1500, ed. Henrik Lagerlund, Dordrecht: Springer, 2020, 1302-1308.
• Kaldellis, Anthony & Niketas Siniossoglou (ed). Bizans’ın Entelektüel Tarihi: Seçme Makaleler. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2021.
• Kianka, Frances. “Kydones, Demetrios”. The Oxford Dictionary of Byzantium. ed. Alexander Kazhdan, New York: Oxford University Press, 1991, II: 1161.
• Kianka, Frances. “Demetrius Cydones and Thomas Aquinas”. Byzantion 52 (1982): 264-286.
• Kianka, Frances. “Aquinas, Thomas”. The Oxford Dictionary of Byzantium, ed. Alexander Kazhdan, New York: Oxford University Press, 1991, I: 146.
• Lemerle, Paul. Byzantine Humanism: The First Phase: Notes and Remarks on Education and Culture in Byzantium from Its Origins to the 10th Century. Boston: Brill, 2017.
• Loenertz, Raymond Joseph. Les établissements dominicains de Péra-Constantinople (Origines et fondations)”. Revue des études byzantines, 179, (1935): 332-349.
• Mariev, Sergei. “Neoplatonic Philosophy in Byzantium”. Byzantine Perspectives on Neoplatonism. ed. Sergei Mariev, Berlin: De Gruyter, 2017, 1-30.
• Meyendorff, Fr. John. “Theology in the Thirteenth Century: Methodological Contrasts”. καθηγητρια: Essays Presented to Joan Hussey for Her 80th Birthday, ed. Julian Chrysostomides, Camberly: Porphyrogenitus, 1988, 395-407.
• Meyendorff, Fr. John. Byzantine Theology: Historical Trends and Doctrinal Themes. New York: Fordham University Press, 1974.
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2017.
• Papadakis, Aristeides. “Hesychasm”. Oxford Dictionary of Byzantium. ed. Alexander Kazhdan, New York: Oxford University Press, 1991, II: 923-924.
• Papadakis, Aristeides. “Gennadius II and Mehmet the Conquerer”. Byzantion 42/1 (1972): 88-106.
• Plested, Marcus. Orthodox Readings of Aquinas. Oxford: Oxford University Press, 2012.
• Podskalsky, Gerhard. Theologie und Philosophie in Byzanz: Der Streit um die theologische Methodik in der spätbyzantinischen Geistesgeschichte (14./15. Jh), seine systematischen Grundlagen und seine historische Entwicklung. Münih: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung, 1977.
• Ryder, Judith R. The Career and Writings of Demetrius Kydones: A Study of Fourteenth-Century Byzantine Politics, Religion and Society. Boston: Brill, 2010.
• Ryder, Judith R. “Dominican Influence in the 14th Century Byzantium: Demetrios Kydones, Aquinas and Greek-Latin Relations”. Angelicum 93/2 (2016): 331-344.
• Searby, Denis M. “Demetrios Kydones: Defending Thomas or Defending Himself?”. Knotenpunkt Byzanz:Wissensformen und kulturelle Wechselbeziehungen, ed. Anreas Speer v.dğr., Berlin: De Gruyter, 2012, 439-451.
• Talbot, Alice-Mary. “Gennadios II Scholarios”. The Oxford Dictionary of Byzantium, New York: Oxford University Press, 1991, II: 830.
• Tarakçı, Muhammet. “Hıristiyan Düşüncesinde Apoloji ve St. Thomas Aquinas”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/2 (2005): 135-146.
• Vacalopoulos, Apostolos E. Origins of the Greek Nation: The Byzantine Period, 1204-1461. New Jersey: Rutgers University Press, 1970.