Öz
Silifke Müzesi bahçesinde, kireçtaşından bir duvar nişinin yuvarlak kemerli
üst bloğu bulunmaktadır. Kemer alınlığının köşelerinde çift daire içine alınmış
birer Malta haçı vardır. Soldaki haçın yarısı kırıktır. Kemer alınlığının ortasında
ise birbirlerine yönelmiş, antitetik iki yunus balığı yer alır. Yunusların açık ağızları
birbirlerine dokunur. Bu dokunuştan oluşan alanda dört yapraklı küçük bir çiçek
bulunmaktadır. Yunusların altında, niş kemerinin ise hemen üzerindeki alanda
farklı yönlere hareket eden dört küçük balık tasvir edilmiştir. Çift kemerli nişin
ortasında ise başı tahrip olmuş bir kartal figürü vardır. Alt bölümü tahrip olan bir
kaide üzerindeki kartal, tüyleri yivlerle belirtilen kanatlarını iki yana açmıştır.
Silifke Müzesi’ndeki yuvarlak kemerli nişe sahip blok taş, balık ve kartal
figürleriyle dikkat çekicidir. Eski ve Yeni Ahit’te yer almayan, Kilise Babaları
tarafından Antik geleneğe bağlı olarak sadece insan severlikleri, oyuna düşkünlükleri ve hızlı olmalarıyla konu edilen yunus, Hıristiyan inancında balıkların kralıdır
ve denizde yaşayanları sembolize eder. Yunus, koruyucu sıfatı ile İsa’yı simgeler.
Suyun içinde sıçrayan yunus, inancını sevinçle, mutlulukla yaşayan henüz vaftiz
edilmiş İsa’nın sembolü olarak da kabul edilir.
Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi’nde Silifke Müzesi’ndeki blok taşın niş
kemeri alınlığındaki gibi yunus balıklarının antitetik olarak tasvir edildikleri mezar
taşları, altarlar, sütun başlıkları vardır. Yunuslar arasında ölü büstü, çiçek, rozet,
çam kozası, yaba ya da haç motifine yer verilmiştir.
Silifke Müzesi’ndeki blok taşın niş kemeri üzerindeki ikisi küçük dört balık
tasviri Yeni Testament’teki anlatıma göre yapılmış olmalıdır. Burada su içindeki
balık ifadesi, vaftiz edilmiş inananlar için kullanılmıştır.
Nişin içinde de görülen kartal, Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi lahitlerinde
ve Kıpti mezar taşlarında ölümsüzlüğü, İsa gibi öldükten sonra dirilmeyi ümit eden
inananları sembolize eder, bazen çelenk içindeki İsa monogramıyla birlikte ya da
sadece bir çelenkle verilir. Silifke Müzesi’ndeki nişli blok taşın benzerleri Mısır ve Suriye Erken
Hıristiyanlık-Bizans Dönemi Mimarisi’nde özellikle dini, az da olsa sivil yapılardaki üst bölümü genellikle yuvarlak kemerli duvar nişleridir.
Kilikya-İsaurya Bölgesi’ndeki bazı kiliselerin narthekslerinde küçük boyutlarda, sade, herhangi bir bezeme unsuru olmayan duvar nişleri yer alır. Kolymbion
olarak adlandırılan bu tür nişlerin içinde, kutsanmış su olduğu kabul edilir.
Mısır kiliselerindekine benzer duvar nişleri ise bölgede Alahan Manastırı, Doğu
Kilisesi batı cephesinde görülür.
Silifke Müzesi’ndeki nişli blok taşın üstü, kenarları ve arkasının kabaca bırakılmış, işlenmemiş olması, onun bir duvar örgüsü içinde yer aldığını gösterir.
İçinde kartal, kemer alınlığı üzerinde yunus ve balık figürleriyle daire içinde haç
motifine yer veren nişli blok taş, duvar nişinin üst bölümünü oluşturmuştur. Nişin
üst bölümü gibi yarım daire planlı alt bölümünü oluşturan blok taş ise günümüze
ulaşmamıştır. Böyle bir duvar nişinin hangi yapının duvar örgüsünde yer aldığını
gösterecek veri bulunmamaktadır. Alahan örneği gibi bir kilisede ya da bir mezar
yapısı veya vaftizhane gibi başka bir yapıda da kullanılmış olabilir.
Silifke Müzesi’ndeki blok taşın nişi içinde yer alan kartal figürü, plastik etkili
yüksek kabartma verilişiyle 6. yüzyılın ilk yarısında yapılan figürlü tasvirlerle aynı
grupta değerlendirilebilir. Kemer alınlığındaki balık figürleri ise alçak kabartma
tekniğinde olabildiğince yumuşak vücut biçimlenişleri, azaltılmış vücut detayları
ve hareket halinde verilişleriyle 6. yüzyıl ortasına tarihlendirilen tasvirlerle ortak
özelliklere sahiptir.
Silifke Müzesi’nde bulunan bir duvar nişinin üst bölümüne ait figürlü blok taş,
üzerindeki figürlerin üslup özellikleriyle 6. yüzyıl ilk yarısı ya da ortasına tarihlendirilebilir.
Anahtar Kelimeler
Silifke Müzesi Kilikya-İsaurya Duvar Nişi Yunus Kartal Balık Malta Haçı.
Öz
This paper examines the preserved upper part of an arched wall niche made of
limestone which is exhibited/preserved today in the Silifke Museum.
This piece is very attractive with its encircled Malta crosses, dolphin, fish
and eagle figures. The dolphin is neither mentioned in the Old nor in the New
Testament, but the church priests due to ancient tradition mention the dolphin
dealing with its love for people, its playfulness and speed. Dolphins are seen in
Christianity as the king of the fish and symbolize all the creatures living in the
sea and Jesus as “The protector”. Dolphins jumping in water are also considered
as the symbol of the newly baptized Jesus. The fish above the niche block arch of
which two are smaller than the other two, must have been made according to the
the New Testament in which the fish in the water symbolize the baptized believers. The eagle apparent inside the niche, seen on both Early Christian-Byzantine
sarcophagai and Coptic tombstones, symbolize immortality and the believers who
hope to be resurrected after death, just like Jesus. Sometimes this figure is also
accompanied by a monogram of Jesus depicted in a wreath or just the wreath with
no monogram.
Similar examples for the block with niche at the Silifke museum are the wall
niches with commonly have a rounded upper part which are found mostly in the
religious and rarely in the civil buildings of the Early Christian-Byzantine period
architecture of Egypt and Syria. The narthexes in the churches of the CilicianIsaurian region have small plain wall niches without any decoration. It is considered that these niches called as “Colymbion” contained sacred water. Niches similar to the ones seen in the churches of Egypt can be seen on the West side of
the Eastern Church at the Alahan Monastery.
The edges and back of the block with the niche are left rough and this indicates
the use of the block in a wall construction. It is possible that this piece was used in
a church as seen in the Alahan example, in a grave structure or in another type of
structure such as a Baptisterion.
The iconographic program consisting of greek crosses, dolphins, fishes and an
eagle with its wings spread is a common feature of sacred architecture throughout
the early Christian and Byzantine Eastern Mediterranean, including Isauria (East
Church of Alahan Manastiri). It will be argued that for stylistic reasons, the niche
has to be dated to the first half or around the middle of the 6th century.
Anahtar Kelimeler
Silifke Museum Kilikia-Isauria Wall Niche Dolphin Eagle Malta Cross.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Mayıs 2012 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2012 Sayı: 20 |