MUĞLA, BODRUM VE MİLAS ARKEOLOJİ MÜZELERİ’NDEKİ ORTA BİZANS DÖNEMİNE AİT BİR GRUP LİTÜRJİK İŞLEVLİ TAŞ ESER

Yıl 2012, Sayı: 20, 417 - 452, 01.05.2012

Hatice Özyurt Özcan

Öz

Muğla, Bodrum ve Milas Müzelerinde yaptığımız çalışmalar sırasında üzerleri
geometrik kompozisyonlarla bezenmiş litürjik işlevli mimari plastik eserler tespit
edilmiştir. Geometrik ve bitkisel bezemelerin çeşitli düzenlemelerinden oluşan kompozisyonlarla bezenmiş bu eserler, motif ve üslup bakımından birbirleriyle benzerlikler
göstermektedirler. Arşitrav, levha, paye ve başlıklar üzerinde 9. yüzyıldan itibaren
görülen arkad dizileri, birbirine düğümlerle bağlanan kare, daire ve eşkenar dörtgenlerden oluşan geometrik düzenlemeler ve bunların üzerinde matkapla yapılmış
oyuklar, Orta Bizans’ın özgün kompozisyonlarını ve bu döneme özgü bezeme
tekniklerini oluşturmaktadır. Diğer taraftan değişik tipte palmetler ve geometrik
formların içini dolduran rozetler, her yüzyılda kullanılmalarına karşın bu motiflerde yaprakların içbükey işlenişi de Orta Bizans döneminin yaygın bir uygulamasıdır.
Kıyı ve iç Ege’nin yanı sıra Likya bölgesinde bulunan tarihlendirmesi yapılmış
veya kesin tarihi belli benzer örnekler, eserlerin tarihsel çerçevesinin oluşmasında
etkili olmuştur. İncelediğimiz bu eserler Orta Bizans Sanatının, benzer motiflerle
sayısız farklı düzenlemeler yaratma özelliğinin Karia bölgesindeki yansımalarıdır.

Anahtar Kelimeler

Muğla, Orta Bizans, Litürjik taş eser.

A Group of Liturgical Pieces of the Middle Byzantine Period at the Muğla, Bodrum and Milas Archaeological Museums

Öz

During investigations we held in Muğla, Bodrum and Milas Museums, architectural sculpture with liturgical function, which are covered by geometrical compositions, were observed. These works of art, which are decorated with compositions
consisting of various geometrical and floral designs, reveal some resemblances in
terms of design and style. Arcade series which have been observed since the 9 th
century on architraves, plates, piers and column capitals; geometrical designs with
squares, circles and equilateral quadrangles which are connected to each other
with knots and cavities and are created with drillers, form the special Byzantine
compositions of the Middle Byzantine period. On the other hand, palmettes of various styles and rosettes filling in the geometrical forms are used in every century
but concave leaf applications in these designs is a common application of Middle
Byzantine period.
The chronology is corroborated by safely dated objects from the coastal and
inland Aegean as well as from the Lycian region. The pieces we have examined
here are the reflections of the limitless arrangement of art in the Middle Byzantine
Period of the Karian region.

Anahtar Kelimeler

Muğla, Middle Byzantine, Liturgical works of stone.

Kaynakça

• ACO 1927-1984 Acta conciliorum oecumenicorum (Der. E. Schwartz), Berlin Leipzig: Walter de Gruyer.
• Abbasoğlu 1994 Abbasoğlu, H., Perge Roma Devri Mimarisinde Arşitravların Soffit Bezemeleri, Ankara.
• Akyürek – Kessler 2004 Akyürek, E. – Kessler, H. “The Medieval Church of Trebenna and Pictorial Program: A Vanishing Monument in its Historical Context”, Cahiers Archeologiques 52, 45-55.
• Alchermes 1997 Alchermes, J. D., “The Bulgarians”, The Glory of Byzantium Art and Culture of the Middle Byzantine Era (ed. C. Evans – W. D. Wixom), 320-326, New York.
• Alpaslan 1998 Alpaslan, S., “Demre Aziz Nikolaos Kilisesi’ndeki Trapez Kesitli Levhalar, Levha Üstü ve Levha Kaideleri”, Adalya II, 235-244. Alpaslan 2001 Alpaslan, S., “Architectural Sculpture in Constantinople and the Influence of the Capital in Anatolia”, Byzantine Constantinople: Monuments, Topography and Everyday Life Acts of a Colloquium Held in İstanbul 1999 (ed. N. Necipoğlu), 187-201.
• Alpaslan 2003 Alpaslan, S., “The Evaluation of the Motifs and Styles of the Architectural Sculpture of the Byzantine Age in Antalya and Lycia”, Adalya VI, 251-264.
• Asano 2010 Asano, K., The Island of St. Nicholas Excavation and Survey of The Gemiler Island Area Lycia Turkey (ed. K. Asano), Osaka.
• Aydın 2000 Aydın, A., “Kilikia ve İsaauria Kiliselerinde Görülen Yüksek tipteki Templon Kuruluşları”, OLBA III, 215-226.
• Atasoy – Parman 1983 Atasoy, N. – Parman, E., “Bizans Sanatı”, Anadolu Medeniyetleri II, Yunan, Roma, Bizans, İstanbul.
• Barsanti 1986 Barsanti, C., “Scultura Anatolica di Epoca Mediobizantina”, Milion 1, 275-295.
• Buchwald 1992 Buchwald, H., “The Geometry of Middle Byzantine Churches”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 42, 293-321.
• Buchwald 1995 Buchwald H., “Chancel Barrier Lintels Decorated With Carved Arcades”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik 45, 237-276.
• Braun 1924 Braun, J., Der christliche Altar in seiner geschhichtlichen Entwicklung, II, München.
• Campbell 1988 Campbell, S., The Mosaics of Antioch, Toronto.
• Campbell 1998 Campbell, S., The Mosaics of Anemurium, Toronto. Conze 1913 Conze, A., Altertümer von Pergamon. Stardund Landschaft, Band I, Berlin
• Chatzidakis 1978 Chatzidakis, M., “Ikonostas”, Reallexikon zur byzantinischen Kunst, III, 326-353.
• Darrouzes 1981 Darrouzes, J., Notitiae Episcopatum Ecclesiae Constantinopolitanae, Institut français d’Etudes Byzantines, Paris.
• Dennert 1995 Dennert, M., “MittelByzantinische Ambone”, IstMitt 45, 137-147.
• Dennert 1997 Dennert, M., Mittelbyzantinische Kapitalle, Studien zu Typologie und Chronologie.
• Delvoye 1966 Delvoye, A., “Cancelli”, Realexikon zur byzantinischen Kunst I, 900-930.
• De Matteis 2004 De Matteis, L. M., Mosaici di Cos Dagli Scavi delle missioni Italiane e Tledeche (1900-1945), Athene.
• Diler 2008 Diler A., “Pedesa 2007”, KST 30-III, 260- 270.
• Doğan 2004 Doğan, S., ‘Alanya Müzesindeki Bizans Dönemi Taş Eserleri’, AST 22-II, 71-76.
• Doğan 2008 Doğan, S.A., “La Sculpture Byzantine en Lycie Et a Antalya”, Journal of the British Archeological Association, La Sculpture byzantine VII- XII siecles 2000 Athenes, 123-138.
• Epstein 1981 Epstein, A. W., “The Middle Byzantine Sanctuary Barrier: Templon or Iconostasis”, Journal of the British Archeological Association 134, 1-28.
• Ermiş 2007 Ermiş, M., İzmir ve Manisa Çevresi Orta Bizans Dönemi Templon Arşitravları (İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. Farioli 1969 Farioli, R. O., “Basi, capitelli, pietre d’imposte, pilastri e pilastrini, plutei, pulvini”, Corpus della Scultura Paleocristiana bizantina ed altomedioevale di Ravenna III, Roma.
• Feld 1975a Feld, O., “Die Innenausstattung der Nikolaoskirche in Myra”, Myra. Eine lykische Metropole in antiker und byzantinischer Zeit (ed. J. Borchardt), 360-428.
• Feld 1975b Feld, O., “Christliche Denkmaler aus Milet”, IstMitt 25, 197-209.
• Fıratlı 1970 Fıratlı, N., “Uşak Selçikler Kazısı ve Çevre Araştırmaları (1966- 70)”, TAD 19-2, 109-160.
• Foss 1983 Foss, C., The Coast of Caria and Lycia in the Middle Ages, Cambridge.
• Gams 1957 Gams, P.B., Series Episcoporum Ecclesiae Catholicae Quoutquot Innotuerrunt a Beato Petro Apostolo, Akademische DruckVerlagesanstalt, Graz. Grabar 1976 Grabar, A., Sculptures Byzantines du Moyen Age II (XI- XIV), Paris.
• Krautheimer 1986 Krautheimer, R., Early Christian and Byzantine Architecture, Harmondsworth.
• Kondoleon 2000 Kondoleon, C., “Mosaics of Antioch”, Antioch the Lost Ancient City, Princeton.
• Latini 2002 Latini, M., “Sculture altomedievali inedite del Museo Nazionale del Palazzo di Venezia in Roma”, Rivista Dell’Istituto Nazionale D’archeologia e Storia Dell’arte, 57, 113-152.
• Lightfoot – Lightfoot 2007 Lightfoot, C. – Lightfoot, M., Anadolu’da Bir Bizans Kenti Amorium (çev. M. Lightfoot), Istanbul.
• Mango 1979 Mango, C., “On The Art History of the Templon and the Martyrion of St. Artemios at Constantinople”, Zograf 10, 40-53.
• Mansi 1927 Mansi, G. D., Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, Paris.
• Mathews 1980 Mathews T., The Early Churches of Constantinople: Architecture and Liturgy, London.
• Megaw 1966 Megaw, A. H. S., “The Skripou Screen”, The Annual of The British School of Archeology at Athens 61, 1-32
• Mercangöz 1994 Mercangöz, Z., “Ödemiş Çevresi Bizans Araştırmaları”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi 62/63, 21- 28.
• Mercangöz 2008 Mercangöz, Z., ‘Reflexions sur le decor sculpte byzantin d’Anatolie occidentale’, Journal of the British Archeological Association, La Sculpture byzantine VII-XII siecles 2000 Athenes, 81-104.
• Morganstern 1993 Morganstern, J., The Fort at Dereağzı and Other Material Remains in its Vicinty: From Antiquity to the Middle Ages, IstForsch 40, Tübingen.
• Niewöhner 2008 Niewöhner, P., “Mittelbyzantinische Templonanlagen aus Anatolien Die Sammlung des Archaologischen Museums Kütahya und ihr Kontext”, IstMitt 58, 285-345.
• Orlandos 1937 Orlandos A. K., “Hristianika Glipta ton Moiseion Smyrnes”, Archeion ton Byzantion Mnemeion tes Hellados III, 128-152.
• Orlandos 1952 Orlandos, A. K., He xylostegos palaiochristianike Basilike tes mesogeiakes Lekanes, 2 vols. Athens.
• Ostrogorsky 1981 Ostrogorsky, G., Bizans Devleti Tarihi (çev. F. Işıltan), Ankara.
• Ötüken 1976-1977 Ötüken, Y. “Yatağan İlçesine Bağlı Yava Köyü Yakınlarındaki Bizans Freskoları, İkonografik İncelemeler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Yıllığı VII, 89-106.
• Ötüken 1996 Ötüken, Y., “Forschungen im Nordwestlichen Kleinasien, Antike und Byzantinische Denkmäler in der Provinz Bursa”, IstMitt 41, Tübingen.