BAHAİLERİN FİLİSTİN’E YERLEŞME SÜRECİ VE SİYONİSTLERE TOPRAK SATTIKLARINA DAİR İDDİALAR (1868-1922)

Yıl 2024, Sayı: ÖZEL SAYI 2 (GAZZE), 227 - 249, 10.05.2024

Zikrullah Aykaç

Öz

1844 yılında İran’da Kaçar Hanedanlığı döneminde Mirza Ali Muhammed Şirazî (Bâb) liderliğinde dini bir hareket olarak doğan Bâbîlik, İsnâaşeriyye el-İmamiyye” olarak bilinen On İki İmam fırkası dairesinde olan Şeyhîlik tarikatına bağlıydı. Kısa süre içerisinde kendisine has bir usul ve anlayış edinerek müstakil bir din iddiasıyla propaganda yapmaya başlamıştır. Kaçar Hükümeti, Mirza Ali Muhammed’i peygamberlik iddiası ile İran’da siyasal ve toplumsal düzeni tehdit etmesi üzerine 1850 yılında idam etmiş ve Bâbîliği tamamen ortadan kaldırmak için de sert tedbirler almıştır. Bâbîler, bundan kurtulmak amacıyla İran’dan kaçarak Şiîlerin yoğun olarak yaşadığı Osmanlı hâkimiyetindeki Necef, Kerbelâ ve Bağdat gibi yerlere sığınmışlardır. Mirza Hüseyin Ali, Mirza Yahya Nuri gibi hareketin ileri gelenleri de idamdan kurtulmak amacıyla 1853’te Rusya’nın Tahran Büyükelçisi’nin himayesinde Bağdat’a giderek Osmanlı Devleti’ne sığınmıştır.

Mirza Hüseyin Ali, Bağdat’ta dağılmakta olan Bâbîleri yeniden toparlamış, bir süre sonra da yeni bir peygamber olduğunu iddia ederek Bahailiği vaaz etmeye başlamıştır. Babıâli, söz konusu faaliyetlerin Osmanlı-İran ilişkilerini etkileyecek boyuta ulaşması üzerine hareketin ileri gelenlerini 1863 yılında İstanbul’a daha sonra da Edirne’ye, 1868 yılında da Akka’ya sürgün etmiştir. Mirza Hüseyin Ali liderliğindeki Bahâîler, kısa sayılabilecek bir sürede Filistin’de örgütlenip Avrupa ve Amerika’ya yayılarak uluslararası bir güç haline gelmiştir.

Bu çalışmada Bahâîlerin dini merkez olarak kabul ettikleri Filistin’deki 1868-1922 yılları arasındaki faaliyetleri (propaganda faaliyetleri, ikametgâhları, örgütlenme çalışmaları, Yahudilerle ve misyonerlerle ilişkileri) Osmanlı Devlet Arşivleri başta olmak üzere dönem kaynakları ışığında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Filistin, Bâbîlik, Bahâîlik, Mirza Hüseyin Ali, Akka.

Etik Beyan

iThenticate Document Viewer Similarity Index 4%

The Process of Bahai Settlement in Palestine and the Allegations That They Sold Land to the Zionists (1868-1922)

Öz

Kaynakça

• Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri (A. MKT. MHM.): 418/82.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD.): 2275/34, 2750/11, 3220/40.01.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV.): 214/176, 285/162.
• Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZJ.): 27/39.
• Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK.): 228/60.
• Yıldız Perakende Evrakı Elçilik Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y. PRK. EŞA.): 13/67.
• Yıldız Perakende Evrakı Evrakı Maliye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. ML.): 23/8.
• Yıldız Perakende Evrakı Tahrirat-ı Ecnebiye ve Mabeyn Mütercimliği (Y. PRK. TKM.): 01/23, 38/51.
• Zabtiye Nezareti Evrakı (ZB.): 02/74, 2/76.
• Afroukhteh, Youness Khan (1952/2003). Memories of Nine Years in Akka (Hatırat-ı Nuh Sali Akka), Translator: Riaz Masrour, Oxford: George Ronald.
• Afroukhteh, Youness Khan (1952-2003). Memories of Nine Years in Akka (Hatırat-ı Nuh Sali Akka), Translator: Riaz Masrour, Oxford: George Ronald, 1952/2003.
• Akgündüz, Ahmet (1987). “II. Abdülhamid’in Yahudilerin Filistin’e Yerleşmesini Yasaklayan Bir İradesi”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Sayı.3/ Mart.
• Ala'u'l-Mulk (1901/2000). A Report to the Shah from Akka, translated by Ahang Rabbani, published in World Order, https://bahai-library.com/alaulmulk_report_shah_akka, (Erişim Tarihi: 25.01.2023).
• Alkan, Necati (2003). “‘Abdu’l-Baha’s commentary on the Islamic tradition: ‘God doth give victory to this religion by means of a wicked man’ – a provisional translation and notes”, Baha’i Studies Review, 11, ss. 53–57.
• Alkan, Necati (2008). Dissent and Heterodoxy in the Late Ottoman Empire, Reformers, Bâbîs and Baha’is, İstanbul.
• Alkan, Necati (2016). “Filistin’de Jön Türkler ve Bahâîler”, Yuval Ben-Bassat, Eyal (Derleyen: Ginio), Jön Türklerin Filistin’i, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul, ss. 217-258
• Amanat, Abbas (2005). Resurrection and Renewal: The Makıng Of The Bâbı Movement In Iran, 1844-1850, Kalımat Press Los Angeles 1989, Paperback Edition.
• Andreeva, Elena (2014). “Russıa İ. Russo-Iranian Relations up to the Bolshevik Revolution”, Encyclopædia Iranica, Elr.
• Aslan, Abdulgaffar (2001). “Kur’an’a Göre Hz. Peygamberin Son Peygamber Oluşu ve Yalancı Peygamberlik”, IV. Kutlu Doğum Sempozyumu, SDÜ. İlahiyat Fak. Yay. Isparta.
• Aydın, Ali İhsan (2013). Akka’nın idarî Ve Sosyo-Ekonomik yapısı (1864-1918), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisan Tezi, İstanbul.
• Aykaç, Zikrullah (2021). Osmanlı Devleti Döneminde Bâbîlik/Bahâîlik Hareketi’nin Gelişimi ve Faaliyetleri (1844-1922)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum.
• Balyuzi, Hasan M. (1971). Abdu’l-Baha –The Centre of the Covenant of Bahaullah-, George Ronald: London.
• Bi̇reci̇kli̇, İhsan Burak - Maden, Fahri (2007). “Yıldız Suikastı: Ermenilerin Abdülhamid’e Karşı Son Teşebbüsleri Bombalı Saldırı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. 23, sayı. 67-68-69, Kasım, ss. 399-424.
• Bolat, Gökhan (2016). “Muhammed Ali Şah Döneminde İran’ın Siyasi Durumu (1907-1909)”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 16, Yıl 8, ss. 327-330.
• Cole, Juan Ricardo I (1998). Modernity and the Millennium: The Genesis of the Baha’i Faith in the Nineteenth Century Middle East, Columbia University Press, May, New York.
• Fiğlalı, Ethem Ruhi, (2001). Çağımızda İtikadi İslam Mezhepler, Şa-to yay, İstanbul.
• Karadeniz, Yılmaz (2016). Kaçarlar Döneminde İran (1795-1925), İdari, Askeri, Sosyal Yapı ve Toplumsal Hareketler, Selenga Yayınları, İstanbul.
• Keddie, Nikki (1962). “Religion and Irreligion in early Iranian Nationalism”, Comparative Studies in Society and History, 4, ss. 274-75.
• Lawson, Tood, “Baha’i Religious History,” Journal of Religious History, vol. 36, no. 4, Dec. 2012, s. 463–470.
• MacEoin, Denis (1983). “From Bâbîsm to Baha’ism: Problems of Militancy, Quietism, and Conflation in the Construction of a Religion.” Religion 13.3, ss. 219-255.
• Manuchehri, Sepehr (2000). “Taqiyyah (Dissimulation) in the Bâbî and Bahá’í Religions”, published in Australian Bahá’í Studies, 2, s. 219-251.
• Momen, Moojan (1981). The Bâbî and Baha’i Religions 1844-1944 Some Contemporary Western Accounts, George Ronald, Publisher Oxford.
• Momen, Moojan (1983). “The Social Basis of the Bâbî Upheavals in Iran (1848–53): A Preliminary Analysis”, International Journal of Middle East Studies (Published by: Cambridge University Press), Vol 15, No 2, May, ss. 157-183.
• Momen, Moojan (1985). “`Abdu’l-Baha’s Commentary On The Islamıc Tradıtıon: “I Was A Hıdden Treasure (A Provısıonal Translatıon)”, Bulletin of Baha’i Studies, vol. 3, no. 4, Dec. ss. 4-64.
• Momen, Moojan (2001). “Abdu’l-Bahá’s Commentary on the Qur’ánic Verses Concerning the Overthrow of the Byzantines: The Stages of the Soul”, in Lights of Irfan, Volume 2, 2001, ss. 99-118.
• Momen, Moojan (2005). “The Babi and Baha’i Community of Iran: a case of “suspended genocide?”, Journal of Genocide Research, 7(2), June, ss. 221–241.
• Mumammed Cevad (1996). Meşkûr, Ferheng-i Fırak-ı İslam, 3.baskı, Meşhed.
• Myron Henry Phelps and Bahiyyih Khanum (1903). Life and Teachings of Abbas Effendi, The Knickerbocker Press, New York.
• Nazif, Süleyman (2014). Nâsıruddin Şah ve Bâbîler, A. Ergun Çınar (Haz.), Kitabevi yay. İstanbul. Nicault, Catherine (2001). Kudüs 1850-1948- Osmanlılardan İngilizlere-, İletişim yayınları, İstanbul.
• Öke, Mim Kemal (1982). Osmanlı imparatorluğu. Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880-1914), Üçdal Neşriyat, İstanbul.
• Phelps, Myron Henry (1903). Life and teachings of Abbas effendi: a study of the religion of the Bâbîs, or Behaʹis founded by the Persian Bâb and by his successors, Beha Ullah and Abbas effendi, GP Putnam’s sons.
• Phelps, Myron Henry, Life and teachings of Abbas effendi: a study of the religion of the Bâbîs, or Behaʹis founded by the Persian Bâb and by his successors, Beha Ullah and Abbas effendi, GP Putnam’s sons, 1903.
• Reed, M. Breneman (2008). The Baha’i Students and AUB in the Early 20th Century, (MA thesis), American University of Beirut.
• Sarah and Blomfield (Sitarih Khanum) (1940/1967), The Chosen Highway, Wilmette, IL: Bahá'í Publishing Trust, https://bahai-library.com/blomfield_chosen_highway (Erişim Tarihi: 10.01.2024)
• Şevki Efendi (1995). Bahâî Dininin I. Yüzyılı, Çev. Suna Bozkır, Bahâî Yayınları, İstanbul.
• Taherzadeh, Adip (1995). Hz. Bahaullah’ın Zuhuru – “Bahâî Dininin Doğuşu” Bağdat Dönemi 1853-1863, Çev. Süreyya Güler, Bahâî Yayınları, C. I, İstanbul 1995.
• Taherzadeh, Adip (1998). Hz. Bahaullah’ın Zuhuru – “Bahâî Dininin Doğuşu”, İstanbul-Edirne 1863-1868, Çev. Süreyya Güler, Bahâî Yayınları, C. II, İstanbul.
• Taherzadeh, Adip (2001). Hz. Bahaullah’ın Zuhuru – “Bahâî Dininin Doğuşu” Akka’daki Yıllar 1868-1877, (Çev. Süreyya Güler), Bahâî Yayınları, C. III, İstanbul 2001.
• Taherzadeh, Adip (2005). Hz. Bahaullah’ın Zuhuru – “Bahâî Dininin Doğuşu” Mezra ve Behci 1877-1892, Çev. Süreyya Güler, Bahâî Yayınları, C. IV, İstanbul 2005.
• Ünsal, Mustafa (2003). Ali Muhammed Şîrâzî ve Bâbilik Hareketi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yazdani, Mina (2011), Religious Contentions in Modern Iran, 1881-1941, (Doctoral thesis) for the degree of Doctor of Philosophy Department of Near and Middle Eastern Civilizations University of Toronto.
• Zerendi, Muhammed (2001). Nebil Tarihi, Çev. Minu Drahşan, Bahâî yay. İstanbul.