SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNUN BİRDEN FAZLA ALACAĞININ AYNI ANDA EMEKLİ AYLIĞINDAN TAHSİLİ

Yıl 2024, Sayı: 21, 283 - 322, 16.01.2025

Fatih Ardoğan

https://doi.org/10.32002/ombudsmanakademik.1435568

Öz

Kanun koyucu 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 93. maddesinin birinci fıkrasında; emekli aylıklarının kural olarak haczedilemeyeceğini, bununla birlikte Sosyal Güvenlik Kurumu’nun prim ve prime ilişkin diğer alacakları ile nafaka alacaklarının haciz yasağının istisnası olduğunu hüküm altına almıştır. Öte yandan 5510 sayılı Kanun’un 96. maddesine bakıldığında ise Sosyal Güvenlik Kurumu’nca fazla veya yersiz olarak yapıldığı tespit edilen ödemelerin de ilgililerin emekli aylıklarından mahsup edilerek geri alınmasının mümkün olduğu görülmektedir. Bu noktada birtakım sosyal düşüncelerle getirilmiş emekli aylıklarının haczedilemeyeceğine yönelik kuralın, hem prim ve prime ilişkin diğer alacaklardan birinin hem de fazla veya yersiz ödemenin emekli borçlu yedinde aynı anda mevcut olduğu durumlarda nasıl uygulanacağı sorunu akla gelmektedir. Nitekim araştırma kapsamında yapılan tespitten, Ombudsmana bu yönde bir uyuşmazlığın konu edildiği görülmüştür. Söz konusu başvuruda, emekli aylığında hatalı yapılan artıştan ve tüzel kişi işverenin sigorta prim borcundan doğan iki ayrı borcun ilgilinin aylığından aynı anda tahsil edilmesine yönelik uyuşmazlık ele alınmıştır. İşte eldeki bu çalışmada bu türden birden fazla borç için emekli aylığından yapılacak kesintiler bakımından çoğu durumda tek geçim kaynağı emekli aylığı olan borçlular için haczedilemezlik kuralının bir koruma sağlayıp sağlamadığı irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Emekli aylığı, haciz, prim, yersiz ödeme, hacze iştirak

Collection of Multiple Receivables of Social Security Institution from Pension at the Same Time

Öz

In the first paragraph of Article 93 of the Social Insurance and General Health Insurance Law No. 5510, the legislator; It has been ruled that pensions cannot be seized as a rule, however, some receivables of the Social Security Institution and alimony receivables are exceptions to the prohibition of seizure. On the other hand, when we look at Article 96 of Law No. 5510, it is seen that it is possible to take back the payments determined to be excessive or inappropriate by the Social Security Institution by deducting them from the pensions of the retired people. At this point, the question of how the rule stating that pensions cannot be seized, which was introduced with some social considerations, will be applied in cases where both one of the above-mentioned exceptions and an excessive or inappropriate payment is available to the retired debtor, comes to mind. As a matter of fact, from the determination made within the scope of the research, it was seen that a dispute in this direction was subject to the Ombudsman. In the application in question, the dispute regarding the simultaneous collection of two separate debts arising from the incorrect increase in the pension and the insurance premium debt of the legal entity employer from the pension of the relevant person was discussed. In this study, it will be examined whether the rule of non-seizureability provides protection for debtors whose only source of income is their pension in most cases, in terms of deductions from the pension for more than one such debt.

Anahtar Kelimeler

Retirement pay, seizure, premium, improper payment, participation in seizure

Kaynakça

• AKIN, Levent (1995). “Maaş ve Ücret Haczi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:44, S:1, ss. 335 – 363.
• AKKAYA, Tolga (2009). “5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Bu Kanunda 5754 Sayılı Kanunla Yapılan Değişiklikler Çerçevesinde Cebri İcra Hukukundaki Güncel Gelişmeler”, Prof. Dr. Saim Üstündağ’a Armağan, Adalet Yayınevi, Ankara, ss. 15-26.
• AKSÜT, Burcu Demirbaş Aksüt (2014). “Kamu İcra Hukuku’nda Menfaat Dengesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:16, Özel Sayı, ss. 4671-4735.
• ANSAY, Sabri Şakir (1960). Hukuk İcra ve İflas Usulleri, İstiklal Matbaası, Beşinci Bası, Ankara.
• ARSLAN, Ramazan, Ejder Yılmaz, Sema Taşpınar Ayvaz, Emel Hanağası (2022). İcra ve İflas Hukuku, Yetkin Yayınları, 8. Baskı, Ankara.
• ARSLANKÖYLÜ, Resul (2010). Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Şerhi, Yetkin Yayınları, Ankara.
• ARSLANKÖYLÜ, Resul (2014). “Sosyal Sigortalar Kurumunca Yapılan Fazla Ya Da Yersiz Ödemelerin Geri Alınması”, Kamu-İş İş Hukuku ve İktisat Dergisi, C:13, S:3, ss. 23-35.
• AŞIK, İbrahim (2006). İcra Sözleşmeleri, Turhan Kitabevi, Ankara.
• AŞIK, İbrahim (2014). “Kamu Alacağı Sebebiyle Konulan Hacze İştirak (Edilememesi) ve Kamu Alacağının Hacze İştirak Etmesinde Ortaya Çıkan Sorunlar”, Prof. Dr. Ejder Yılmaz’a Armağan, Yetkin Basımevi, C:1, Ankara, ss. 379-393.
• ATALI, Murat, İbrahim Ermenek ve Ersin Erdoğan (2019). İcra ve İflas Hukuku, Yetkin Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• ATATANIR, Hicran (2021). “Ombudsmanlık ve Emeklilik Hakkı: Uyulmayan Tavsiye Kararları Odağında Bir Değerlendirme”, Emek Araştırma Dergisi, C:12, S:20, ss. 429 – 458.
• BALCI, Mustafa (2021). Kamu İcra Hukuku ve 6183 Sayılı Kanun Uygulaması, On İki Levha Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul.
• BALCI, Mesut ve Halil Yılmaz (2014). Sosyal Sigorta Prim Alacaklarının Takip ve Tahsili, Yetkin Yayınları, Ankara.
• BAŞAR, Cemal (2014). “Kamu İcra Hukukunun Anayasal Temelleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:16, Özel Sayı, ss. 4567 - 4611.
• BUDAK, Tamer ve Serkan Benk (2011). “Kamu Alacağı: Hukuki Bir Değerlendirme”, Business and Economics Research Journal, C:2, S:2, ss. 61 – 76.
• CANDAN, Turgut (2007). Açıklamalı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun, Mali Akademi Yayınları Yetkin Basımevi, Ankara.
• COŞKUN, Mahmut (2021). Açıklamalı – İçtihatlı İcra ve İflas Kanunu, C:2, Seçkin Yayınları, 7. Baskı, Ankara.
• ÇİFTÇİ, Pınar (2010). İcra Hukukunda Menfaat Dengesi, Adalet Yayınevi, Birinci Baskı, Ankara.
• DEYNEKLİ, Adnan (2005). “İşverenin İflâsı veya İşverene Yönelik Haciz Halinde İşçinin Ücret Alacağının Önceliği Sorunu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.60, ss. 31-43.
• DEYNEKLİ, Adnan (2010). “Sosyal Güvenlik Kurumu’nun Alacaklarının Tahsilinde 6183 Sayılı Kanun’un Uygulanması”, Prof. Dr. Fırat Öztan’a Armağan, Turhan Kitabevi, C:1, Ankara, ss. 741 – 760.
• DEYNEKLİ, Adnan ve Sedat Kısa (2005). Hacizde ve İflasta Sıra Cetveli, Turhan Kitabevi, 3. Bası, Ankara.
• DÖNMEZ, Kazım Yücel (2014). “Maaş ve Ücret Haczi”, Terazi Hukuk Dergisi, C:9, S:100, ss. 394-401.
• ERDÖNMEZ, Güray (2005). “İcra ve İflas Kanunu’nda Yapılan Değişikliklerin Amme Alacaklarının Tahsiline Etkileri”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S:57, ss. 135- 161.
• GAUL, Hans Friedhelm ve Nevhis Deren Yıldırım (2000). İcra Hukuku Analizleri, Alkım, 3. Bası, İstanbul.
• GÖKSEL, Merve (2010). “Ücretin Haciz, Devir ve Temlik İşlemlerine Karşı Korunması”, Ali Güneren’e Armağan, İstanbul Barosu Yayınları, İstanbul, ss. 149- 162.
• GÜNAY, Cevdet İlhan (2010), İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku, Yetkin Yayınları, 2. Bası, Ankara.
• HACIOĞLU, Arzu (2017). Türk Sosyal Sigortalar Hukukunda Yersiz Ödemelerin Geri Alınması, Beta, 1. Baskı, İstanbul.
• KARAKOÇ, Yusuf (2016). Kamu İcra Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara.
• KABAKCI, Mahmut (2019). Sosyal Sigorta Prim Borçlarından Şahsi Sorumluluk, Beta, Birinci Baskı, İstanbul.
• KIRMIZI, Evran (2018). “Sosyal Güvenlik Hukukunda Fazla ve Yersiz Ödemelerin Geri Alınması”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, C:15, S:58, ss. 529-558.
• KOÇAK, Muhsin (2018). Vergi – İcra Hukuku, Seçkin, 2. Baskı, Ankara.
• KÖKSOY, Mesut (2016). “Hukuki Güvenlik İlkesi Açısından Takip Ekonomisi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:XX, 2016, S:3, ss. 53 – 86.
• KURU, Baki, Ramazan Arslan ve Ejder Yılmaz (2011). İcra ve İflas Hukuku, Yetkin Yayınları, 25. Baskı, Ankara.
• KURU, Baki (2013). İcra ve İflas Hukuku El Kitabı, Adalet Yayınevi, İkinci Baskı, Ankara.
• KURU, Baki ve Burak Aydın (2021). İstinaf Sistemine Göre Yazılmış İcra ve İflas Hukuku Ders Kitabı, Yetkin Yayınları, 6. Baskı, Ankara.
• KÜÇÜK, Alper Tunga Küçük (2022). “6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’a Göre Hacze İştirak”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:71, S:1, ss. 65 – 104.
• METİN, Yüksel (2002). Ölçülülük İlkesi, Seçkin Yayıncılık, Birinci Baskı, Ankara.
• M. KAMİL, Mutluer (2008). Vergi Genel Hukuku, Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• MUŞUL, Timuçin (2019). Haciz ve Hacze İştirak, Adalet Yayınevi, 1. Baskı, Ankara.
• ÖNCEL, Mualla, Ahmet Kumrulu ve Nami Çağan (2019). Vergi Hukuku, Turhan Kitabevi, 17. Bası, Ankara.
• ÖZBALCI, Yılmaz (2008). Amme Alacaklarının Tahsil ve Usulü Hakkında Kanun Yorum ve Açıklamaları, Oluş Yayıncılık, Ankara.
• ÖZEKES, Muhammet (2009). İcra Hukukunda Temel Haklar ve İlkeler, Adalet Yayınevi, Ankara.
• ÖZKARACA, Ercüment (2013). “Sosyal Güvenlik Kurumu Tarafından Yapılan Fazla veya Yersiz Ödemelerin Geri Alınması”, Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, C:10, S:38, ss. 151-179.
• PEKCANITEZ, Hakan, Oğuz Atalay, Meral Sungurtekin Özkan ve Muhammet Özekes, (2013). İcra ve İflas Hukuku, Yetkin Yayınları, 11. Bası, Ankara.
• POSTACIOĞLU, İlhan E. (1982). İcra Hukuku Esasları, İstanbul Üniversitesi Yayınları Fakülteler Matbaası, İstanbul.
• SAĞLAM, Fazıl (1982). Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• SUNGURTEKİN ÖZKAN, Meral (2001). “İcra Hukukunda Oranlılık İlkesi”, https://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2020/01/Sungurtekin-9.pdf, Erişim Tarihi: 5/6/2024, ss. 177 – 203.
• ŞENYÜZ, Doğan (2018). “İflasta Vergi Alacakları ve Sırası”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:67, S:4, ss. 891 – 952.
• TİMUR, İnci (2018). İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku’nda Ücret, Gelir ve Aylıkların Haczi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• TOPUZ, Gökçen (2016). “5510 Sayılı Kanunda Öngörülen Emekli Aylığının Haczedilmezliği Kuralı ve Bu Kuralın Anayasaya Uygunluğu Üzerine Düşünceler”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:65, S:4, ss. 3017 – 3052.
• TUNCAY, A. Can ve Ömer Ekmekçi (2011). Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Beta, 14. Bası, İstanbul.
• ÜSTÜN, Ümit Süleyman (2013). Kamu Alacaklarında Rüçhan Hakkı, Legal Yayınevi, İstanbul.
• ÜSTÜN, Ümit Süleyman (2015). “Kamu İdareleri Tarafından Konulan Hacizler Arasında Öncelik (Kamu İdareleri Arasında Hacze İştirak)”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:23, S:1, ss. 53 – 69.
• ÜSTÜNDAĞ, Saim (2004). İcra Hukukunun Esasları, 8. Bası, İstanbul.
• YARDIMCI, Taner Emre (2018). “5510 Sayılı Kanun Kapsamında Emekli Maaşında Haciz Uygulaması”, Türkiye Noterler Birliği Hukuk Dergisi, S:2, ss. 37-64.
• YAVAŞ, Murat (2009). “Maaş ve Ücret Haczi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S:84, ss. 93 – 120.
• YERLİKAYA, Gökhan Kürşat (2012), Açıklamalı ve İçtihatlı 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun Şerhi, On İki Levha Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara.
• YILDIRIM, M. Kamil (1989). “İcra Hukukunun Anayasa ile İlişkisi ve Ölçülülük İlkesi”, Marmara Üniversitesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C:IV, S:1-3, ss. 98-115.
• YILDIRIM, M. Kamil ve Nevhis Deren Yıldırım (2009). İcra Hukuku, Beta, 4. Baskı, İstanbul.
• YILMAZ, Ejder (1973). “Hacze Takipli Katılma (Hacze Adi İştirak)”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:30, S:1, ss. 271 – 316.
• YILMAZ, Ejder (1974). “Hacze Takipsiz Katılma (Hacze İmtiyazlı İştirak)”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:31, S:1, ss. 361 – 394.
• YILMAZ, Ejder (2016). İcra ve İflas Kanunu Şerhi, Yetkin Yayınları, Ankara.
• Yargıtay 6. Hukuk Dairesi, E.2022/347, K.2023/512, 9/2/2023.
• Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, E.2014/19477, K.2015/9125, 11/5/2015.
• Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, E.2016/7740, K.2016/11948, 3/10/2016.
• Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, E: 2016/7238, K: 2018/8001, 15/10/2018.
• Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, E.2022/3998, K.2022/669, 29/5/2022.
• Yargıtay 10. Hukuk Dairesi, E.2023/5983, K.2023/6859, 14/6/2023.
• Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, E.2009/23564, K.2010/5422, 9/3/2010.
• Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, E.2010/20139, K.2011/681, 15/2/2011.
• Yargıtay 12. Hukuk Dairesi, E.2012/29765, K.2013/6396, 28/2/2013.
• Yargıtay 21. Hukuk Dairesi, E.2010/12555, K.2012/9046, 24/5/2012.
• Yargıtay 23. Hukuk Dairesi, E.2013/6030, K.2013/7584, 29/11/2013.
• Yargıtay 23. Hukuk Dairesi, E.2014/6716, K.2015/4910, 25/6/2015.
• Yargıtay 23. Hukuk Dairesi, E.2015/535, K.2015/7894, 7/12/2015.
• Yargıtay 23. Hukuk Dairesi, E.2016/1757, K.2016/3105, 12/5/2016.
• Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E.2013/105, K.2013/1362, 18/9/2013.
• Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E.2016/914, K.2019/1099 22/10/2019.
• Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E.2016/1364, K.2019/1100, 22/10/2019.
• Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E.2017/1177, K.2020/182, 18/2/2020.
• Danıştay 11. Dairesi, E: 2004/3837, K: 2005/612, 15/2/2005.
• Danıştay 11. Dairesi, E.2006/3170, K.2009/4191, 21/4/2009.
• Danıştay 12. Dairesi, E.2018/5950, K.2021/5246, 20/10/2021.
• Danıştay 12. Dairesi, E.2018/5997, K.2021/5962, 22/11/2021.
• Danıştay 12. Dairesi, E.2020/1600, K.2022/1397, 23/3/2022.
• Anayasa Mahkemesi, E.2013/817, K.2013/817, 19/12/2013.
• Anayasa Mahkemesi, E.2013/3385, K.2013/3385, 12/3/2015.
• Anayasa Mahkemesi, E.2013/8324, K.2013/8324, 23/2/2016.
• Corpus Web Hukuk Mevzuat ve İçtihat Programı, https://www.corpus.com.tr.
• Resmi Gazete, https://www.resmigazete.gov.tr/, Erişim Tarihi: 1/2/2024.
• Elektronik Kamu Bilgi Yönetim Sistemi, https://kms.kaysis.gov.tr.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, https://www.tbmm.gov.tr.
• Kamu Denetçiliği Kurumu, https://www.ombudsman.gov.tr.
• T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, https://www.csgb.gov.tr.