Sa‘dullâh El-Berde’ î ve Şerhu’l-Avâmili’l-Mie Adlı Eseri

Year 2024, Issue: 57, 277 - 299, 31.12.2024

Ahmet Meydan , Merve Küçükzoroğlu

https://doi.org/10.17120/omuifd.1549960

Abstract

Sa‘dullâh el-Berde‘î, muhtelif ilim dallarıyla meşgul olmuş çok yönlü bir âlimdir. Daha çok dil ilimlerinde kaleme alınan eserler üzerine yazdığı şerhler ve bu alanda vermiş olduğu dersler ile şöhret kazanıp döneminin önemli isimlerinden biri olmuştur. Berde‘î’nin çalışmamıza konu olan eseri, Cürcânî’nin nahiv alanındaki temel eserlerden biri olarak kabul edilen el-‘Avâmilü’l-Mie’si üzerine yazdığı şerhidir. Oldukça ilgi gören bu şerh, hâlihazırda önemini muhafaza etmekte ve medreselerde matbu‘ nüshalarından okutulmaktadır. Makalemizde şârih ve eserinden bahsetmeden önce Cürcânî’nin hayatı ve el-‘Avâmil eseri hakkında kısa bir bilgilendirme yapılmıştır. Ardından Sa‘dullâh el-Berde‘î’nin hayatı ve eserleri hakkında malumat verilmiştir. Akabinde el-‘Avâmil için kaleme aldığı söz konusu şerhin adı, Berde‘î’ye aidiyeti, yazılış tarihi, yeri ve yazılma süreci, muhtevası gibi hususlara değinilmiş ve eserin yazma nüshaları tanıtılmıştır. Bunların yanında Berde‘î’nin şerhi telif ederken yararlandığı kaynaklar ve takip ettiği metotlardan bahsedilmek suretiyle eserin ilim dünyasındaki önemine vurgu yapılmıştır. Böylelikle söz konusu şerh muhtelif açılardan tahlil edilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Nahiv, Abdülkâhir el-Cürcânî, el-‘Avâmil, Sa‘dullâh el-Berde‘î, Şerh.

Sa‘d Allah Al-Barda’i and His Work Sharh Al-‘Awamil Al-Mia

Abstract

Sa‘d Allāh al-Barda’ī is a versatile scholar who was interested in different branches of science. He was one of the prominent figures of his era, becoming famous for his commentaries written primarily on linguistics and for the lectures that he taught in this field. Barda’ī ‘s work, which is the subject of our study, is his commentary on Jurjānī’s al-‘Awāmil al-Mia considering one of the main works in the syntax. This commentary, which has attracted much attention, has currently maintained its importance and has been taught in madrasahs in its printed copies. Before discussing the commentator and his work, our article provided a brief overview of Jurjani's life and his work, al-‘Awāmil. The life and accomplishments of Sa‘d Allāh al-Barda’ī were then discussed. Subsequently, issues such as the name of the commentary he wrote for al-‘Awāmil, its ownership by Barda’ī, the date, place and process of writing, its content were mentioned and the manuscript copies of the work were introduced. It also highlighted the significance of the work in the field of science and listed the sources and techniques that Barda’ī used to compile the commentary. Thus, the commentary in question was tried to be analyzed from various perspectives.

Keywords

Syntax, ‘Abd al-Ḳāhir al-Jurjānī, al-‘Awāmil, Sa‘d Allāh al-Barda’ī, Commentary.

References

• Arslan, Ahmet Turan. “Arap Gramerinde İki Avâmil Risâlesi ve Bunların Mukayesesi”. İlam Araştırma Dergisi 1/2, (1996), 161-176.
• Arvas, Nuh. Kasım İznikî’nin İ’rabu’l-‘Avâmil Adlı Eserinin Edisyon Kritiği. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Aslan, Zübeyir. Sadullah el-Berde‘î’nin Hadâiku’d-Dekâik Adlı Eseri. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Bağdâdî, İsmâil b. Muhammed Emîn b. Mîr Selîm el-Bâbânî el-Bağdâdî. Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müʾellifîn ve âsârü’l-musannifîn. İstanbul: Milli Eğitim Yayınları, 1951.
• Berde‘î, Sa‘dullah. Hadâiku’d-dekâik. İstanbul: Salah Bilici, 1984.
• Berde‘î, Sa‘dullah. Şerhu’l-‘Avâmili’l-Mie, Ankara: Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 4956, vr. 27.
• Berde‘î, Sa‘dullah. Şerhu’l-‘Avâmili’l-Mie, Ankara: Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 4995, vr. 36.
• Berde‘î, Sa‘dullah. Şerhu’l-‘Avâmili’l-Mie, Ankara: Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 1478, vr. 22.
• Berde‘î, Sa‘dullah. Şerhu’l-‘Avâmili’l-Mie, Ankara: Milli Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 5004, vr. 28.
• Berde‘î, Sa‘dullah. Şerhu’l-‘Avâmili’l-Mie, Amasya: Amasya Beyazıt İl Halk Kütüphanesi, 05 Ba 1856/1, 1b-11b.
• Berde‘î, Sa‘dullah. Şerhu’l-‘Avâmili’l-Mie, Diyarbakır: Diyarbakır İl Halk Kütüphanesi, 21 Hk 672/2, 51b-63a.
• Berde‘î, Sa‘dullah. Şerhu’l-‘Avâmili’l-Mie, Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Burdur İl Halk Kütüphanesi, 15Hk 987-2, 87b-100a.
• Durmuş, İsmail. “el-Avâmilü’l-Mie”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/106-107. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Efendioğlu, Mehmet. “Şerh” (Hadis) Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/559-560. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh el-Enbârî. Nüzhetü’l-elibbâʾ fî tabakâti’l-üdebâ’. thk. İbrâhîm es-Sâmerrâî. Zerkâ’: Mektebetü’l-Menâr, 3. Baskı, 1985.
• Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Abdülkâhir el-Cürcânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/247-248.İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Hânsârî, Muhammed Bâkır b. Zeynilâbidîn b. Ca‘fer el-Mûsevî el-Hânsârî. Ravzâtü’l-cennât fî ahvâli’l-ʿulemâʾ ve’s-sâdât. thk. Esedullâh İsmîliyyân. Kum: Mektebetü İsmîliyyân, 1392 h./1972 m.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd ve zuyûluhu. thk. Mustafâ Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Baskı, 1417 h./1996 m.
• Hizânetü’t-turâs, Fihrisü’l-mahtûtât, Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal, t.y.
• Hudûdü’l-‘âlem mine’l-meşrik ile’l-mağrib. thk. Seyyid Yûsuf el-Hâdî. Kahire: Dâru’s-Sekâfiyye li’n-Neşr, 1323 h./1905 m.
• İbnü’l-Kıftî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Yûsuf b. İbrâhîm b. Abdilvâhid eş-Şeybânî el-Kıftî. İnbâhü’r-ruvât ʿalâ enbâhi’n-nühât. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1. Baskı, 1982.
• İbnü’s-Sâ‘î, Alî b. Enceb b. Osmân b. Abdullâh Ebû Tâlib Tâcüddîn b. es-Sâ‘î. ed-Dürrü’s-semîn fî esmâi’l-musannifîn. thk. Ahmed Şevkî Binebîn ve Muhammed Sa‘îd Hınşî. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Baskı, 2009.
• Kallek, Cengiz, “Ebû Saîd el-Berdaî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/219-220. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Karabulut, Ali Rıza - Karabulut, Ahmed Turan. Mu‘cemu’t-târîhi’t-türâsi’l-İslâmî fî mektebeti’l-âlem: el-Mahtûtât ve’l-Matbû‘ât. Kayseri: Dâru’l-Akabe, 1. Baskı, 2001.
• Karaver, Ümit. Musannifek’e Nisbet Edilen “Avâmil-i Atîk” Şerhi (Tahkik ve Tahlil). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn (Keşfü’z-zunûn). Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Küçükzoroğlu, Merve. Sa‘dullâh el-Berde’î’nin “Şerhu’l-Avâmili’l-Mie” Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Yalova: Yalova Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Münzirî, Ebû Muhammed Zekiyyüddîn Abdülazîm b. Abdilkavî b. Abdillâh el-Münzirî. et-Tekmile li-Vefeyâti’n-nakale. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. (Müessesetü’r-Risâle, 1881.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Merv” (siyasî). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/221-223. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh es-Safedî. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût ve Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
• Sevdi, Ali, Arap Gramerinde ‘Avâmil Geleneği, Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Suzan, Yahya. Medreselerde Arapça Öğretimi. Medrese ve İlahiyat Kavşağında İslâmî İlimler (Uluslararası Sempozyum), 29 Haziran-1 Temmuz 2012 1/599-614.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-Sübkî. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed Tanahî ve Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Kahire: Matba‘atü İsa el-Bâbî el-Halebî, 1386 h./1967 m.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Buğyetü’l-vuʿât fî ṭabaḳâti’l-luġaviyyîn ve’n-nüḥât. thk. Muhammed Ebü’l-Fazlİbrâhîm, Sayda: el-Mektebetü’l-Asrıyye, t.y.
• Şensoy, Sedat. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/555-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid et-Tehânevî el-Fârûkî. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ʿulûm. thk. Ali Dehrûc. Beyrut: Mektebetü Lübnân, 1. Baskı, 1996.
• Tekin, Mahmut. “Sa’dullâh es-Sağir ve Berde’î’ye Aidiyeti Üzerine Bir İnceleme”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/1, (2021), 231-250.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Hamevî el-Bağdâdî er-Rûmî. Muʿcemü’l-üdebâʾ. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 1. Baskı, 1993.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ez-Ziriklî ed-Dımaşkî. el-A‘lâm. Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 15. Baskı, 2002.