الإيقاع والدلالة في شعر الجواهري

Year 2025, Issue: 58, 329 - 344, 30.06.2025

Halid Hallaf

https://doi.org/10.17120/omuifd.1643992

Abstract

تهدف هذه المقالة البحثية إلى دراسة موسيقى الوزن الشعري في ديوان الشاعر العراقي محمد مهدي الجواهري وعلاقتها بموضوعات القصيدة ودلالاتها؛ وذلك لتفسير مضمون النص الشعري أو القصيدة وتوضيح أثر الوزن الشعري في نقل تجربة الشاعر والتعبير عن موضوعه بدقة؛ لأن الوزن الشعري وعلاقته بالمضمون الشعري رابطة قوية، فلا يمكن تحليل النص الشعري أو شرح موضوعه دون دراسة الموسيقى الشعرية بشكل عام وموسيقى الوزن بشكل خاص؛ لأنها تحمل الكثير من الدلالات النفسية والمعنوية التي تساعد على تفسير معنى القصيدة والكشف عن الكثير من أسرار التجربة. وتعد قضية الإيقاع الشعري وعلاقته بالدلالات من أهم الجوانب التي يجب دراستها في شعر الجواهري، وقد كشفت الدراسة عن عدد من النتائج المهمة التي تعكس نجاح الجواهري في توظيف الخصائص الإيقاعية للأوزان الشعرية في التعبير عن الأفكار والتجارب الشعرية. فكان الشاعر بارعاً في اختيار أنسب الأوزان الشعرية للموضوعات والموسيقى الشعرية المعبرة عن المعاني؛ مما وضعه في مقدمة شعراء العصر الحديث الكبار.

Keywords

الإيقاع , الدلالة , الأوزان العروضية , التجربة الشعرية , البلاغة , الجواهري , الشعر

El-Cevahiri'nin Şiirinde Ritim ve Anlam

Abstract

Özet
Bu araştırma makalesi, Iraklı şair Muhammed Mehdi Cevahiri'nin divanındaki şiir ölçüsünün müzikal yönünü ve klasik kasidenin tema ve delalet ilişkisini incelemeyi amaçlamaktadır. Şiirsel metnin veya kasidenin içeriğini açıklayabilmenin yanı sıra şairin kendi tecrübesini aktarıp konusunu etkin bir şekilde ifade etmesinde şiir ölçüsünün etkisini açıklığa kavuşturmak için bu elzemdir. Zira şiirin ölçüsü ile içeriği arasında güçlü bir bağ vardır. Genel olarak şiirin ve özellikle de ölçüsünün müzikal yönünü incelemeden şiirsel metni analiz etmek veya temasını açıklamak mümkün değildir. Çünkü şiirin müzikal yönü kasidenin/şiirin anlamını yorumlamaya ve birçok gizemli deneyimi ortaya çıkarmaya yardımcı birçok ruhsal ve soyut çağrışım barındırır. Şiirsel ritim meselesi ve bunun anlambilimle ilişkisi, el-Cevâhirî’nin şiirinde incelenmesi gereken en önemli hususlardan biridir. Çalışma, el-Cevâhirî’nin şiirsel fikir ve deneyimlerini ifade ederken şiirlerindeki vezinlerin ritmik özelliklerini kullanmadaki başarısını yansıtan bir dizi önemli tesbite/bulguya ulaşmıştır. Şair, tema ve anlamları aktarırken şiirin müzikal tarafı için en uygun ölçüleri seçmekte ustaydı.

Keywords

Belagat , Şiir , El-Cevahiri , Ritim , Anlambilim , İçerik , Şiirsel Deneyim.

Rhythm and Meanıng in the Poetry of Al-Jawahırı

Abstract

This study examines the role of poetic rhythm—particularly metrical structure—in the poetry of the Iraqi poet Muhammad Mahdi Al-Jawahiri, focusing on its connection to the thematic and semantic dimensions of his work. The research aims to interpret the poetic content through an analysis of rhythm and musicality, emphasizing the integral relationship between poetic meter and meaning. Drawing on a stylistic and prosodic analytical approach, the study reveals that Al-Jawahiri skillfully utilizes classical Arabic meters to reinforce the emotional and conceptual depth of his poetry. The findings highlight his ability to align specific rhythmic patterns with the expressive needs of each poem, thereby enhancing its aesthetic and semantic impact.

Keywords

Rhetoric , Poetry , Al-Jawahiri , Rhythm , Meaning , Poetic Meter , Poetic Experience.

References

• Abdullatîf, Muhammed Hamase. el-Binâu'l-'Arûdî li’l-kasîdet el-’Arabiyye. Kahire: Daru’ş-Şuruk, 1. Baskı, 1999. el-A'racî, Muhammed Hüseyin. el-Cevahirî Dirasetün ve Vesa'ik. Dimeşk: Dar el-Medâ lis-Sekâfet ve’n-Neşr, 1. Baskı, 2002.
• Askerî, Ebû Hilâl. Kitabu’s-Sına'eteyn. Tahkik: Ali Muhammed el-Bicâvî ve Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. Kahire: Daru İhyâu’l-kütüb el-’Arabiyye, 1. Baskı, 1952.
• el-Bağdâdî, Safiyüddîn el-Ermunî. Kitabu’l-Edvar. Şerh ve Tahkik: Haşim Muhammed er-Receb. Bağdat: Daru’l-Raşîd li’n-Neşr, 1980.
• Baydun, Haydar Tevfîk. Muhammed Mehdi el-Cevahirî Şâ’iru’l-Irak el-Ekber. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-’İlmiyye, 1993.
• Bedevî, Abdurrahman. Fîş-Şi’ri’l-Ûrubbî el-Mu'asır. Kahire: Mektebetu el-Enclu el-Mısriyye, 1965.
• el-Cevahirî, Hayal Muhammed Mehdi. el-Cevahirî ve Sîmfûnîyyet er-Rahîl. Dimeşk: Menşurat Vizârat es-Sekâfe, 1. Baskı, 1999.
• el-Cevahirî, Muhammed Mehdi. Dîvanü’l-Cevahirî. Bağdat: Vizarat el-İ'lâm, 1. Baskı, 1973.
• el-Cevahirî, Muhammed Mehdi. el-A'mâl el-Şi’riyye el-Kâmile. Diraset ve Takdîm: İsam Abdulfettah. Kahire: Mektebet Cezîre el-Verd, 1. Baskı, 2011.
• el-Cürcânî, Ali bin Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. et-Ta’rîfat. Beyrut: Mektebet Lübnan, 1. Baskı, 1985.
• ed-Dayeh, Faîz. ‘İlmü’d-delalet el-’Arabiyye beyne’n-nazariyye ve’t-Tatbîk. Dimeşk: Daru el-Fikr, 2. Baskı, 1996.
• Ebû Dîb, Kemal. Fî’l-binyet el-Îkâ’iyye li’ş-Şi’ri’l-'Arabî. Beyrut: Daru’l-’İlmi li’l-Melâyîn, 1. Baskı, 1974.
• Enîs, İbrahim. Mûsîka eş-Şi‘r. Kahire: Mektebetü’l-Enclu el-Mısriyye, 2. Baskı, 1952.
• Fîruzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed bin Ya’kûb. el-Kamus el-Muhît. Beyrut: Daru’l-Kütüb el-’İlmiyye, 1. Baskı, 1999.
• Fuveytîh, Cibrîl. el-Bast el-Şafî fî 'İlmeyi’l-'Arud ve’l-Kavafî. Beyrut: Matba’atü Georgious, 1980.
• Halîl, Ahmed Faysal. "el-Harbu el-'Âlemiyye es-Sâniye fî Şi’r Muhammed Mehdi el-Cevahirî". Elif Dergisi, 41 (2021): 136-169.
• el-Hatûnî, Muvaffak Kasım Halef. Delaletü’l-Îka' ve Îka'u’d-Delale fî’ş-Şi’ri’l-’Arabî el-Hadîs. Amman: Daru Ğayda' lin-Neşr ve’t-Tevzî', 1. Baskı, 2015.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemalüddîn. Lisanü’l-'Arab. Beyrut: Daru Sadr, 1965.
• İmran, Abdu Nur Davud. "el-Binyetü el-Îkâ'iyye fî Şi’ri el-Cevahirî". Doktora Tezi, Kûfe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, 2008.
• İsmail, İzzüddin. el-Edebu ve Fünûnuhu "Dirasetün ve Nakdün". Kahire: Daru’l-Fikr el-'Arabî, 8. Baskı, 2013.
• İsmail, İzzüddin. eş-Şi’ru’l-’Arabî el-Mu'âsır: Kadâyâhu ve Zevahiruhu el-Fennîyye ve’l-Ma'neviyye. Beyrut: Daru’l-Fikr el-'Arabî, 3. Baskı, 1966.
• Kartacanî, Hazim. Minhacu’l-Büleğa ve Siracü’l-Üdebâ. Tahkik: Muhammed el-Habîb İbnü’l-Hûce. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2. Baskı, 1982.
• Kasım, Mikdad Muhammed Şeker. "el-Binyet el-‘İka'iyye fî Şi’r el-Cevâhirî". Yüksek Lisans Tezi, Salahaddin Üniversitesi, Erbil, 2007.
• Lyons, John. Dilbilime Giriş: Dokuzuncu ve Onuncu Bölümler (Anlambilim). Çeviren: Abdulhalîm Mecîd. Basra: Basra Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, 1980.
• el-Melâike, Nazik. Kazâyâ eş-Şi’ri’l-Mu'asır. Beyrut: Mektebet en-Nehda, 3. Baskı, 1969.
• Mendur, Muhammed. el-Edebü ve Fünûnuhû. Kahire: Mektebet Nahda Mısır, 5. Baskı, 2002.
• Mu'nis, Reşadüddîn. el-Meram fî’l-Me’anî ve’l-Kelam: el-Kamusü’l-Kâmil ‘Arabî-Arabî. Beyrut: Daru’r-Râtib el-Cami'iyye, 1. Baskı, 2000.
• Râzî, Abdulhamîd. Şerhu Tuhfetü’l-Halîl fî’l-'Arûd ve’l-Kafîye. Bağdat: Matba'et el-'Ânî, 1968.
• Tâlib, Amr Muhammed. 'Azf 'alâ Vetri en-Nassiş-Şi’rî: Dirasetün fî Tahlîli en-Nusûs el-Edebiyye eş-Şi’riyye. Dimeşk: İttihadü’l-Küttabi el-'Arab, 2000.
• et-Tayyib, Abdullah. el-Mürşid ilâ Fehmi Eş'âri el-'Arabi ve Sına'atihâ. Kahire: Matba'at el-Babî el-Halebî, 1. Baskı, 1955. et-Tebrîzî, el-Hatîb. el-Kâfî fî’l-'Arûd ve’l-Kavafî. Tahkik: el-Hassanî Hasan Abdullah. Kahire: Mektebet el-Hâncî, 3. Baskı, 1994.
• el-Va'ilî, Kerîm. el-Teşkîlât el-Îkâî ve’l-Mekânî fî el-Kasîdet el-’Arabiyye el-Hadîs. Amman: Daru Vâil li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1. Baskı, 2009.
• ez-Zebîdî, Muhammed Murtaza el-Hüseynî. Tacu’l-‘Arûs min Cevahiri’l-Kâmus. Tahkik: Abdulmecîd Katamış. Kuveyt: el-Meclisu’l-Vatanî li’s-Sekafet ve’l-Fünûn ve’l-‘Adâb, 1. Baskı, 2001.