The Nature, Metaphysical Foundations and Evidential Value of Meûnet as a Religious Experience

Year 2025, Issue: 58, 249 - 273, 30.06.2025

Fatma Şen

https://doi.org/10.17120/omuifd.1654476

Abstract

Religious experience is a topic that has come to the fore and is being discussed in terms of its evidentiary value, especially since the classical evidence for the existence of God has fallen out of favor. Religious experience, which has been brought to the forefront by some thinkers and theologians in Western thought, has been subject to various criticisms, especially in terms of its evidentiary value, by some in the West. Since this experience is the product of the inner life of individuals, it is at the center of criticism in terms of the subjective aspect being dominant. Although the term religious experience does not exist in classical Islamic thought, various events corresponding to religious experience are mentioned. In theological works, religious experiences are considered under the title of extraordinary events. Accordingly, religious experiences experienced by believers cover various events from revelation to meûnet. The subject of this study, meûnet, draws attention as a state expressing the extraordinary experiences of ordinary believers. It is seen that this subject is not included in the proofs of the existence of God, especially in both classical theological sources and contemporary works. In this study, the meûnet experience, which is a subject that cannot go beyond a one or two-sentence definition in theological works, will be discussed in terms of its evidential value. Discussing the sources of information about Meûnet is deep enough to be the subject of an independent study. For this reason, Meûnet will not be examined in terms of sources of information that will be evaluated in terms of being a necessary proof in this study. While accepting the importance and value of the evidence presented in philosophy and theology from the past to the present regarding the existence, names, attributes and actions of Allah, it is thought that evaluating a religious experience that many people have had as a necessary proof would be more appropriate for the spirit of our contemporary times.

Keywords

Theology , Religious Experience , Religious Help , Divine Help

Dinî Bir Tecrübe Olarak Meûnetin Mâhiyeti, Metafizik Temelleri ve Delil Değeri

Abstract

Dinî tecrübe, Allah’ın varlığına ilişkin klasik delillerin gözden düşmesiyle delil değeri açısından gündeme gelen ve tartışılan bir mevzudur. Özellikle son zamanlarda Batı düşüncesinde bazı düşünür ve teologlar tarafından ön plana çıkarılan dinî tecrübe, yine Batı’da özellikle delil değeri açısından muhtelif eleştirilere tabi tutulmaktadır. Bu tecrübe bireylerin içsel yaşantısının ürünü olması sebebiyle öznel yönünün ağır basması noktasında eleştirilerin merkezinde bulunmaktadır. Dinî tecrübe tabiri birebir klasik İslam düşüncesinde bulunmamakla birlikte dinî tecrübeye tekabül eden çeşitli olaylardan söz edilmektedir. Kelâm eserlerinde dinî tecrübe türünden hadiseler olağanüstü olaylar başlığı altında ele alınır. Buna göre müminlerin yaşadığı dinî deneyimler vahiyden meûnete kadar muhtelif olayları kapsar. Bu çalışmanın konusu olan meûnet sıradan müminlerin olağan dışı deneyimlerini ifade eden bir yaşantı olarak dikkat çekmektedir. Gerek klasik kelâm kaynaklarında gerekse güncel eserlerde bu konuya özellikle Allah’ın varlığının delilleri içerisinde yer verilmediği görülmektedir. Bu çalışmada kelâm eserlerinde bir iki cümlelik tanımdan öteye geçemeyen bir mevzu olarak meûnet tecrübesi delil değeri bakımından ele alınacaktır. Meûnetin bilgi kaynakları bakımından tartışılması müstakil bir çalışmanın konusu olacak derinliktedir. Bu sebeple çalışmada meûnet isbât-ı vâcip olması bakımından değerlendirilecek bilgi kaynakları açısından incelemeye alınmayacaktır. Geçmişten bugüne felsefede ve kelâmda Allah’ın varlığına, sıfatlarına, isim ve fiillerine dair kullanılan delillerin önemini ve değerini kabul etmekle birlikte, birçok insanın yaşadığı dinî tecrübe olan meûneti isbât-ı vâcip delili olarak değerlendirmenin içinde bulunduğumuz çağdaş zamanların ruhuna daha uygun olacağı düşünülmektedir.

Keywords

Kelâm , Dinî Tecrübe , Meûnet , İlahi Yardım

References

• Abdülcebbâr, Kâdî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse “Mu‘tezile’nin Beş İlkesi”. 2 Cilt. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Albayrak, Ahmet. “Dinî Tecrübenin Dışa Vurum Problemi”. Milel ve Nihal 2/2 (2005), 65-79.
• el-Askalânî, İbn Hacer. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Aydın, Mehmet S. Din Felsefesi. İzmir: İlahiyat Vakfı Yayınları, 2020.
• Aydın, Hasan. “Gazzâlî ve İbn Rüşd’de Nedensellik Tartışması ve Bilim Tarihindeki Yansımaları”. Erdem 77/(2019), 87-126.
• el-Bağdâdî, Abdulkâhir. Ehl-i Sünnet Akâidi-Kitâbu Usûli’d-Dîn. çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 2016.
• Bakış, Rıza. Muhammed İkbal’e Göre Dinî Tecrübe ve Bilgi Açısından Değeri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Bakış, Rıza. Muhammed İkbal’e Göre Dinî Tecrübe ve Bilgi Açısından Değeri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021.
• Balcı, İsrafil. “Bedir Savaşıyla İlgili Mucizevi Rivayetlerin Kur’an, Hadis ve Tarih Verilerine Göre Kritiği”. İstem 7/13 (Aralık 2009), 85-124.
• Balcı, İsrafil. Hz. Peygamber’in Savaşlarında İlahi Yardım. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• el-Beyzâvî, Nâsırüddin Muhammed. Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl. 5 Cilt, çev. Abdülvehhab Öztürk. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2011.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Muvazzah İlmi Kelâm. İstanbul: Yeni Matbaa, 1959.
• el-Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh Beyrut: Dâru’l İlmi Melâyîn, 1979.
• el-Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn. Kitâbû’l-İrşâd “İnanç Esasları Kılavuzu”. çev. Adnan Bülent Baloğlu vd. Ankara: TDV Yayınları, 2016.
• Çağrıcı, Mustafa. “Zevk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/308-310. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çelebi, İlyas. “Sünnetullah”. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/159-160. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Düzgün, Şaban Ali. “Tecrübe, Dil ve Teoloji: ‘Dinî Tecrübenin Teolojik Yorumu’”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2004), 0-46.
• el-Eş’arî Ebü’l-Hasan, Eş‘arî Kelâmı el-Lüma’ fi’r-red alâ ehli’z-zeyg ve’l-bida‘. çev. Kılıç Aslan Mavil - Hikmet Yağlı Mavil. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• el-Eş‘arî Ebü’l-Hasan. el-İbane ve Usûlü Ehli’s-Sünnet. çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2010.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid. Esma-i Hüsna Şerhi “el-Maksadü’l-Esnâ fî Şerhi Esmâillahi’l-Hüsnâ-. çev. Mehmet Eren. İstanbul: İnsan Yayınları, 2024.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid. el-İktisâd fi’l-i’tikâd. çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid, El-Munkızu Mine’d-Dalâl ve Tasavvufî İncelemeler, çev. Salih Uçan. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2016.
• el-Gazzâlî, Ebû Hâmid. Tehâfüt el-Felâsife “Filozofların Tutarsızlığı”. çev. Bekir Karlığa. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Hemşinli, Hakan. “Dinî Tecrübenin Nesnelliği Üzerine”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2010), 33-119.
• Hemşinli, Hakan. “Tanrı’nın Varlığına Bir Delil Olarak Dinî Tecrübe: Duyu Tecrübesi ve Saf Bilinç İddiaları Örneği”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/3 (2018), 1633-1655.
• Hemşinli, Hakan. Tecrübeden Tanrı’ya Dinî Tecrübe Delili ve Eleştirisi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2021.
• el-Heysemî, Nureddin. Mecmau’z-Zevâid ve Menbau’l-Fevâid. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1993.
• İbn Kesîr. el-Bidâye ve’n-Nihâye. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1986.
• İbn Manzur, Ebû’l-Fazl Cemalüddin. Lisânu’l-Arab. çev. Abdullah Ali el-Kebir. Kahire: Daru’l-Me’arif, ts.
• İbn Sa’d. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. Beyrut: Daru’l-Kütübu’l-İlmiyye, 1990.
• Kalın, Mehmet Fatih. Rudolf Otto’da Dinî Tecrübe ve Mistisizm. İstanbul: Ötüken, 2024.
• Kandehlevî, M. Yusuf. Hayâtü’s-Sahâbe. 4 Cilt. çev. Ali Arslan. İstanbul: Yüksel Yayıncılık, 2021.
• Karaca, Faruk - Aytemiz, Faik. “Dinî Tecrübe Üzerine”. Atatürk Üniversitesi Yayınları 28/2 (2024), 281-292.
• Karadaş, Cağfer. “Kelâm Atomculuğunun Kaynağı Sorunu”. Marife Dinî Araştırmalar Dergisi 2/2 (2002), 81-100.
• Kazanç, Fethi Kerim. Kadı Abdülcebbâr’da Nedensellik Kuramı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• Korkmazgöz, Rıza. Allah, İnsan ve Tarih, Kur’an’da Tarihin Kavramsal ve Meta-paradigmatik Temelleri. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2019.
• el-Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlât’ül Kur’ân Tercümesi. 18 Cilt. çev. Bekir Topaloğlu - Kemal Sandıkçı. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîr-i Kebîr. 4 Cilt. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul: İşaret Yayınları, 2006.
• en-Nesefî, Ebü’l-Muîn, Tevhidin Esasları Kitâbü’t-Temhîd li-Kavâidi’t-Tevhîd. çev. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Okuyan, Mehmet. Çok Anlamlılık Bağlamında Kur’an Sözlüğü. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2015.
• Öge, Sinan. “Ömer el-İspiri’nin ‘er-Risâle fi’l-Havarık’ Risalesi Bağlamında Harikulade Olaylar”. Erzurum İspirli Kadızâde Mehmet Ârif Efendi ve Mehmed Efendi Sempozyumu, ed. Ömer Kara. (Erzurum: Atatürk Üniversitesi 2014). 732-736.
• Özbek, Durmuş. “Hârikulâde Olaylar (Mu’cize İrhâs-Keramet-Meûnet-İstidrac-İhânet/Hizlan)”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/ (1997), 167-230.
• Özervarlı, M. Sait. “Hârikulâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/185-188. İstanbul: TDV Yayınları, 1997. Özkan, Mehmet Şükrü. Rasyonel Teoloji Yeni Ateizm ve Tanrı. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• er-Râzî, Fahreddin. Ana Meseleleriyle Kelâm ve Felsefe el-Muhassal. çev. Eşref Altaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• er-Râzî, Fahreddin. el-Metâlibü’l-Âliye mine’l-İlmi’l-İlâhî. 3 Cilt. çev. Ekrem Demirli vd. İstanbul: Turkuvaz Yayıncılık, 1. Basım, 2022.
• er-Râzî, Fahreddin. Tefsîr-i Kebîr “Mefâtîhu’l Gayb”. 23 Cilt. çev. Suad Yıldırım vd. Ankara: Huzur Yayınları, 1988. Reçber, Mehmet Sait. Tanrı’yı Bilmenin İmkânı ve mâhiyeti. Ankara: Kitâbiyyât, 2004.
• es-Sâbûnî, Nûreddin. Mâtürîdîyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• et-Taberânî, Ebu’l Kasım. el-Mu’cemü’l-Kebîr. Kahire: Mektebetü İbn-i Teymiyye, ts.
• et-Taftâzânî, Sadüddîn. el-Makâsıd `Kelâm İlminin Maksatları`. çev. Eyibil İrfan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Yaran, Cafer Sadık. Dinî Tecrübe ve Meûnet Sıradan İnsanların Sıradışı Dinî Deneyimleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Yaran, Cafer Sadık. Tanrı İnancının Akliliği-Bütün Eserleri 2-. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2. Basım, 2018.
• ez-Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. El-Keşşâf ‘an Hakâ’iki Gavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyuni’l-Ekâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. 6 Cilt. çev. Abdülaziz Hatip vd. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Basım, 2017.
• ez-Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. Mu‘tezile Akâidi Kitâbü’l-Minhâc fî Usûli’d-Dîn. çev. U. Murat Kılavuz - A. İskender Sarıca. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.