Covid-19 Salgınında Türkiye’de Yaşlılara Yönelik Uygulamalar ve Hizmetlerin Değerlendirilmesi

Year 2021, Volume: 17 Issue: Pandemi Özel Sayısı, 3641 - 3675, 30.04.2021

Aykut Can Demirel , Semih Sütçü

https://doi.org/10.26466/opus.858337

Cited By: 10

Abstract

İnsanlık ortaya çıktığı günden bugüne kadar savaşlar, göçler ve salgınlar gibi birçok felaketle karşılaşmıştır. Bu felaketlerden birisi de hiç şüphesiz Covid-19 salgınıdır. Çin’in Wuhan şehrinde ilk kez karşılaşılan bu yeni tür koronavirüs dünya genelinde milyonlarca kişiyi etkilemiş, bütün ülkelere yayılmış ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından pandemi ilan edilmiştir. Bütün yaşlardaki insanlar için bu yeni tip virüsün bulaşma riski olmakla beraber yaşlılarda, yaşlılığa eşlik eden kronik hastalıklar nedeniyle ölüm oranları diğer yaş gruplarına göre daha yüksektir. Yaşlılık döneminde bireyler diğer yaş gruplarına göre daha fazla fizyolojik, psikolojik, sosyal ve ekonomik sorunlar ile karşı karşıya olabilmektedirler. Yaşlılığın çok boyutlu yapısı ve kendine özgü sorunları ile birleşen Covid-19 salgını, yaşlılara özel uygulamaların ve yeni yaklaşımların ortaya çıkmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu sebeplerle salgının başından itibaren dünya genelinde hükümetler yaşlı gruba yönelik önlemler, kısıtlamalar ve yeni hizmet modelleri geliştirmişlerdir. Salgın sürecinde Türkiye’nin yaşlılara yönelik yaptığı çalışmaların ve hizmetlerin incelenmesi ve değerlendirilmesi, gelecekte yaşanabilecek yeni salgınlara hazırlıklı olmak için önem taşımaktadır. Bu nedenlerle çalışmanın amacı Covid-19 salgını süresince Türkiye’de yaşlılara yönelik uygulamaların ve hizmetlerin incelenmesi ve değerlendirilmesidir. Araştırmada yaşlılara yönelik uygulamalar; hizmetler, kısıtlamalar, ekonomik destek, izin/ayrıcalıklar ve tıbbi hizmetler boyutlarında ele alınmıştır. Sonuç olarak, ele alınan boyutlarda yaşlıların psiko-sosyal ve ekonomik açıdan desteklenmeye çalışıldığı anlaşılmıştır. Ancak hizmetlerin planlı, çok boyutlu ve sürdürülebilir olmaması nedeniyle uygulamaların istenilen düzeyde etkiyi yaratmadığı söylenebilmektedir. Bu bağlamda yaşlılara sunulan hizmetlerin yaşlının merkezde olduğu çok boyutlu ve çözüme yönelik olması gerekmektedir.

Keywords

Covid-19, yaşlılar, yaşlılık dönemi, salgın

Evaluation of Applications and Services for the Elderly During the Covid-19 Outbreak in Turkey

Abstract

Humanity has been faced with many disasters such as wars, migrations and outbreak since the day it emerged. One of these disasters is undoubtedly Covid-19 outbreak. This new type of coronavirus, which was encountered for the first time in Wuhan, China, affected millions of people worldwide, spread to all countries and was declared an outbreak by the World Health Organization (WHO). Although there is a risk of transmission of this new type of virus for people of all ages, mortality rates in the elderly are higher than other age groups due to chronic diseases accompanying old age. In old age, individuals may face more physiological, psychological, social and economic problems than other age groups. Combining with the multi-dimensional structure of old age and its unique problems, the The Covid-19 outbreak has made the emergence of applications and new approaches specific to the elderly mandatory. For these reasons, since the beginning of the outbreak, governments around the world have developed measures, restrictions and new service models for the elderly group. In the Covid-19 outbreak, during work for elderly people in Turkey, and to determine whether services are what are important to be ready for a new outbreak in the future. It is shown as an example by WHO with the studies conducted by Turkey in the Covid-19 outbreak for the elderly. Examining and evaluating the work and services of Turkey for the elderly during the outbreak process is important to be prepared for new outbreaks that may occur in the future. For these reasons, the purpose of the study is to evaluate and examine practices for the elderly in Turkey during the Covid-19 outbreak. Applications for the elderly; services, restrictions, economic support, permission/ privileges and medical services has been examined in this research. As a result, it was understood that the elderly people were tried to be supported psycho-socially and economically in the dimensions discussed. However, it can be said that the applications do not create the desired level of impact because the services are not planned, multi-dimensional and sustainable. In this context, the services provided to the elderly should be multidimensional and solution oriented, with the elderly at the centre.

Keywords

Covid-19, elders, older age, outbreak

References

• AÇSHB. (2020a). Kuruluşlarımıza yönelik koranavirüs bilgilendirme rehberi II. Ankara: AÇSHB.
• AÇSHB. (2020b). 65 yaş üzeri yaşlılar ve kronik hastalığı bulunan yaşlılara yönelik koranavirüs bilgilendirme rehberi IV. Ankara: AÇSHB.
• AÇSHB. (2020c). Kuruluşlarımıza Yönelik Covid-19 Normalleşme Rehberi - I. Ankara: AÇSHB.
• Yurt genelindeki 90 yaş ve üstü evlerinde aşılanıyor. (2021). Anadolu Ajansı. 13.02.2021 tarihinde https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/yurt-genelindeki-90-yas-ve-ustu-evlerinde-asilaniyor/2115421 adresinden alındı.
• Sağlık Bakanlığından diyaliz merkezlerine Kovid-19 Önerileri. (2020). Anadolu Ajansı. 14.02.2021 tarihinde .https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/saglik-bakanligindan-diyaliz-merkezlerine-kovid-19- onerileri-/1806871# adresinden alındı.
• Altın, Z. (2020). Covid-19 pandemisinde yaşlılar. Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisi, 49-57. http://dx.doi.org/10.5222/terh.2020.93723
• Aşkın, R., Bozkurt, Y. ve Zeybek, Z. (2020). Covid-19 pandemisi: Psikolojik etkileri ve terapötik müdahaleler. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(37), 304-318.
• Koronavirüs: Türkiyenin Komşularında Covid-19 Salgını Ne Aşamada, Sınır Kapılarında Son Durum Ne? (2020). BBC. 19.03.2021 tarihinde https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-53018231 adresinden alındı.
• Buz, S. (2015). Yaşlı bireylere yönelik yaş ayrımcılığı. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 14(53), 268 - 278. http://dx.doi.org/10.17755/esosder.89453.
• Charumilind, S., Craven, M., Lamb, J., Sabow, A. ve Wilson, M. (2020). When will the Covid--19 pandemic end? 01.01.2021 tarihinde https://www.mckinsey.com/industries/healthcare-systems-and-services/our- insights/when-will-the-covid-19-pandemic- end#:~:text=The%20positive%20readouts%20from%20the,in%20Q3%20or%20Q4%202021. adresinden alındı.
• Chen, Q., Liang, M., Li, Y., Guo, J., Fei, D., Wang, L., . . . Li, X. (2020). Mental health care for medical staff in China during the COVID-19 outbreak. The Lancet Psychiatry, 7(4), e15-e16. http://dx.doi.org/10.1016/S2215- 0366(20)30078-X
• Son Dakika: Erdoğan'dan aşı açıklaması: Önümüzdeki ay başlıyor. (2020). CNN Türk. 14.02.2021 tarihinde https://www.cnnturk.com/turkiye/erdogandan-asi-aciklamasi-onumuzdeki-ay-basliyor adresinden alındı.
• Çapacı, M. ve Özkaya, S. (2020). COVID-19 pandemi döneminde tele-tıp uygulamaları. Anadolu Kliniği Tıp Bilimleri Dergisi, 25(1), 260-262. http://dx.doi.org/10.21673/anadoluklin.738672
• Danış, Z. ve Günay, G. (2019). Yaşlılık döneminde karşılaşılan psikososyal sorunlar. U. Yanardağ ve M. Zubaroğlu Yanardağ, Yaşlılık ve Sosyal Hizmet içinde (s. 43-66). Ankara: Nobel Akademi Yayınları.
• Dubey, S., Biswas, P., Ghosh, R., Chatterjee, S., Dubey, M. J., Chatterjee, S., . . . Lavie, C. J. (2020). Psychosocial impact of COVID-19. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews, 14(5), 779-788. http://dx.doi.org/10.1016/j.dsx.2020.05.035
• Duran, Y. (2021). Pandemi günlerinde dayanışmanın çarpan etkisi: Vefa sosyal destek grubu. 15.02.2021 tarihinde https://yesilay.org.tr/tr/makaleler/pandemi-gunlerinde-dayanismanin-carpan-etkisi-vefa- sosyal-destek-grubu adresinden alındı.
• Durmuş, S. ve Şahin, D. (2020). Covid-19 küresel salgında Dünyada ve Türkiye’de uygulanan ekonomi politikaları üzerine bir değerlendirme. Turkish Studies, 15(4), 923-943. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.44506
• Dylan, K. (2012). Is social exclusion still important for older people? London: The International Longevity Centre.
• Ekici, E. (2020). Covid 19 pandemisi sürecinde yaşlı bireylerin bakım yönetimi. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 145-152.
• Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2020). 65 yaş üzeri yaşlılar ve kronik hastalığı bulunan yaşlılara yönelik koronavirüs (covid-19) bilgilendirme rehberi - VI. Ankara: T.C. Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı.
• Erdem, İ. (2020). Koronavirüse (Covid-19) karşı Türkiye’nin karantina ve tedbir politikaları. Turkish Studies, 15(4), 377-388. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.43703
• Dünyada covid-19: İlk 4 ayında neler yaşandı? Salgının seyri ne durumda? (2020). Euronews. 30.12.2020 tarihinde https://tr.euronews.com/2020/05/04/dunyada-covid-19-salg-n-n-ilk-100-gununde-yasananlar- ilk-nerede-ortaya-c-kt-nas-l-yay-ld adresinden alındı.
• Gencer, N. (2020). Kovid-19 sürecinde yaşlı olmak: 65 yaş ve üstü vatandaşlar için uygulanan sokağa çıkma yasağı üzerine değerlendirmeler ve manevi sosyal hizmet. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 4(1), 35-42.
• Genç, Y. ve Barış, İ. (2015). Yaşlı bakım merkezlerinde çağdaş yaklaşım: Kurumsal bakım yerine evde bakım hizmetlerinin güçlendirilmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(10), 36-57. http://dx.doi.org/10.16992/ASOS.507
• Göksu, Ö ve Kumcağız, H. (2020). Covid-19 salgınında bireylerde algılanan stres düzeyi ve kaygı düzeyleri. Turkish Studies, 15(4), 463-479. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.44397
• Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2020a). Covid-19 (yeni koronavirüs hastalığı) nedir? 01.01.2021 tarihinde https://sagligim.gov.tr/yeni-2019-n-cov-virus-korona-virus.html adresinden alındı.
• Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2020b). Covid-19 (sars-cov-2- enfeksiyonu bilim kurulu çalışması) enfeksiyon kontrolü ve izalasyon. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü.
• Huang, C., Wang, Y., Li, X., Ren, L., Zhao, J., Hu, Y., . . . Cao, B. (2020). Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. The Lancet, 395, 497. http://dx.doi.org/10.1016/S0140- 6736(20)30183-5
• 1 Temmuz'da (bugün) nereler açıldı? İşte normalleşme takviminde 1 Temmuz'da açılan yerlerin listesi. (2020a). Hürriyet Gazetesi.30.12.2021 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/galeri-1-temmuzda-bugun- nereler-acildi-iste-icisleri-bakanligi-genelgesine-gore-bugun-acilan-yerlerin-listesi-41554111/7 adresinden alındı.
• Koronavirüs aşısı ilk kimlere, ne zaman yapılacak? Bakan Koca Bilim Kurulu Toplantısı sonrası açıkladı. (2020b). Hürriyet Gazetesi. 03.01.2021 tarihinde https://www.hurriyet.com.tr/gundem/son-dakika-haberi- koronavirus-asisi-ilk-kimlere-ne-zaman-yapilacak-bakan-koca-bilim-kurulu-toplantisi-sonrasi-acikladi- 41678316 adresinden alındı.
• İnce, C. (2020). Afetlerde sosyal savunmasız bir grup olarak yaşlılar: Covid-19 örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 7(9), 184-198.
• Kalınkara, V. (2014). Temel gerontoloji yaşlılık bilimi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Karataş, Z. (2020). Covid-19 pandemisinin toplumsal etkileri, değişim ve güçlenme. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 4(1), 3-17.
• Kourkouta, L., Iliadis, C. ve Monios, A. (2015). Psychosocial issues in elderly. Progress Health Sciences, 5(1), 232–237.
• Lamprini, K. (2016). Social exclusion of elderly. Journal of Healthcare Communications, 1(3), 1-3. http://dx.doi.org/10.4172/2472-1654.100021
• Lusardi, A. ve Mitchell, S. (2011). Financial literacy around the world: an overview. Journal of Pension Economics ve Finance, 10(4), 497-508. http://dx.doi.org/10.1017/S1474747211000448
• Aşı randevu e-devlet ve MHRS ekranı: Koronavirüs aşı randevusu nasıl alınır? Adım adım aşı randevu alma. (2021). HaberTürk.14.02.2021 tarihinde https://www.haberturk.com/asi-randevu-e-devlet-ve-mhrs-ekrani- koronavirus-asi-randevusu-nasil-alinir-adim-adim-asi-randevu-alma-2965344 adresinden alındı.
• Palmer, M. (2011). Disability and poverty: A conceptual review. Journal of Disability Policy Studies, 21(4), 210- 218. http://dx.doi.org/10.1177/1044207310389333
• Parıldar, H. (2020). Tarihte bulaşıcı hastalık salgınları. Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisi, 30, 19- 26 http://dx.doi.org/10.5222/terh.2020.93764
• Powell, A. (2020). Fauci says herd immunity possible by fall, ‘normality’ by end of 2021. 02.01.2021 tarihinde https://news.harvard.edu/gazette/story/2020/12/anthony-fauci-offers-a-timeline-for-ending-covid-19- pandemic adresinden alındı.
• Reger, M. A., Stanley, I. H. ve Joiner, T. E. (2020). Suicide mortality and coronavirus disease 2019—a perfect storm? JAMA psychiatry, 77(11), 1093-1094. http://dx.doi.org/10.1001/jamapsychiatry.2020.1060
• Reuters. (2021). WHO emergency Covid-19 vaccine listing aims to lift access in poor countries. https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-vaccine-who-idUSKBN2951SG adresinden alındı.
• Saladino, V., Algeri, D. ve Auriemma, V. (2020). The psychological and social impact of Covid-19: new perspectives of well-being. Frontiers in psychology, 11, 2550. http://dx.doi.org/10.3389/fpsyg.2020.577684
• Santini, Z., Jose, P., Cornwell, E., Koyanagi, A., Nielsen, L., Hinrichsen, C., . . . Koushede, V. (2020). Social disconnectedness, perceived isolation, and symptoms of depression and anxiety among older Americans (NSHAP): a longitudinal mediation analysis. The Lancet Public. http://dx.doi.org/10.1016/S2468- 2667(19)30230-0
• Sattari, S. ve Billore, S. (2020). Bring it on Covid-19: being an older person in developing countries during a pandemic. Working with Older People, 24(4), 281-291. http://dx.doi.org/10.1108/WWOP-06-2020-0030
• Sepúlveda-Loyola, W., Rodríguez-Sánchez, I., Pérez-Rodríguez, P., Ganz, F., Torralba, R., Oliveira, D. ve Rodríguez-Mañas, L. (2020). Impact of social ısolation due to covıd-19 on health ın older people: Mental and physıcal effects and recommendatıons. The Journal of Nutrition, Health and Aging, PMC7514226, 1–10. http://dx.doi.org/10.1007/s12603-020-1469-2
• Soysal, G. (2020). Koronavirüs salgını ve yaşlılık. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 7(5), 290-301.
• Sütçü, S. ve Demirel, A. C. (2020). Yaşlılık ve yaşlı sorunları. N. Çalış , ve Z. Karataş, Kavramsal ve Güncel Boyutlarıyla Sosyal Sorunlar içinde (s. 167-199). İstanbul: Efe Akademi.
• Şentürk, Ü. (2018). Yaşlılık sosyolojisi, yaşlılığın toplumsal yörüngeleri. Bursa. Dora Yayıncılık.
• Tamer, M. G. (2020). Korona salgınının (covid-19) toplumsal etkileri üzerine bir çalışma. Birinci Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Sempozyumu (USBBAS) Bilgitoy Tebliğler Kitabı (s. 1-15). Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi.
• Tanrıverdi, Ö. (2020). Covid pandemisi ve teletıp. Ş. Yalçın ve A. Özet, Kanser ve Covid-19 Pandemisi içinde (s. 211-218). Ankara: Türkiye Klinikleri.
• T.C. İçişleri Bakanlığı. (2020a). 65 yaş ve üstü ile kronik rahatsızlığı olanlara sokağa çıkma yasağı genelgesi. 03.01.2021 tarihinde https://www.icisleri.gov.tr/65-yas-ve-ustu-ile-kronik-rahatsizligi-olanlara-sokaga- cikma-yasagi-genelgesi# adresinden alındı.
• T.C. İçişleri Bakanlığı. (2020b). 65 yaş ve üzeri/20 yaş altı/kronik rahatsızlığı bulunan kişilerin sokağa çıkma kısıtlaması istisnası genelgesi. 03.01.2021 tarihinde https://www.icisleri.gov.tr/65-yas-ve-uzeri20-yas- altikronik-rahatsizligi-bulunan-kisilerin-sokaga-cikma-kisitlamasi-istisnasi-genelgesi adresinden alındı.
• T.C. İçişleri Bakanlığı. (2020c). Vefa sosyal destek grupları 6.649.461 haneye ulaştı. 03.01.2021 tarihinde https://www.icisleri.gov.tr/vefa-sosyal-destek-gruplari-6649461-haneye-ulasti adresinden alındı.
• T.C. İçişleri Bakanlığı. (2020d). Koronavirüs ile mücadele kapsamında - yeni kısıtlama ve tedbirler genelgeleri. 03.01.2021 tarihinde https://www.icisleri.gov.tr/koronavirus-ile-mucadele-kapsaminda-sokaga- cikma-kisitlamalari---yeni-kisitlama-ve-tedbirler-genelgeleri adresinden alındı.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2020a). Pandemi. 29.12.2020 tarihinde https://covid19.saglik.gov.tr/TR- 66494/pandemi.html#:~:text=A%C3%A7%C4%B1klama%3A%20COVID%2D19%2C%20%C3%BClkemizde,DS%C3 %96) adresinden alındı.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2020b). Covid-19 haftalık durum raporu 12/10/2020 – 18/10/2020 Türkiye. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2020c). Covid-19 nedir?. 01.01.2021 tarihinde https://covid19.saglik.gov.tr/TR- 66300/covid-19-nedir-.html adresinden alındı.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2021a). İlk koronavirüs aşısı Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’ya yapıldı. 13.02.2021 tarihinde https://www.saglik.gov.tr/TR,78148/ilk-koronavirus-asisi-saglik-bakani-fahrettin-kocaya-yapildi.html adresinden alındı.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2021b). Covid-19 aşısı bilgilendirme platformu. 14.02.2021 tarihinde https://covid19asi.saglik.gov.tr/ adresinden alındı.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2021c). Türkiye covid-19 hasta tablosu 19 Mart 2021. 19.03.2021 tarihinde https://covid19.saglik.gov.tr/ adresinden alındı.
• Tatar, B. ve Adar, P. (2020). SARS-CoV-2: Mikrobiyoloji ve Epidemiyoloji. Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisi, 30, 27-35. http://dx.doi.org/10.5222/terh.2020.34392
• Coronavirus Vaccine Tracker. (2020). The New York Times.02.01.2021 tarihinde https://www.nytimes.com/interactive/2020/science/coronavirus-vaccine-tracker.html adresinden alındı.
• 65 yaş üzerindekilerin aşılanması yarın başlıyor. (2021). TRT Haber. 13.02.2021 tarihinde https://www.trthaber.com/haber/gundem/65-yas-uzerindekilerin-asilanmasi-yarin-basliyor-555496.html adresinden alındı.
• TÜİK. (2020). İstatistiklerle yaşlılar, 2019. 03.01.2021 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index? p=Istatistiklerle-Yaslilar-2019- 33712#:~:text=Ya%C5%9Fl%C4%B1%20n%C3%BCfus%20son%20be%C5%9F%20y%C4%B1lda%20%21%2C9%20art t%C4%B1vetext=Ya%C5%9Fl%C4%B1%20n%C3%BCfusun%202019%20y%C4%B1l%C4%B1nda%20%44,%25%2C6%2 0olaca%C4%9 adresinden alındı.
• Türk, A. (2020). Koronavirüs (Covid-19) pandemisi sürecinde yaşlılara yönelik uygulamalar ve yaşlıların psiko-sosyal durumu üzerine bir değerlendirme. Sosyal Hizmet "Social Work", 35-46.
• UN News. (2020). World must be ready for the next pandemic, The UN says on first International Day of Epidemic Preparedness. 02.01.2021 tarihinde https://news.un.org/en/story/2020/12/1080922 adresinden alındı.
• United Nations. (2019). Ageing. 03.01.2021 tarihinde https://www.un.org/en/sections/issues-depth/ageing/ adresinden alındı.
• Uyanusta Küçük, Ç. (2020). Klinik perspektiften gelecekteki Tele-Tıp uygulamalarının yaşlılık boyutu. Y. Gökçe Kutsal ve D. Aslan, Covid-19 Pandemi Sürecinde İleri Yaş Grubuna Yaklaşım içinde (s. 64-69). Ankara: Türk Geriatri Derneği.
• Uysal, M. ve Eren, G. (2020). Covid-19 salgın sürecinde sosyal medyada yaşlılara yönelik ayrımcılık: Twitter örneği. Turkish Studies, 15(4), 1147-1162. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.44396
• Vefikuluçay, D. (2008). Üniversitede öğrenim gören öğrencilerin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları. Doktora Tezi, Ankara: T.C. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü .
• Walsh, K., Scharf, T. ve Keating, N. (2017). Social exclusion of older persons: a scoping review and conceptual framework. European Journal of Ageing, 81–98. http://dx.doi.org/10.1007/s10433-016-0398-8
• Wang , H., Li, T., Barbarino, P., Gauthier , S., Brodaty , H., Molinuevo, J., . . . , Yu, X. (2020). Dementia care during Covid-19. The Lancet, 395(10231), 1190-1191. http://dx.doi.org/10.1016/S0140-6736(20)30755-8
• WHO. (2020a). Coronavirus disease (Covid-19). 01.01.2021 tarihinde https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/question-and-answers-hub/q-a- detail/coronavirus-disease-covid-19 adresinden alındı.
• WHO. (2020b). Draft landscape of COVID-19 candidate vaccines. 30.12.2020 tarihinde https://www.who.int/publications/m/item/draft-landscape-of-covid-19-candidate-vaccines adresinden alındı.
• WHO. (2021). WHO coronavirus disease (covıd-19) dashboard. 19.03.2021 tarihinde https://covid19.who.int/ adresinden alındı.
• Yazar, E. (2020). Covid-19 pandemisinde kanserli hasta sağlığı ve tele sağlık uygulamaları. H. Gönderen Çakamak, Covid-19 Pandemisinde Telesağlık Uygulamaları içinde (s. 7-27). Ankara: İKSAD Publishing House.
• Zastrow, C. (2016). Sosyal hizmete giriş, 4. Baskı. (D. B. Çiftçi, Dü.) Ankara: Nika Yayınevi.
• Zhou, P., Yang, X.-L., Wang, X.-G., Hu, B., Lei Zhang, L., Zhang, W., . . . Shi, Z.-L. (2020). A pneumonia outbreak associated with a new coronavirus of probable bat origin. Nature Research, 579, 270-289. http://dx.doi.org/10.1038/s41586-020-2012-7