XVI. Asır Osmanlı Ulemasında Siyaset - İlim İlişkisi: Birgivî Örneği

Year 2021, , 169 - 187, 15.10.2021

Osman Cengiz

https://doi.org/10.21021/osmed.997217

Abstract

XVI. Asır, Osmanlı düşüncesinin klasik şeklini aldığı bir süreci kapsamaktadır. Osmanlılar İznik Medresesi ile birlikte Maveraünnehir ve Mısır gibi ilmî havzalarla daha sıkı bir ilişki içinde olmuştu. XV. Asır sonrasında ise bilim ve düşünce alanında kendi kimliklerini kazandılar. XVI. asır alimi olarak Birgivî’nin, çağdaşları Ebussuûd ve Çivizâde’ye kıyasla ürettiği düşünce onun bürokrat olmamasıyla da ilgiydi. Onun idareye mesafesi ve siyasete karşı olumsuz tavrı, çoğunlukla kassâm-ı askerîlik vazifesi sırasında edindiği tecrübeye dayanmaktadır. Sokullu Mehmed Paşa’yı bazı meselelerde ikaz ettiği bilinmektedir. Siyaset ve ilim ilişkisinde onu öne çeken ana konu ise vasiyetsiz para vakfına itiraz etmesidir. Bu konuda Ebussuûd ile münakaşaya girmiştir. İlim tasnifinde ise Gazzalî’den etkilendiği anlaşılan Birigvî’nin Tarîka’daki tasnifi klasik sınıflamalardan farklılaşmaktadır. Kelam ilmine karşı temkinli yaklaşımı, tıp ilmini ve tedavi olmayı çok gerekli ve farz bulmaması şüphesiz ki onun zühd ve tasavvuf anlayışının yansıması olarak yorumlanabilir. Bu çalışma Birgivî Mehmed Efendi’nin Osmanlı idaresi ve ilmî birikime karşı tavrını ortaya koymayı ve ilk devirlerdeki ve ayrıca onun ilişkide olduğu ilmî çevredeki ulema-siyaset bağına değinmeyi amaçlamaktadır.

Keywords

Osmanlı uleması, Birigivî, Ebussuûd, Osmanlı Düşüncesi

The Relationship of Politics and Science Among XVIth. Century Ottoman Ulema: The Example of Birgivi

Abstract

XVI. The century covers a period in which Ottoman thought took its classical form. Along with the Iznik Madrasa, the Ottomans had a close relationship with scientific basins such as Transoxiana and Egypt. After the XV th. century, they gained their own identity in the field of science and thought. As a XVI th. century scholar, the thought that Birgivî produced compared to his contemporaries Ebussuûd and Çivizâde was also related to the fact that he was not a bureaucrat. His distance from the administration and his negative attitude towards politics are mostly based on the experience he gained during his service as a qassâm asqery. It is known that he warned Sokullu Mehmed Pasha about some issues. The main issue that draws him to the fore in the relationship between politics and science is his objection to the money foundation. He had an argument with Ebussuud about this issue. In the classification of science, Birgivî's classification in Tarîka, which is understood to have been influenced by Gazzali, differs from the classical classifications. His cautious approach to theology and his disapproval of medical science and treatment are undoubtedly positioned as a reflection of his understanding of asceticism and mysticism. This study aims to reveal Birgivi's attitude towards the Ottoman administration and scientific accumulation, and to approach the ulema-politics link in the scientific circle.

Keywords

Ottoman thought, Birigivi, Ebussuud, Ottomman ulema

References

• Afyoncu, Erhan, Ahmet Önal ve Uğur Demir, Osmanlı İmparatorluğu’nda Askerî İsyanlar ve Darbeler, İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2016.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri (I-XI) İstanbul: FEY vakfı-OSAV, 1990-2016.
• Andican A. Ahat, “Tüzükât-ı Timurî Gerçek mi ve Geçerli bir Birincil Tarihî Kaynak Olarak Kullanılabilir mi?” Türkiyat Mecmuası, c. 27/2, 2017, 33-83.
• Atçıl, Abdurrahman, Procedure in the Ottoman Court and the Duties of Kadis, The Institute of Economics and Social Sciences of Bilkent University, Department of History, Ankara: 2002.
• Aydın, Ahmet, “Çivizâde Muhyiddin Mehmed Efendi’nin Fıkhî Görüşleri ve Fetvâları”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Ünviversitesi, 2006.
• Bağdâdî İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâü’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn (I-II) Beyrut: 1955.
• Bağdadî İsmail Paşa, Îzahu’l-Meknun fi-z-Zeyl ala Keşfiz-Zunûn an Esamil-Kutub ve’l-Funûn (I-II) Beyrut: Dâru ihyâi’-t-türâs el-arabî.
• Barçın Mustafa, “Ünlü Alim İmam Birgivî” Sebîlürreşâd, Cilt XIV, Sayı 329, s. 59.
• Bilgin, Vejdi, Fakih ve Toplum –Osmanlı’da Sosyal Yapı ve Fıkıh, İstanbul: İz Yayınları, 2003.
• Birgivî Mehmed Efendi, Risâle-i Birgivî, İstanbul: 1261.
• Birgivî Mehmed Efendi, İm’ânü’l-Enzâr, Dersaadet: Ahmed Kâmil Matbaası, 1331.
• Birgivî Mehmed Efendi, Risâletü İnkâzi’l-Hâlikîn, thk ve tlk. Hüsâmuddin bin Musa Affâne, Kudüs: Câmiatü’l-kuds, 2002.
• Birgivî Mehmed Efendi, “es-Seyfü's-Sârim”, Resâilü’l-Birgivî, Beyrut, 2011.
• Birgivî Mehmed Efendi, “İnkâzu’l-Hâlikîn”, Resâilü’l-Birgivî, Beyrut, 2011.
• Birgivî Mehmed Efendi, et-Tarîkakü'l-Muhammediyye, thk. Muhammed Rahmetullah Hafız en-Nedvî, Dımaşk, 2011.
• Birgivî Mehmed Efendi, Zühru’l-Mülûk, neşr. Huriye Martı-Ahmet Ürkmez, ÇÜİFD, cilt: 15, sy. 2, 2015, 1-28.
• Birgivî Mehmed Efendi, Tarikat-ı Muhammediyye, terc. Muhammed Taha, İstanbul, 2013.
• Birgivî Mehmed Efendi, “Hâşiye fî Reddi Akvâli Ebussuûd ”, Resâilü’l-Birgivî, Beyrut, 2011.
• Kanat, Cüneyt, Ortaçağ Türk Devletlerinde Suç ve Ceza, İstanbul: Küre Yayınları, 2017.
• Dağlar, Abdülkadir, “Türkçe Mektupları Işığında Ebussuûd Efendi’nin Beşerî Münâsebetleri”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, XLI (2013),279-320.
• Demir, Ahmet (2006). Devlet-i Aliyye’nin Büyük Hukukçusu Şeyhülislâm Ebussu’ûd Efendi, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2006.
• Düzdağ, M. Ertuğrul, (1983). Ebussu’ûd Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul: Enderun Kitap, 1983.
• Ebussuud, Duâname-i Ebussu’ûd, İBB, Atatürk Kitaplığı, Belediye, K0792, 5a-5b, 14b.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbar, Tıpkı Basım, Ankara: Kültür Bakanlığı, 2009.
• Imber, Colin (2004). Seriattan kanuna Ebussu’ûd ve Osmanlı’da İslami hukuk, (çev. Murteza Bedir), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2004.
• İbnü’l-Edhemî, Mecmûa-i fetâvâ, Süleymaniye Ktp. Atıf Efendi Kütüphanesi, 2835.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin “Osmanlı Bilimine Toplu Bakış” Osmanlı, 8/21-23.
• Ortaylı, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, İstanbul: Kronik Yayınları 2016.
• İnalcık, Halil, Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı: Devlet Kanun, Diplomasi, İstanbul: Timaş Yayınları, 2019.
• İpşirli Mehmet, “Osmanlı Uleması” Osmanlı, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 8/71, 1999.
• Katharina Anna Ivanyi, Virtue, Piety and the Law: A Study of Birgivī Mehmed Efendī’s al-Ṭarīqa al-Muhammadiyya, A Dissertation the Degree of Doctor of Philosophy, November 2012.
• Katip Çelebi, Mizânü’l-Hak fî İhtiyâri’l-Ehakk: İslam’da Tenkit ve Tartışma Usulü, Sad. Süleyman Uludağ Mustafa Kara, İstanbul: Marifet Yayınları, 2001.
• Sariyannis, M., Ottoman Political Thought up to The Tanzimat: A Concise History, Foundation for Research and Technology-Hellas–Institute for Mediterranean Studies Rethymno, 2015
• Şahin, Kaya, Kanunî Devrinde İmparatorluk ve İktidar: Celalzade Mustafa ve 16. Yüzyıl Osmanlı Dünyası, çev. Ahmet Tunç Şen, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2014.
• Lekesiz, M. Hulusi, “XVI. Yüzyıl Osmanlı Düzenindeki Değişimin Tasfiyeci (Püritanist) Bir Eleştirisi: Birgivî Mehmet Efendi ve Fikirleri”, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1997.
• Lekesiz, M. Hulusi, “Osmanlılarda Sünnî-Hanefî Geleneğin Oluşmasında Ulemanın Rolü”, Osmanlı, Güler Eren, (ed.), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, 8/80-84.
• Martı, Huriye, Birgivî Mehmed Efendi, Ankara: TDV Yayınları 2011.
• Midilli Muharrem, “Klasik Osmanlı Hukukundaki Şer´-Örf Ayrımına Dair Modern Tartışmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 12, Sayı 23, 2014, 33-48.
• Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl, İstanbul: Phoenix Yayınları, 2017.
• Mustafa Öztürk “Zülkarneyn” TDV İslam Ansiklopedisi, 44/564.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Sufiliğine Bakışlar, İstanbul: Timaş Yayınları, 2011.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Yeniçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri: Osmanlı Dönemi, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012.
• Ortaylı, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, İstanbul: Kronik yayınları, 2016.
• Özkan Mehmet, XVI. Yüzyıl Osmanlı Alim ve Fakihi Muhammed Birgivî’nin Fıkhî Meselelere Yaklaşımı, Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• Öztürk, Yücel “Osmanlı Klasik Sisteminin Teşekkülü ve Çözülüşü” Türkiye Günlüğü, Sayı 58, Kasım-Aralık, 1999, 133-149.
• Peçevî Tarihi, haz., Bekir Sıtkı Baykal, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Schacht Joseph, İslam Hukukuna Giriş, çev. Mehmet Dağ-Abdülkadir Şener, Ankara, 1986.
• Şehabeddin, M. C. “Tekindağ, Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi” İÜ Edebiyat Fak. Tarih Dergisi, c.XVII, s.22, Mart, 1967, 54-55.
• Tuna, Korkut “Osmanlı Batılılaşma ve Bilimler” Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, VIII, 56-57.
• Tursun Bey, Târih-i Ebu’l-Feth, haz., Mertol Tulum, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1977.
• Türkan, Mustafa, Hicri Altıncı Asır Hanefî Nevâzil Edebiyatı, Ankara: İlahiyat Yay., 2020.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Müeseseleri Tarihi, Isparta: Fakülte Kitabevi, 2017.
• Yılmaz, Hüseyin, “Osmanlı Tarihçiliğinde Tanzimat Öncesi Siyaset Düşüncesine Yaklaşımlar” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2003, (231-298), 289-290.
• Yüksel, Emrullah, Mehmed Birgivî’nin Dinî ve Siyasî Görüşleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.