Sultan II. Bâyezîd Dönemine Ait Manzum Bir Akâidnâme: Nazm-ı Cevâhir

Year 2024, Issue: 21, 313 - 355, 15.06.2024

Necati İşler

https://doi.org/10.21021/osmed.1422814

Abstract

Türk edebiyatına tercüme yoluyla manzum olarak birçok eser kazandırılmıştır. Hanefî fakîhi İmâmzâde el-Buhârî (öl. 573/1177) tarafından telif edilen Ukûdu’l-Akâid isimli Arapça manzum akâid kitabı da Türkçeye manzum olarak kazandırılan eserlerden birisidir. Bu makale, Cevâhiru Ukûdi’l-Akâid ve Ukûdu’l-Cevâhir adlarıyla da bilinen bu eserin Türkçe manzum tercümesi olan Nazm-ı Cevâhir’i edebî açısından incelemeyi amaçlamaktadır. Nazm-ı Cevâhir’e kaynaklık eden Ukûdu'l-Akâid, Hanefî-Mâtürîdî kelam geleneği içerisinde telif edilmiş bir eserdir. 770 beyitten oluşan bu eser, Sultan II. Bâyezîd (1481-1512) döneminde Nazm-ı Cevâhir adıyla Türkçeye tercüme edilmiştir. Tercüme tarihi bilinmeyen bu esere ait şu anda elimizde ünik (tek) bir nüsha bulunmaktadır. Diyanet İşleri Başkanlığı kütüphanesinin yazma eserler bölümünde 005232-2 numarada kayıtlı bulunan ve sonu eksik olan nüshaya göre bu mesnevî, 792 beyittir. Mütercimini belirleyemediğimiz eser ile ilgili olarak, tespitlerimize göre herhangi bir çalışma da yapılmamıştır. Eser, eşyanın hakikatini inkâr eden Sûfestâiyye (Sofistler) grubuna reddiye ile başlamaktadır. Eserde Ehl-i Kitap, Müşebbihe, Cebriyye, Mu’tezile, Dehriyye ve Mücessime gibi diğer gruplara da başlıklar halinde reddiyeler bulunmaktadır. Nazm-ı Cevâhir, Eski Anadolu Türkçesi özelliklerini taşımaktadır. Eserin dili, döneminde yazılan dinî içerikli diğer manzum eserlere göre daha çok Arapça ve Farsça unsur barındırmaktadır. Telif tarihi ya da dönemi tespit edilenler arasında Anadolu sahasında yazılan manzum akâidnâmelerin en kıdemlisi olması ve henüz tek nüshanın tespit edilebilmiş olması, Nazm-ı Cevâhir’i İslamî Türk Edebiyatı açısından önemli kılmaktadır.

Keywords

Türk İslam Edebiyatı, Manzum Akâidnâme, İmâmzâde el-Buhârî, Ter-cüme-i Ukûdu’l-Akâid, Nazm-ı Cevâhir

A Poetic Aqāidnāmah from the Period of Sultan Bāyezīd II: Nazm-i Jawāhir

Abstract

Many works have been written in Turkish Literature through translation in verse. The Arabic poetic aqāidnāmah book called Ukūdu’l-Akāid, which was compiled by Hanafī jurist Imāmzādah al-Bukhārī (d. 573/1177), is one of the works translated into Turkish in verse. This article aims to analyze Nazm-i Jawāhir, which is the Turkish poetic translation of this work, also known as Cevahiru Ukūdi'l-Akāid and Ukūdu'l-Jawāhir, in terms of literature Ukūdu’l-Akāid, which is the source of Nazm-i Jawāhir, is a work that has been written within Hanafī-Māturīdī theological tradition. This work, consisting of 770 couplets, was translated into Turkish under the name Nazm-i Jawāhir during the reign of Sultan Bāyezīd II (1481-1512). We currently have an unique (single) copy of this work, whose translation dates are unknown. According to the missing ending copy, which is registered in the manuscript section of the Presidency of Religious Affairs library at 005232-2, this mesnevī is 792 couplets. According to our findings, no work has been done on the work whose translator could not be determined. The work begins with refutation of the Sufestaiyye (Sophists) group, which denies the reality of things. In the work, there are also refutations under the headings of other groups such as Ahl al-Kitab, Mushabbiha, Cabriyya, Mu'tazila, Dahriyya and Mucessima. Nazm-i Jawāhir has the characteristics of Old Anatolian Turkish. The language of the work contains more Arabic and Persian elements than other poetic works with a religious content written in the period. The fact that it is the oldest of the poetic aqāidnāmahs written in the Anatolian field among those whose date or period of writing has been determined and that only a single copy has been identified makes Nazm-i Jawāhir important in terms of Islamic Turkish Literature.

Keywords

Turkish-Islamic Literature, Poetic ʿAqāidnāmah, Imāmzādah al-Bukhārī, Translation of ʿUkūdu’l-ʿAkāid, Nazm-i Jawāhir

References

• Akçay, Ali İhsan. Türk Edebiyatında Manzûm Akâidnâmeler: İnceleme-Metin. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2011.
• Aksoy, Ömer Asım. “Dürrü’n-Nızām ve Nazmü’l-Cevāhir”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten 8 (1960), 145-171.
• Âlemî. Manzûme-i Terceme-i Fıkhu’l-Ekber. Ankara: Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, no. 06 Mil Yz A 2545/2.
• Ali Rıza el-Konevî el-Hâdimî. Akâidnâme (İmdâdü’l-Müslimin fî beyâni Akâidi’l-Mü’minin içinde. Kahire: 2. Basım, ty.
• Ateş, Gıyasettin. Süleyman Nahîfî’nin Zuhrü’l-Âhire Adlı Eseri. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Aydınlı, Osman. “İmâm Mâtürîdî’nin Yetiștiği İlmî Ortam ve Semerkant’ta İlim Merkezleri”. Diyanet İlmî Dergi 55 (2019), 565-599.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 3 Cilt. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 2006.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü'l-Ârifin, 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türasi’l-Arabi, 1951.
• Bayat, Fuzuli. “XVI-XIX. yy. Türk Dil Siyasetinin Oluşmasında Tekke ve Saz Şairlerinin Rolü”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/1-2 (2010), 45-63.
• Bilgin, Emrah. Reyyî Yûsuf Konevî’nin Manzum Akâid Tercümesi: Nûrü’l-hüdâ. Erzurum: Fenomen Yayıncılık, 2022.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu, 6 Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1949-1952.
• Brockelmann, Carl. Geschichte Der Arabischen Litteratur, Supplementbande, 3 Cilt. Leiden: Brill, 1937-1942. Bursalı Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri, 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333-1342.
• Ceyhan, Adem ve Okan Doğan. “Nesrü’l-Leâlî İsimli Arapça Güzel Sözler Derlemesinin Mütercimi Meçhul Bir Tercümesi ”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature 8/1 (2022), 45-85. https://doi.org/10.20322/littera.1032922
• Ceyhan, Adem ve Ramazan Ekinci. “Latîfî’nin Nesrü’l-leâlî Tercümesi: Nazm-ı Cevâhir”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 25/25 (2020), 79-190.
• Cici, Recep. “İmâmzâde Muhammed b. Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXII (İstanbul 2000), ss. 210-211.
• Çelebioğlu, Amil. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: MEB Yayınları, 1998.
• Çöğenli, M. Sadi. “Ebü’l-Feth el-Büstî ve ʿUnvânü’l-Hikem Tercümesi”. Akademik Araştırmalar Dergisi 2 (1999), 121-131.
• Çöğenli, M. Sadi. “Hızır Bey’in (ö. 863/1459) el-Kasîdetü’n-Nûniyye İsimli Manzum Risalesi ve Türkçe’ye Çevirisi". Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 52 (2015), 269-284.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları, 2009.
• Doğan, Muhammed Osman. "6./12. Yüzyıl Buhara’sında Çok Yönlü bir Âlim: İmâmzâde Eş-Şerğî El-Buhârî (öl. 573/1177) ve Ukûdu’l-Akâid fî-Fünûni’l-Fevâid İsimli Eseri". Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XIII. yy.
• Medeniyet Merkezi Konya, 2 Cilt. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019.
• Doğan, Muhammed Osman. “Bir Şerhin Hikâyesini Kovalarken Bir Hikâyenin Şerhini Bulmak: Aḥmed b. Maḥmūd el-Ḥalebī’nin Şerḥu’l-Cevāhiri’l-Muḍīʾe’si ve Nesīmī’nin Öldürülüşüne Tanıklığı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 60/1 (2019), 81-110. https://doi.org/10.33227/auifd.538951
• Düzgün, Şaban Ali. Matüridi: Kayıp Aydınlanmanın İzinde. Ankara: Otto Yayınları, 2020.
• Ebû Mansûr el-Mâtürîdî. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi, trc. Bekir Topaloğlu (İstanbul: İSAM Yayınları, 2015) Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî. Ehl-i Sünnet Akâidi (Usûlü’d-dîn), trc. Şerafeddin Gölcük (İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1988)
• Ekşioğlu, Serap. Kadı Hüseyin Ispartavî, Manzûme-i Akâid (Tenkitli Metin-Dil İncelemesi-Gramatikal Dizin). Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2012.
• Erbil, Esma. Nazm-ı Risâle-i Rûmî Ahmed'in Diliçi Çeviri Bağlamında İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Medeniyet Üniversitesi, 2020.
• Eyice, Semavi. “Dâvud Paşa Camii”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, IX (İstanbul 1994), ss. 39-40 Ferdî Ahmed Ferid. Tahmîsu Kasîdeti Yekûlu’l-Abd, Ankara: Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, no. 26 Hk 132/2.
• Firdevsî-i Rûmî. Kutb-nâme, haz. İbrahim Olgun ve İsmet Parmaksızoğlu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.
• Gök, Taner. “Şârihin Manzum Tercümesi: Şem‘î’nin Terceme-i Kasîde-i Emâlî’si”, Fatih Sultan Mehmet İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 10 (Aralık 2017), 171-204. https://doi.org/10.16947/fsmia.372623
• Gökçe, Ferhat. “Buhara’dan Anadolu’ya İmâmzâde ve Şir’atü’l-İslâm”, Orta Asya’dan Anadoluya İslami İlimler Sempozyumu Bildirileri, ed. Yakup Koçyiğit ve Aiitmamat Kariev, 174-227. Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Güler, Mehmet. “‘Âlemî/‘Âlimî’nin Manzûm Fıkhu’l-Ekber Tercümesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/39 (2015), 126-143. http://10.17719/jisr.20153913736
• Hayruddîn ez-Ziriklî. el-A‘lâm, 8 Cilt, Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Baskı, 2002.
• Hoca Sadeddin. Tâcü't-Tevârîh, 2 Cilt, İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1279.
• İlhan, Mevlüt. "Kasîde-i Emâlî’nin Türkçe Tercümeleri Üzerine", Uluslararası Ali b. Osman el-Ûşî Sempozyumu Bildirileri, ed. Ferhat Gökçe, 227-236. Bişkek: Türkiye Diyanet Vakfı-Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2018.
• İmâmzâde el-Buhârî. Ukûdu’l-Akâid fî-Fünûnü’l-Fevâid, thk. Muhammed Osman Doğan, Amman: Dârü’l-Feth, 1439.
• İslamoğlu, Abdulmecit. “Ali b. Osman el-Ûşî’nin Emâlî Kasîdesi’ne Mustafa Na‘tî’nin Yazdığı Tahmîs”, Uluslararası Ali b. Osman el-Ûşî Sempozyumu Bildirileri, ed. Ferhat Gökçe. 255-272. Bişkek: Türkiye Diyanet Vakfı-Oş Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2018.
• İşler, Necati. Muhammed b. İbrahim'in Manzum Şir'atü'l-İslam Tercümesi (Şir'a-i Manzume) (İnceleme - Tenkitli Metin). Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• İşler, Necati. “Eski Türk Edebiyatı Çalışmalarında Dijital Kaynaklar ve Uygulamalar”. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 2021), 249-272.
• Kadı Hüseyin Ispartavî. Manzûme-i Akâid, Ankara: Millî Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, no. 06 Mil Yz A 8844. Kadızâde Mehmed İlmî. Nazm-ı Akâid (Miskli Akîde). İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Atıf Efendi Koleksiyonu, no. 01558-001.
• Kadızâde Mehmed İlmî. Nazm-ı Akâid (Miskli Akîde). Kastamonu: Kastamonu İl Halk Kütüphanesi, no. 37 Hk 1101/4.
• Karaağaç, Hilmi. “Osmanlı’dan Bugüne Manzûm Akâid Risaleleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14/28 (Ekim 2018), 99-118.
• Karaca, Songül. Kadızâde Mehmed Efendi, Manzûme-i Akâid (İnceleme-Tenkitli Metin). Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2012.
• Kartal, Ahmet. Doğu’nun Uzun Hikâyesi, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2014.
• Kaside-i Emâlî Tercümesi. Bursa İl Halk Kütüphanesi, no. 697.
• Kâtip Çelebi. Keşfü’z-Zunûn an-Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, çev. Rüştü Balcı, 5 Cilt, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
• Katip Çelebi. Tuhfetü'l-Kibâr fî Esfâri'l-Bihâr, haz. İdris Bostan, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi, 2018.
• Kavakcı, Yusuf Ziya: XI. ve XII. Asırlarda Karahanlılar Devrinde Mavara’al-Nahr İslâm Hukukçuları, Ankara: Sevinç Matbaası, 1976.
• Kemikli, Bilal. “Popüler Dinî Kültürümüze Dâir Bir Manzûme ve Üç Şair - “Hudâ Rabbim” Manzûmesi Etrafında Tartışmalar”, İslâmî Araştırmalar 14/3-4 (2001), 492-500.
• Kiremitçi, Ferdi. “Klasik Türk Edebiyatında Öğretici Mensur Eserleri Nazma Aktarma Çalışmaları ve Sâdıkî’nin Manzûm Akâid-nâme Örneği”, Turkish Studies 7/1 (2012), 1501-1539. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2939
• Konyalı Muhyi. Tercüme-i İbtidaname. ed. Cihan Okuyucu - Sadık Yazar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018.
• Köksal, M. Fatih. “Metin Neşrinde Vezinle İlgili Problemler, Bazı Tespit ve Teklifler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 3 (2009), 63-86. https://doi.org/10.15247/dev.33
• Köprülü, Fuad. Edebiyat Araştırmaları, Ankara: TTK Basımevi, 1999.
• Kutlu, Sönmez. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, Ankara: Otto Yayınları, 2018.
• Kürkçüoğlu, Kemâl Edip. “Lâmiyye-i Kelâmiyye”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1-2 (1954), 1-21.
• Lehçediz, Tanıklı Tarihsel ve Çağdaş Türkçe Sözlük. “Aranan: Han Bâyezîd”. Erişim 9 Ocak 2023. https://www.lehcediz.com
• Leknevî. el-Fevâʾidü’l-Behiyye, nşr. M. Bedreddin Ebû Firâs, Kâhire: 1324.
• Levend, Agâh Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: TTK Yayınları, 1998.
• Luvîs Ma‘lûf el-Yesûî. el-Müncid fi’l-Luga, Beyrut: Darü’l-Maşrik, 1992.
• Mecek, Süleyman. Reyyî'nin Kitâb-ı Rûşenî İsimli Manzum Ferâizi (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2010.
• Mehmed Süreyya. Sicill-i Osmanî, 6 Cilt, haz. Nuri Akbayar ve Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Nazm-ı Cevâhir. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler Koleksiyonu, no. 005232-2.
• Okuyucu, Cihan ve Sadık Yazar. Bosnalı İntizâmî: XVI. Yüzyıldan Bir Kâtibin Sergüzeşti, Tuhfetü’l-İhvân, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Özcan, Gülsüm. Manzûme-i Akâid-i Seyyidî. Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi, 2013.
• Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Âlimleri, Ankara: TDV Yayınları, 2018.
• Özervarlı, M. Sait. “el-emâlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XI (İstanbul 1995), ss. 73-75.
• Özfırat, Bayram. Tokatlı İshâk Efendi’nin Nazmu’l-Ulum, Nazmu’l-Le’âlî ve Manzume-i Keydâni Adlı Mesnevîleri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006.
• Öztürk, Necdet. Hadîdî Tarihi (Manzum Osmanlı Tarihi 1285-1523), İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2015.
• Recaizade Mahmud Ekrem. Ta’lîm-i Edebiyât, İstanbul: Mihran Matbaası, 1299.
• Saraç, M. A. Yekta. “Klâsik Edebiyat Bilgisine Göre Divan Şiirindeki Ahenk Öğeleri”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 67/37 (Eylül 2012), 105-136.
• Saraç, M. A. Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi (Belağat), İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2010.
• Sivridağ, Abdullah, Ahmet Özkılınç, Ali Coşkun ve Murat Yüzbaşıoğlu. 75 Numaralı Gelibolu Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri (925/1519), Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Süslü, Zahir ve Şahin Şimşek. “Ahmed Ferîd’in Manzûme-i Se Zebân-ı Akâid-i Adûdî Adlı Eseri (Edisyon Kritik ve Çeviri)”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature 8/2 (2022), 1738-1789. https://doi.org/10.20322/littera.893436
• Tâhiru’l-Mevlevî. Edebiyat Lügati, İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
• Taneri, Aydın. "Han", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XV (İstanbul 1997), ss. 517-518.
• Tekin, Şinasi. “The Turkish Translation of Bedvü’l-Amâlî in Quatrians”, Journal of Turkish Studies 4 (1980), 157-206.
• Tercüme-i Bedʾü’l-Emâlî. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, Yazma Eserler, no. 006816/9.
• Terceme-i Kasîde-i Nûnîye. Ankara: Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, no. 06 Mil Yz A 2962/1.
• Terceme-i Kasîdetu’n-Nûnîye. Ankara: Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, no. 06 Mil Yz A 5259/2.
• Timurtaş, Faruk Kadri. Eski Türkiye Türkçesi, İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Topaloğlu, Bekir ve İlyas Çelebi. Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İSAM Yay, 2019.
• Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. “Visâlî Bekir Sıdkı Halıcıoğlu”, Erişim 7 Eylül 2022. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/visali-bekir-sidki-halicioglu
• Türk, Vahit. Ali Şir Nevâyî - Nazmü’l-Cevâhir (Hz. Ali’nin Hikmetleri), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2006.
• Ungan, Suat. “Türkçenin Yazı Dili Oluşum Sürecindeki Karşılaştığı Bazı Tutumlar”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20 (2008), 299-316.
• Ünver, İsmail. "Mesnevî", Türk Dili Dergisi: Türk Şiiri Özel Sayı-II: Divan Şiiri 415-417 (1986), 433-450.
• Visâlî Dîvânı. “Emâlî Kasîdesi’nin Tercümesi Bölüm 1”, Erişim 7 Eylül 2022. http://visalidivani.com/TR/sohbetler/hakikat-ve-marifet-sirlari/emali-kasidesinin-tercumesi-bolum-1.html Visâlî Dîvânı. “Hacı Bekir Sıdkı Visâlî Hazretleri Hayatı”, Erişim 7 Eylül 2022. http://www.visalidivani.com/TR/haci-bekir-sidki-visali-hz/hayati.html
• Yavuz, Kemal. “Âşık Paşa’nın Dil Üzerine Düşünceleri ve Türkçeye Hizmetleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 32 (2012), 223-244.
• Yazar, Sadık. Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2011.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Said. “Ebü’l-Feth Büstî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ek-I (Ankara 2020), ss. 226-228.
• Yazıcıoğlu, Mustafa Said. “Hızır Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XVII (İstanbul 1998), ss. 413-415.