Özbekistan`da Yaşayan Azerbaycanlı Toplumu: Tarihsel-Demografik Araştırma

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 27 - 52, 30.06.2018

Seide Kuliyeva

Öz

Bağımsız Azerbaycan ve Özbekistan Cumhuriyetleri
arasındaki ilişkilerin gelişmesinde Özbe­kistan'da yaşayan Azerbaycanlıların
önemli bir yeri vardır. Tarihin farklı dönemlerinde bölgeye göç eden
Azerbaycanlılar, Özbekistan'ın politik, ekonomik ve kültürel hayatında aktif
olarak rol almak­tadırlar. Aynı zamanda tarihi, milli, dini ve manevi bağlı
oldukları toplumda Azerbaycanlı oldukla­rını unutmamakta ve bir yabancı olarak
kabul edilmemektedirler.

Azerbaycanlılar örgütlenmeğe 20. yüzyılın
sonlarında başlamışlardır. O yıllarda Ermenistan'ın Azerbaycan'a karşı
saldırısı Özbekistan kamuoyunu hareketlendirmiş ve Azerbaycanlılarla birlikte Karabağ'a Yardım Komitesi tesis
edilmiştir. Bugün hala Azerbaycan'ın Özbekistan'daki büyükel­çiliği nezdinde
Haydar Aliyev adına Azerbaycan Kültür Merkezi ve Özbekistan- Azerbaycan Kültür
Merkezleri Assosiasiyası bu amaçla faaliyetini sürdürmektedir.

Sovyet döneminde yapılan nüfus sayımından
Özbekistan nüfusunun etnik yapısı ile ilgili veri­leri analiz ederek ülkede
yaşayan Azerbaycanlıların sayısını da tespit etmek mümkün olmaktadır. Işte bu
kaynaklara göre, Azerbaycanlıların genel olarak Andijan, Fergana ve
Semerkant'te yaşadık­ları bilinmektedir.

Bu
çalışmada yukarıda belirtilen tüm bu hususlar incelenmektedir. Nitekim
Özbekistan'da gerçekleştirilen nüfus sayımı bilgileri, Özbekistan ve
Azerbaycan'da yayınlanmış istatistiksel veriler ve diaspora kuruluşlarının
faaliyetine dair araştırmalar bu çalışmanın araştırma konusu olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Azerbaycanlılar, Özbekistan, göç, diaspora, Azerbaycan Kültür Merkezleri Assosiasiyası

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Rossiyskiy Gosudarstvenniy Arhiv Ekonomiki, Vsesoyuznaya Perepisı Naseleniya 1959 Qoda, Naçionalınıy Sostav Naseleniya Po Respublikam SSSR, fond 1562, opisı 336, ed.xr.1566а-1566d. Rossiyskiy Gosudarstvenniy Arhiv Ekonomiki, Vsesoyuznaya Perepisı Naseleniya 1970 Qoda, Naçionalınıy Sostav Naseleniya Po Respublikam SSSR, fond 1562, opisı 336, ed.xr.3998-4185. Rossiyskiy Gosudarstvenniy Arhiv Ekonomiki, Vsesoyuznaya Perepisı Naseleniya 1979 Qoda, Naçionalınıy Sostav Naseleniya Po Respublikam SSSR, fond 1562, opisı 336, ed.xr.6174-6238. Rossiyskiy Gosudarstvenniy Arhiv Ekonomiki, Vsesoyuznaya Perepisı Naseleniya 1939 Qoda. Naçionalınıy Sostav Naseleniya Po Respublik SSSR, fond 1562, opisı 336, ed.xr.966-1001. Yayınlanmış Arşiv Belgeleri Vsesoyuznaya Perepisı Naseleniya 17 dekabrı 1926 qoda. Narodnostı i rodnoy yazık SSSR. Tabliça I, Naselenie Po polu, Narodnosti i kateqoriyam naselennıx mest po Soyuznım Respublikam, Тоm 10, İzdanie ÇSU Soyuza SSR, Moskva, 1928, s.16-17 Kitap ve Makaleler ALİYEV, Haydar. Mustagilliyimiz ebedidir: çıhışlar, nitkler, beyanatlar, mektublar, müsahibeler, 10. cild, Azerneşr Yayınevi, Bakı 1998. Azerbaycan Diasporu: Büyük Yolun Başlanğıcı, Çaşıoğlu Yayınevi, Bakı 2006. Azerbaycan Diasporu: Ensiklopedik Melumatlar Toplusu, Çaşıoğlu Yayınevi, Bakı 2012. Azerbaycan Tarihi, Elm Yayınevi, Bakı, 1993-2003. Yeddi cildde. Azerbaycanın Demografik Göstericileri, Devlet Statistik Komitesi Yayınevi, Bakı 2017. BARTOLD, Vasiliy, Rabotı Po Istorii I Filoloqii Tyurkskix I Monqolıskih Narodov, İzdatelstvo Vostoçnaya Literatura, Moskva 2002. BARTOLD, Vasiliy, Soçineniya v 9-ti Tomax. Tom 3. Rabotı Po Istoriçeskoy Qeoqrafii. Kratkiy Obzor Istorii Azerbaydjana, İzd.Nauka, Moskva 1965. Dünya Azerbaycanlılarının I Kurultayı (9-10 Kasım 2001 yıl), Azerbaycan Yayınevi, Bakı 2002. Dünya Azerbaycanlılarının II Kurultayı, Çaşıoğlu Yayınevi, Bakı 2006. KULİYEVA, Seide, “XIX-XX Esrlerde Azerbaycanda Baş Veren Migrasiya Proseslerinin Nezeri Araştırılması”, Narodı Evrazii. “İstoriya, Kulıtura I Problemı Vzaimodeystviya”, Materialı mejdunarodnoy nauçno-praktiçeskoy konferençii, 5-6 aprelya 2012 qoda, İzdatelıstvo Soçiosfera, Penza-Baku-Belostok 2012, s. 262-274. MAKSAKOVA, Lyudmila, Uzbekistan V Sisteme Mejdunarodnıx Miqraçi: Postsovetskie Transformaçii. Otrajenie V Miqraçiyax, İzdatelıstvo İT "АdamantI", Moskva 2009. Miqraçiya naseleniya v stranax SNQ: 1996 q., Otçet Mejdunarodnoy Orqanizaçii Po Miqraçii, İzdatelıstvo Technical Cooperation Center for Europe and Central Asia, Geneva 1998. PAŞAYEVA, Ganire, “Azerbaycan Diasporunun Inkişaf Istigametleri”, Dirçeliş - XXI Esr Dergisi, №141-142, Bakı 2010, s.349-355. RUİNTEN, Sevinc, Azerbaycan Türk Devletleri Ile Siyasi Alakalar Sisteminde (XX esrin 90-cı illeri), Adiloğlu Yayınevi, Bakı, 2005. “Turki”, Ençiklopediçesciy Slovarı Broqrauza i Efrona, Тоm ХХХIV (67), SPB.: Semenovskaya Tipo-Litoqrafiya İ.A.Efrona, Sankt-Peterburq 1901. “Tyurki”, Ençiklopediçesciy Slovarı Broqrauza i Efrona, Тоm ХХХIV (67), SPB.: Semenovskaya Tipo-Litoqrafiya İ.A.Efrona, Sankt-Peterburq 1901. Uzbekiston Umumiy Uyimiz, Uzbekistan Neşriyet Matbaa İjodiy Uyii, Toşkent 2004. İnternet Kaynakları 2017 Yilning Asosiy Iqtisodiy Vа Ijtimoiy Ko`Rsаtkichlаri, O‘zbekiston Respublikаsi Dаvlаt Stаtistikа Go‘mitаsi, https://stat.uz/uploads/doklad/2017/yanvar-dekabr/uz/demogragiya-yanvar-dekabr-uz.pdf (Erişim Tarihi: 25.05.2018) Dünya Azerbaycanlılarının I Kurultayı, Yurtdışında yaşayan Azerbaycanlılardan Sorumlu Devlet Komitesi, http://diaspora.gov.az/index.php?options=content&id=423 (Erişim Tarihi: 01.06.2018) Dünya Azerbaycanlılarının II Kurultayı, Yurtdışında yaşayan Azerbaycanlılardan Sorumlu Devlet Komitesi, http://diaspora.gov.az/index.php?options=content&id=39 (Erişim Tarihi: 30.05.2018) Dünya Azerbaycanlılarının III Kurultayı, Yurtdışında yaşayan Azerbaycanlılardan Sorumlu Devlet Komitesi, http://diaspora.gov.az/index.php?options=content&id=359 (Erişim Tarihi: 30.05.2018) Etniçeskiy Atlas Uzbekistana, ООFS-Uzbekistan i LİA “R.Elinina”, 2002, https://web.archive.org/web/20140323151517/http://topreferat.znate.ru/pars_docs/refs/61/60926/60926.pdf (Erişim Tarihi: 02.06.2018) Haydar Aliyev adına Azerbaycan Medeniyyet Merkezi, Haydar Aliyev Adına Azerbaycan Medeniyyet Merkezi, http://azculture.uz/az/index.html (Erişim Tarihi: 01.06.2018) Konstituçia Respubliki Uzbekistan, http://lex.uz/docs/35869 (Erişim Tarihi: 20.05.2018) O`zbekiston Respublikasining Demografik Holati, O‘zbekiston Respublikаsi Dаvlаt Stаtistikа Go‘mitаsi, https://stat.uz/ru/433-analiticheskie-materialy-ru/2055-demograficheskaya-situatsiya-v-respublike-uzbekistan (Erişim Tarihi: 20.05.2018) Raboçiy Arhiv Goskomstata Rossii, Vsesoyuznaya Perepisı Naseleniya 1989 qoda. Naçionalınıy Sostav Naseleniya Po Respublikam SSSR, Tabliça 9s. Raspredelenie naseleniya po naçionalınosti i rodnomu yazıku, http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=4 (Erişim Tarihi: 05.05.2018) Respublikanskiy Azerbaydjanskiy Naçionalınıy Kulıturnıy Çentr, Respublikanskiy Azerbaydjanskiy Naçionalınıy Kulıturnıy Tsentr: http://raznkc.uz/index.php?option=com_content&view=article&id=46&Itemid=58 (Erişim Tarihi: 02.06.2018)