Yeni Belgeler Işığında 14 Temmuz 1958 Irak İhtilali ve Türkiye’nin Irak’ın Kuzeyine Müdahale Tasarıları

Year 2022, Volume: 6 Issue: 1, 184 - 217, 07.07.2022

Tuğrul Bakır

Abstract

14 Temmuz 1958 Irak İhtilali Soğuk Savaş Dönemi’nde Orta Doğu’da gerçekleşen önemli olgulardan bir tanesidir. Irak içerisinde Irak Krallığı’nın yıkılıp Irak Cumhuriyeti’nin ilan edilmesi ile sonuçlanan ihtilal, birçok yayına konu olmuş ve tüm yönleri ile aydınlatılmıştır. Ancak gerek Irak’ın bağlı bulunduğu Bağdat Paktı’nın varlığı gerekse ABD- Sovyetler Birliği arasında bölgesel rekabetin arttığı bir döneme denk gelmesi nedeniyle ihtilal bölgedeki ülkeler için hayati sonuçlar doğurmuştur. Bu ülkelerden biri olan Türkiye Cumhuriyeti ise darbeye en şiddetle karşı çıkan ülkelerin başında gelmektedir. Menderes yönetimi darbenin hemen ardından Irak’a müdahale yolları aramaya başlamıştır. Literatürde genel olarak Türkiye’nin müdahale etme isteğinin Irak’ın Sovyetler Birliği uydusu olması böylece Sovyetler Birliği tarafından çevrelenme tehlikesini bertaraf etme çabası olduğu yorumları yapılmaktadır. Ancak son yıllarda ABD arşivlerinde araştırmacılara açılan belgeler Türkiye’nin müdahale motivasyonunun Sovyetler Birliği yayılmasını engelleme amacının çok ötesinde, Mîsâk-ı Millî sınırları içerisinde görülen Kerkük ve Musul’un geri alınması olduğunu ortaya çıkarmaktadır. Bu makalede ilk olarak kısaca Irak İhtilali’nden bahsedilecek, ardından Türkiye’nin Irak’a müdahale tasarıları yeni belgeler ışığında değerlendirilerek literatüre katkı yapılması amaçlanacaktır.

Keywords

Irak, Musul, Demokrat Parti, Mîsâk-ı Millî, ABD, Türkiye

14 July 1958 Iraqi Revolution and Turkey's Intervention Drafts in the North of Iraq In The Light of the New Documents

Abstract

Iraqi Revolution of 14 July 1958 is one of the important phenomenon which carried out in Middle East during the Cold War Period. The revolution in Iraq that resulted in the collapse of the Kingdom of the Iraq and decleration of the Republic of Iraq has been major subject of the academic publications and has illuminated in all aspect. However, the revolution had vital consequences for the countries in the region, as it coincided with a period of increased regional competition between the US-Soviet Union and existence of the Baghdad Pact to which Iraq was affiliated. Türkiye Republic as one of the being affected counrty was one of the countries that strongly opposed the coup. Menderes Management started to find a way of intervention to Iraq after revolution began in the country. Generally in literature, it is interpreted that Turkey's desire to intervene is an effort to eliminate the danger of being surrounded by the Soviet Union, since Iraq is a satellite of the Soviet Union. But, in the light of the new documents which opened to researchers in US archives has shown that Türkiye’s motivation of the intervention was far beyond the purpose of preventing the expansion of the Soviet Union in the region. Real purpose of Türkiye was the reclaiming of the Kerkuk and Musul where stay in Misak-ı Milli borders in the eyes of Turks. First of all İn this article, it will be mentioned Iraqi Revolution, after that it will be aimed to contribute to the literature by evaluating Türkiye's intervention plans in Iraq in the light of new documents.

Keywords

Iraq, Musul, Democrat Party, Misak-ı Milli, ABD, TÜRKİYE

References

• Abdurrezak el-Hasani, Tarih’ül Vüzerat’ül İrakiyye, 9.Cilt, Matba’a’tul İrfan, Seyda 1969.
• Aydemir, Şevket Süreyya, İkinci Adam, C. 3, Remzi Yayınevi, İstanbul 1988.
• Bağcı, Hüseyin, Türk Dış Politikasında 1950’li Yıllar, METU Press, Ankara 2001.
• Galip, Sabih Ali, Kıssat Sevret 14 Temmuz ve’l Dubat El ’Ahrar, Dar’el Cahız, Bağdat, 1971.
• Harries, George S., Troubled Alliance: Turkish-American Problems in Historical Perspective, 1945-71, American Enterprise Institute for Public Policy Research, Stanford 1972. Kürkçüoğlu, Ömer, Türkiye’nin Arap Orta Doğusuna Karşı Politikası (1945-1970), Barış Kitap, Ankara.
• Robinson, Richard. D., The First Turkish Republic: A Case Study in National Development, Harvard University Press, Cambridge, 1963.
• Sander, Oral, Türk Amerikan İlişkileri 1947-1964, İmge Yayınları, İstanbul, 2016.
• Sanjian, Ara Garabed Krikor, Turkey And Her Arab Neighbours 1954-1958, ProQuest LLC, Ann Arbour, 2017.
• Şentürk, Doğan, Orta Doğu’da Arap Birliği Rüyası ve Saddam’ın Ba’as’ı, Alfa Yayınları, İstanbul, 2013.
• Yeşilbursa, Behçet Kemal, Bağdat Paktı, Vakıfbank Yayınları, İstanbul, 2019.
• Zübeyde, Muhammed Hüseyin, Sevret 14 Temmuz 1958 fi’l Iraq, Bağdad, 1983.