Ali Fuat Başgil, Eşref Edib ve Osman Yüksel Serdengeçti’nin Menderes İktidarının Din Politikalarına Bakışı (1951-1954)

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 97 - 121, 31.12.2023

İlker Bayram

Öz

Bu çalışmada İkinci Menderes Hükümeti’nin (1951-1954) dine yönelik uygulamaları ve ilgili konudaki siyasetine Ali Fuat Başgil, Eşref Edip ve Osman Yüksel Serdengeçti’nin yaklaşımları incelenmiştir. Bahsi geçen kişiler dönemin Türkiyesinde etkili olan muhafazakâr aydınlardır. Dolayısıyla incelenen süreçte dine yönelik politikaları ve halka yansımasını, kaleme aldıkları yazılarla oldukça iyi yansıtabilmişlerdir. Bu sebeple bu çalışmada Başgil, Edip ve Serdengeçti’nin Menderes iktidarına yaklaşımları değerlendirilmiştir.
Menderes’in iktidara gelmesinin hemen ardından din hürriyeti ile ilgili umut verici sözleri ve muameleleri hem halk arasında hem de muhafazakâr basında heyecan oluşturmuştur. Ancak Menderes’in, bu olumlu yaklaşımını özellikle 1952 yılında yaşanan Malatya Hadisesi sonrasında devam ettirmediği görülmüştür. Hatta Menderes’in cumhuriyet inkılaplarına, Atatürk’e ve laikliğe en fazla kendisinin bağlı olduğunu ispat etmeye yönelik icraatlarının olduğu tespit edilmiştir. Tüm bunlara rağmen incelenen dönemdeki halk; dinî hürriyete daha fazla önem atfeden Millet Partisi, İslam Demokrat Partisi gibi partilere yönelmemiştir. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’nin karşısında bahsi geçen partilerin iktidara gelebilme ihtimallerine halkın inanmaması buna sebep olarak gösterilebilir. Bununla birlikte dinini özgürce yaşamak isteyen vatandaşlar Menderes iktidarı boyunca da öncekilere benzer sıkıntıları yaşamıştır.

Anahtar Kelimeler

Adnan Menderes, Ali Fuat Başgil, Demokrat Parti, Eşref Edip, Osman Yüksel Serdengeçti, Türk Siyasal Hayatı

Kaynakça

• Akgündüz, A. (2015). Arşiv Belgeleri Işığında Bediüzzaman Said Nursi ve İlmi Şahsiyeti / Beşinci Kitap (Yeni Said 1949-1957). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Aktay, Y. (2006). İslamcılıkta Muhafazakâr Bakiye. T. Bora, & M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce – Muhafazakârlık. C. 5. s. 346-360. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arabacı, C. (2004). Eşref Edib Fergan ve Sebilürreşad Üzerine. T. Bora, & M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce-İslamcılık. s. 96-128. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ateş, S. (2018). Türkiye'de Din Politikaları ve Din-Siyaset İlişkisi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Atilhan, C. R. (1 Mayıs 1951). Zulmün Sesi Yükseldi. Hür Adam, s.1.
• Bağrıyanık (10 Ağustos 1952). Hak Yolunda Bağrıyanık Yolcular. s. 1.
• Bakiler, Y. B. (2019). Serdengeçti Geldi Geçti. İstanbul: Yakın Plan Yayınları.
• Başgil, A. F. (Nisan 1952). İrtica Yoktur Efendiler. Sebilürreşad. S. 124. s.378.
• Başgil, A. F. (Haziran 1952). Laiklik Meselesi ve Din Hürriyeti. Serdengeçti, S. 15-16. s. 1, 3.
• Başgil, A. F. (2007). Din ve Laiklik. İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Bora, T. (2016a). Adnan Menderes. M. K. Kaynar içinde, Türkiye'nin 1950'li Yılları. s. 331-348. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2017). Cereyanlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2018). Türk Sağının Üç Hali - Milliyetçilik, Muhafazakârlık, İslamcılık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T., & Erdoğan, N. (2006). "Biz Anadolu'nun Bağrı Yanık Çocukları..." Muhafazakâr Popülizm. T. Bora, & M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce – Muhafazakârlık. C. 5. s. 632-644. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bölükbaşı, D. (2005). Türk Siyasetinde Anadolu Fırtınası Osman Bölükbaşı. İstanbul: Doğan Kitap. Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi (1946) Demokrat Parti Programı. s. 4.
• Çetinsaya, G. (2004). İslamcılıktaki Milliyetçilik. T. Bora, & M. Gültekingil içinde, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce-İslamcılık. s. 420-421. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çınar, M. (10 Temmuz 2020). Islamist Activism in Turkey. The Oxford Handbook of Turkish Politics. (G. M. Tezcür, Dü.) Oxford, İngiltere: Oxford University Press.
• Çınar, M., & Gencel Sezgin, İ. (2013). Islamist Political Engagement in the Early Years of Multi-party Politics in Turkey: 1945-60. Turkish Studies. C. 14. S. 2. s. 329-345.
• Demirli, A. (2020). Demokrat Parti ve Laiklik. İstanbul: Nota Bene Yayınları.
• Duman, D. (1997). Demokrasi Sürecinde Türkiye'de İslamcılık. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları.
• Duman, D. (Mart 2016). Demokrat Parti'nin İslami Gazete ve Dergilerle İlişkisi (1946-1960). Tarih Okulu. S. 25. 127-154.