Mahtumkulu Firaki'nin Divanında Dini Motifler

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 39 - 56, 31.12.2023

Mustafa Baş

Öz

Ahmet Yesevi, Süleyman Bakırgani, Celalalettin-i Rumi, Yunus Emre, Karacaoğlan, Dadaloğlu, Köroğlu, Aşık Seyrani, Pir Sultan Abdal gibi isimlerini sayabileceğimiz şairler söylemleri ile yıllar boyunca Türk toplum hayatına damga vurmuş, sosyal hayatı farklı yönleri ile dile getirmiş, yaşadıkları dönemin dini ve sosyal anlayışlarının doğru ve yanlış taraflarını dizelerine aktarmışlardır. Bu şairler yaşadıkları dönemde toplumun hem manevi güçleri hem moral yönünden destekçileri olmuşlardır. Dile getirdikleri mısralar dilden dile dolaşmış, halkın kabulünde şarkı, türkü ve bir özdeyiş yol gösterici özellikler taşımıştır. Bütün Türk devlet ve topluluklarında tanınan Türkmenlerin millî şairi Mahtumkulu Firaki de dile getirdiği şiirleri ile bir taraftan yaşadığı dönemin sosyal şartlarını bize aktarırken diğer taraftan yaşanan olumsuzluklara çare aramıştır. Kendinden önceki şairleri de okuyan Mahtumkulu canlı Türkmen şivesiyle ve sade bir üslupla yazdığı şiirleri ile Türkmen edebi dilinin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Divanında dini motiflerin sıkça yer aldığı Mahtumkulu, birlik ve beraberliğin önemine vurgu yaparak Türkmen dayanışmasını sağlamaya çalışmıştır. Yaşadığı dönemde toplumsal huzursuzluğa sebep olan din adamları, idareciler, fakirleri ezen zenginler, rüşvet yiyen kethüdalar gibi figürleri yeren söylemlerde bulunmuştur. Din adamlarının dünyalık peşinde koşmalarını, adli mercilerin rüşvet ile karar verdiğini, alimlerin bilgileriyle amel etmediklerini, devletin başına iş bilmezlerin geldiğini, bu sebeplerden ötürü herkesin birbirine düşman olduğunu mısralarına aktarmıştır. Tasavvufi anlamdaki manevi tecrübelerini ve yükselmelerini de şiirlerine aktaran şair; dinin emir ve yasaklarına sık sık vurgu yapmış, bunlar yerine getirilmediği takdirde karşılaşılacak dünyevi ve uhrevi sonuçlara dikkat çekmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mahtumkulu, Din, Şiir, Toplum, Bade İçme, Türkmen

Kaynakça

• AŞIROV, Annagurban, Mahtumkulu Bütün Eserleri 2 Cilt, Ter. Abdurrahman Güzel v.d. Ankara: Türksoy Yayınları, 2014
• EL BUHARİ, Muhammed b. İsmail, El Cami’us Sahih, Mısır, Mısır: Matbaat el-Meymeniyye, 1323
• ERSOY, Mehmet Akif, Safahat, Haz. M. Ertuğrul Düzdağ, İstanbul: Sütun Yayınları, 2007
• ET TİRMİZİ Muhammed b. İsa, El-Cami‘u’l-Kebir. Thk. Beşar Avvad Maruf. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Garb’il-İslamiyye, 1996
• KAHRAMAN, Alim, Mahtumkulu, TDV İslam Ansiklopedisi, 27. Cilt, Ankara: İSAM Yayınları, 2003
• Kaşgarlı Mahmut, Divan-ı Lügat’üt-Türk (Çev. Seckin Erdi-Serap Tuğba Yurteser), İstanbul: Kabalcı, 2005
• ŞİŞMAN, Bekir Günümüz Âşıklarında “Rüya Ve Bâde Motifi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 8 Sayı: 41 Volume: 8 Issue: 41 Aralık 2015 December 2015, 317 www.sosyalarastirmalar.com ISSN: 1307-9581.
• YESEVİ, Hoca Ahmet, Dîvân-ı Hikmet, Editör: Mustafa Tatcı, Ankara: Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2016
• YÜKSEL, Hüseyin Avni. Aşık Seyrani 1. Baskı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1987
• DAĞLI, Hacı, Aşık Edebiyatında Bade İçme Motifi ve Şamanizmdeki Benzerliği, https://www.academia.edu/39246107/%C3%82%C5%9EIK_EDEB%C4%B0YATINDA_BADE_%C4%B0%C3%87ME_MOT%C4%B0F%C4%B0_VE_%C5%9EAMAN%C4%B0ZMDEK%C4%B0_BENZERL%C4%B0%C4%9E%C4%B0, Erişim: 07.12.2023