XVI. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Istabl-ı Âmire Serrâcları

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 56 - 88, 05.07.2024

Ayşe Karahan

Öz

Türk ve İslâm devletlerinin kurumsal geleneklerini tevarüs eden ve bunu kendi ihtiyaçlarına göre sentezleyip orijinal bir teşkilât yapısı oluşturan Osmanlı Devleti’nde de padişahların hayvanlarının barındığı ahırlar ve bunların idaresiyle ilgili bürokratik bir organizasyon vardı. İstanbul’daki Topkapı Sarayı’nın (Saray-ı Cedîd-i Âmire) inşasının ardından bu bürokratik organizasyon “Istabl-ı Âmire” adıyla zikredilmeye başlanmıştı. Zamanla Istabl-ı Âmire teşkilâtının büyük âhûr ve küçük âhûr olarak iki idarî birime ayrıldığı ve 883 (1478)’teki tespit edilen ilk mevâcib kaydından itibaren 17. yüzyıla değin personel ve bölük sayılarında yukarı doğru bir eğim gösterdiği görülmektedir. Istâbl-ı Âmire’de görev alan en kalabalık hizmetli grubunu serrâclar oluşturmaktaydı. Serrâclar, Istabl-ı Âmire’deki atlarda kullanılmak üzere zarif, dayanıklı ve kıymetli eyerler ile koşum takımları imâl eden zanâatkarlardı. Büyük mîrâhûrun idaresindeki serrâclar serrâcîn-i hassa veya ve küçük mîrâhûrun idaresindekiler serrâcîn-i bargir, serrâcîn-i bargirân-ı tavîle veya ikinci serrâclar olarak adlandırılmaktaydı. Bu çalışmada, serrâcların Istâbl-ı Âmire Teşkilâtı içerisindeki yeri, atamaları, memleket kökenleri hakkında 16. yüzyıl arşiv belgeleri ışığında değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Istabl-ı Âmire, serrâclar, büyük âhûr, küçük âhûr

Kaynakça

• AFYONCU, Erhan, “Mevâcib”, TDVİA, XXIX, s. 418-420.
• AHMED REFİK, “Fatih Devrine Ait Vesikalar”, TOEM, 49/62, (1335-1337), s. 1-58.
• AHISHALI, Recep, “Terakkî”, TDVİA, XL, s. 479-481.
• AYDIN, Bilgin, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Mukayeseli İstatistik Faaliyetleri ve Kanunî Dönemine Ait Bir Mevâcib Defteri”, Yücel Dağlı Anısına, Turkuaz yay., İstanbul 2011, s. 53-78.
• AYVERDİ, İlhan, Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2010.
• BARKAN, Ömer Lûtfi, “974-975 (M. 1567-1568) Malî Yılına Âit Bir Osmanlı Bütçesi”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XIX/1-4, (1957-1958), s. 277-392.
• AYN ALİ EFENDİ, Risâle-i Vazîfe-Horân ve Merâtib-i Bendegân-ı Âl-i Osmân, (nşr. Ahmed Akgündüz, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri içerisinde), IX, Osmanlı Araştırmaları Vakfı yay., İstanbul 1996.
• DİNGEÇ, Emine, Osmanlı Sarayında At, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı yay., Ankara 2020.
• DÖŞEMETAŞ, Ömer, 27 Numaralı Mühimme Defteri’nin Özet, Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (1-140), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Erzurum 2014.
• GÖK, Abbas, 62 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi (s. 135-271), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2021.
• İNALCIK, Halil, “Gönüllü”, EI2, II, s. 1120-1121.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Arpa Emini”, TDVİA, III, s. 392.
• KARABULUT, Fatih, 1556-1157 (H. 963-964) Tarihli Divan-ı Hümâyûn Ruûs Defteri (s.126-243) Metin-Değerlendirme-Dizin, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ 2015.
• KARAMANLI NİŞANCI MEHMED PAŞA, “Osmanlı Sultanları Tarihi”, Osmanlı Tarihleri, I, çev. Konyalı İbrahim Hakkı, Türkiye yay., İstanbul 1949.
• KAYA, Kenan, 11 Numaralı Mühimme Defteri’nin (H. 978-986/1570-1578) Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019.
• KOÇU, Reşad Ekrem, “Arpa Emini, Arpa Eminliği”, İstanbul Ansiklopedisi, II, s. 1053-1054.
• NECİPOĞLU, Gülru, 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı Mimarî, Tören ve İktidar, çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi yay.
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Gönüllü”, TDVİA, XIV, s. 152-154.
• _________________, “Istabl”, TDVİA, XIX, s. 203-206.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I, II, III, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, TTK Yay., Ankara 1988.
• YAZICI, Murat, 39 Numaralı Mühimme Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s. 119-240), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2013.
• YEŞİLBAŞ, Tayfun, 2 Numaralı Mühimme Defteri (963/1555) Değerlendirme-Transkripsiyon (1-102), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019.