Türkmen Türkçesinde Kan Sözcüğünün Kavramsallaştırılması

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 196 - 210, 05.07.2024

Savaş Şahin

Öz

Tıp literatüründe damarların içinden akan ve insana hayat veren kırmızı bir sıvı olarak tanımlanan kan Türk kültüründe de birçok çalışmaya konu olmuştur. Sosyal dilbilimin araştırma alanlarından biri de dilin toplumdaki toplumsal katmanlar ile ilişkisini incelemektir. Uzun bir süreç içerisinde duygu ve düşüncesiyle kan bağı oluşturan insan topluluğu kültürel değerlerini dille aktarır. Kültür hafızasından ve dil imbiğinden geçen kalıp sözler; atasözleri, deyimler gibi dil vasıtalarıyla kültür malzemesi ile hayat bulur. Kan sözcüğü de insanlar arasındaki soy bağını ifade etmesinin yanında mitolojilerde ve semavî dinlerde yaratılışta, ölümde; çeşitli inanç sistemlerinde ritüellerin ana teması olmuştur. Türk kültüründe üzüntü, korku, eziyet gibi olumsuz duygu durumları kanla ilişkilendirilmiş bu duyguları ifade etmede kan sözcüğü kullanılmıştır. Kimi dini törenlerde kan akıtmak kutsal sayılmış, bu uygulamanın Tanrıya yakın olma, günahlardan arınma aracı olarak görüldüğüne inanılmıştır. Birçok kültürde “kan”a birbirinden farklı veya benzer farklı sembolik anlamlar yüklenmiştir. Kültürel semboller anlamsal olarak değişime uğramış, zenginleşmiş veya yok olmuştur. Kan, Türk kültüründe eskiden beri önemli bir kültür sembolüdür. Kültürel semboller, kültüre ait değerlerin gelecek nesillere değişmeden aktarılmasında çok önemli bir yere sahiptir. Türkmen Türkçesinde de kan sözcüğü çeşitli insan tiplerini, korku, üzüntü gibi çeşitli duyguları ifade etmiştir. Bu çalışmada; medeniyetlerin bir kültür sembolü olarak kullandığı “kan” sözcüğünü Türkmen kültüründe nasıl sembolleştirildiği, deyimlerde nasıl metaforlaştığı gösterilmiş, kan sözcüğünün deyimlerde kazandığı ve ifade ettiği manalar üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

kan, kan ve kültür, kan ve korku, Türkmen Türkçesi

Kaynakça

• GEERTZ Clifford (1973). The Interpretation of Cultures. Selected Essays, New York: Basic Books.
• BAĞLAR, Yunus Emre (2022). Kan Gütme Saiki ile Kasten Öldürme, TAAD, 13(50), s. 41-78.
• BALİ, Aslı (2023). Türk Halk İnanışlarında Kan Sembolizmi, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 8(2), 645-657.
• BARDAKOĞLU, Ali “Kan”, İslam’da İnanç, İbadet ve Günlük Yaşayış Ansiklopedisi, İstanbul 1997, II, 527-529. ÇAĞLAYAN, Harun (2016). Müslüman Kültüründe Şiddet-Din İlişkisi, Şiddet ve Sosyal Travmalar. Samsun Valiliği, (Ed. Enver Sarı), Ankara:Hegem Yayınları.
• ÇETİN, Ö. (2012). Kültürlerarası din psikolojisi açısından kan sembolizmi, Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 2 (1), s. 107-142.
• DEMİR, G. K. (2016). Atasözleri ve deyimlerde “kan” kavramı. Türk Dünyası Dergisi, 41, 13-35.
• EMİROĞLU, K. - S. AYDIN (2009). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları
• ERDEM, Melek (2009). Modern Oğuz Türkçesi Söz Varlığı “Türkiye, Azerbaycan ve Türkmen Standart Türleri Esasında”, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ERDEM, Melek (2003). Türkmen Türkçesinde Metaforlar, Ankara: Köksav.
• GENNEP, Arnold Van (1981). I riti di passaggio. Torino: Bollati Boringhieri