Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’nin yürürlüğe girişi ve Türk hukuk tarihi bakımından önemi

Yıl 2011, Sayı: 29, 93 - 124, 01.03.2011

Cihan Osmanağaoğlu Karahasanoğlu

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000568

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’nin yürürlüğe girişi ve Türk hukuk tarihi bakımından önemi

Öz

Osmanlı Devleti hukukta modernleşme çabaları içinde, medeni
kanununu (Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye ismi ile) 1869-1876 yılları arasında
hazırlayarak yürürlüğe sokmuştur. Söz konusu yasa, kitaplardan
oluşmaktadır ve her kitap hazırlandıkça padişahın iradesinin alınmasının
ardından yürürlüğe girmiştir. Ancak söz konusu kodifikasyon, bir medeni
kanunda olması gereken, Aile hukuku, Miras hukuku gibi hukuk
alanlarını dışarıda bırakmıştır.
Yürürlüğe girdikten kısa bir süre sonra, çeşitli eleştirilere muhatap
olmuş ve Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’de tadil (değişiklikler yapılması)
gerekliliği gündeme gelmiştir. Öncelikle, yasayı hazırlayan Mecelle Cemiyeti
eksiklikleri gidermeye çalışmış, daha sonra Mecelle Tadil Komisyonu
oluşturulmuş, ancak Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye’deki değişiklik çalışmaları
beklenen faydayı sağlayamamış, Lozan görüşmelerinin de etkisi ile yeni
Türkiye Cumhuriyeti Türk Medeni Kanunu’nu, İsviçre Medeni
Kanunu’ndan resepsiyon yolu ile almaya karar vermiştir. Neticede Türk
Medeni Kanunu, 4 Ekim 1926’da yürürlüğe girerken aynı gün Mecelle-i
Ahkam-ı Adliyye de yürürlükten kaldırılmıştır. Böylece Türkiye
Cumhuriyeti için Türk Hukuk Tarihi’nin konusu haline gelmiş olan yasa,
bir müddet daha Osmanlı Devleti’nden ayrılmış çeşitli ülkelerde
yürürlüğünü sürdürmüştür.

Anahtar Kelimeler

Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye, Osmanlı Devleti Medeni Kanunu, Mecelle Cemiyeti, Ahmet Cevdet Paşa, Züfer Olayı.

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa, Ma’rûzât, haz. Yusuf Halaçoğlu, Çağrı Yayınları, İstanbul 1980.
• Ali Haydar, Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm Şerhu’l-Kavâidi’l-Külliyye, cüz 1, kısım 1, 3.bs., Matbaa-i Tevsî’-i Tıbâ’at, İstanbul 1330.
• Ali Haydar, Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, C. II, 3.bs., Matbaa-i Ebu’z-Ziyâ, Kostantiniyye 1330.
• ALP, Sedat, “Hitit Kanunları Hakkında,” Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. V, sayı: 5, (1947) (Çevrimiçi)
• http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/1024/12399.pdf., 16.02.2012.
• ATAY, Hüseyin, “Gazâli ve İbn Rüşd Felsefesinin Karşılaştırılması,” Kelam Araştırmaları, 1: 2, (2003), s. 3-48.
• AVCI, Mustafa, Osmanlı Hukukunda Suçlar ve Cezalar, Gökkubbe, İstanbul 2004.
• AYDIN, Mehmet Akif, “Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye,” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. XXVIII, Ankara 2003, s. 232- 235.
• AYDIN, Mehmet Âkif, “Mecelle’nin Hazırlanışı,” İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İz Yayıncılık, İstanbul 1996, s. 59-80.
• AYDIN, Mehmet Âkif , “Türk Hukukunun Laikleşme Sürecinde Lozan’ın Oynadığı Rol,” İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İz Yayıncılık, İstanbul 1996, s. 297- 312. [Aynı Makale için ayrıca bkz: İslâmî Araştırmalar Dergisi, C. VIII, sayı: 3-4, (Yaz-Güz Dönemi 1995), s. 166-172.]
• AYDIN, Mehmet Âkif, “Mecelle’nin Yürürlükten Kaldırılan Altıncı Kitabı Kitâbü’l- Vedîa,” İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İz Yayıncılık, İstanbul 1996, s. 191- 219.
• AYDIN, M. Âkif, İslâm - Osmanlı Aile Hukuku, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1985.
• BARKAN, Ömer Lûtfi “Osmanlı İmparatorluğu Teşkilât ve Müesseselerinin Şer’iliği Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. XI, (1945), s. 203-224.
• BELGESAY, Mustafa Reşit, “Mecellenin Küllî Kaideleri ve Yeni Hukuk,” İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C.XII, sayı: 2-3, (1946), s. 561-608.
• BERKİ, Ali Himmet, Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye), Hikmet Yayınları, İstanbul 1979.
• BİLMEN, Ömer Nasuhî, ‘Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye’ Kamusu, C.I, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1949.
• BOZKURT, Gülnihâl, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996.
• Cevdet Paşa, Tezâkir 1-12, yay. haz. Cavit Baysun, 3. bs., Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Cevdet Paşa, Tezâkir 40 Tetimme, yay. haz. Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu Yayınlarından, Ankara 1967.
• CİN, Halil-AKYILMAZ, Gül, Türk Hukuk Tarihi, Sayram Yayınları, Konya 2003.
• CİN, Halil-AKGÜNDÜZ, Ahmed, Türk Hukuk Tarihi Özel Hukuk, C. II, Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1996.
• ÇIĞ, Muazzez İlmiye, Hititler ve Hattuşa İştar’ın Kaleminden, 4.bs, Kaynak Yayınları, İstanbul 2005.
• DAVİSON, Roderic H. , Osmanlı İmparatorluğu'nda Reform 1856 - 1876, C. II, 1. bs., çev. Osman Akınhay, Papirüs Yayınevi, İstanbul 1997.
• ERASLAN, Sadık, Meşihat-i İslâmiyye ve Ceride-i İlmiyye Osmanlılarda Fetva Makamı ve Yayın Organı, 1.bs., Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2009.
• ERDEM, Sami, “Türkçede Mecelle Literatürü,” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi Türk Hukuk Tarihi, C. III, sayı: 5, (2005), s. 673-722.
• GÜNDAĞ, Nevzat, “Tarihî Süreç İçerisinde Çağdaşlaşan Türk Hukuk İnkılâbı,” Askerî Tarih Bülteni, yıl: 24, sayı: 47, (Ağustos 1999), s. 1-26.
• GÜR, A. Refik, Hukuk Tarihi ve Tefekkürü Bakımından Mecelle Hukuk Sosyolojisi ve Felsefesi Üzerine Bir Kalem Denemesi, Çeltüt Matbaası, İstanbul t.y. (2.bs, Sebil Yayınevi, İstanbul 1977.)
• HATEMİ, Hüseyin, İslâm Hukuku Dersleri, Birleşik Yayıncılık, İstanbul 1999.
• İLHAN, Cengiz, Hukukun Doksan Dokuz İlkesi, Eski Hukukun, “Mecelle”nin Doksan Dokuz Genel Kuralının (2-100. Maddeler) Çevirisi, Yorumu, Günümüz Hukuku ile Karşılaştırılması, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 2003.
• İLHAN, Cengiz, Günümüz Türkçe’siyle Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye), Yetkin Basım Yayım ve Dağıtım A.Ş., Ankara 2011.
• KARAL, Enver Ziya, Büyük Osmanlı Tarihi, C.II, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• KARAMAN, Hayreddin, Başlangıçtan Zamanımıza Kadar İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul, Nesil Yayınları, t.y.
• KAŞIKÇI, Osman, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Mecelle, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1997.
• KESKİOĞLU, Osman, Fıkıh Tarihi ve İslâm Hukuku, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara t.y.
• KRÜGER, Hilmar, “Zum zeitlich-raeumlichen Geltungsbereich der osmanischen Mejelle,” Liber Amicorum Gerhard Kegel, herausgegeben von Hilmar Krüger und Heinz-Peter Mansel, Verlag C.H. Beck, München 2002, s. 43-63.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, çev. Seha L. Meray, Takım I, C. II, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1971.
• MARDİN, Ebul’ula, Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1996.
• MARDİN, Ebul’ula, “Mecelle,” İslâm Ansiklopedisi, C. VII, Maarif Basımevi, İstanbul 1957, s. 433- 436.
• Mehmed Ali Bey, Rehber-i Taliban-i Mecelle, Mahmud Bey Matbaası, Dersaadet 1305.
• OSMANAĞAOĞLU, Cihan, “Osmanlı Devleti’nin Klasik Döneminde, Para Vakıflarının Hukuki Yönü,” Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (2010/2), s. 277-299.
• OSMANAĞAOĞLU, Cihan, “Osmanlı Modernleşmesi Bağlamında Osmanlı Devleti’nin Eğitim ve Öğretim Sisteminde Yapılan Değişiklikler (Reformlar), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. LXV, sayı: 2, (2007), s. 143- 221.
• ÖZCAN, Tahsin, Osmanlı Para Vakıfları Kanûnî Dönemi Üsküdar Örneği, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• ÖZTÜRK, Osman, Osmanlı Hukuk Tarihinde Mecelle, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı Neşriyatı, İstanbul 1973.
• SARIKAYA, Yaşar, Merkez ile Taşra Arasında Bir Osmanlı Âlimi Ebu Said El- Hadimî, 1.bs., Kitap Yayınevi, İstanbul 2008.
• A. B. Schwarz, “Medeni Kanunların Hayati Kuvveti ve Tadili,” çev. H. Kemal Elbir, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. XVIII, sayı 1-2, (1952), s. 109-128.
• ŞİMŞEK, Mehmet, “Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları,” (Çevrimiçi) http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/772/9837.pdf, 08 Mayıs 2009.
• PLAGEMAN, Gottfried, Von Allahs Gesetz zur Modernisierung per Gesetz/ Gesetz und Gesetzgebung im Osmanischen Reich und Republik Türkei, LIT Verlag, Berlin 2009.
• ŞİMŞİRGİL, Ahmet, Ekinci Ekrem Buğra, Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle, İstanbul, KTB Yayınları, 2008.
• ULUSAN, İlhan, “Türk Medeni Kanununun Dünü ve Bugünü,” (Çevrimiçi) http://www.iku.edu.tr/TR/iku_gunce/HukukC1S1_2/HukukGunceC1S1_153.p df, 14 Mart 2012.
• ÜÇOK, Coşkun-MUMCU, Ahmet-BOZKURT, Gülnihâl, Türk Hukuk Tarihi , 8. bs., Savaş Yayınevi, Ankara 1996.
• Hıfzı Veldet (Velidedeoğlu), “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat,” Tanzimat I, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1999, s. 139-209.