Osmanlı Ziraî Sektörünün Ticarileşebilme İmkânı Üzerine Bir Deneme: 1844–45 Alpu Köyü Örneği = On the Prospect of Commercialization of Ottoman Agriculture: The Case of the Village of Alpu (1844-45)

Yıl 2006, Sayı: 20, 245 - 279, 01.03.2006

A. Mesud Küçükkalay Ayla Efe

https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000541

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Osmanlı Ziraî Sektörünün Ticarileşebilme İmkânı Üzerine Bir Deneme: 1844-45 Alpu Köyü Örneği

Öz

Bu çalışma; BOA. ML. TMT. VRD. d. 07852 sayılı temettuat defterinde yer alan, Hüdavendigâr Eyaleti Bilecik Kaymakamlığı Eskişehir Kazası’na tabi Alpu Köyü’nün gelir, vergi, ziraî topraklar ve hayvanlara ilişkin verilerinden hareketle Osmanlı ziraî üreticisi olan köylülerin zenginlikleri ile bu zenginliğin köy ölçeğindeki dağılımını saptayarak, elde edilen sonuçlarla ziraî sektörün ticarileşememesi arasında ilişki kurmayı ve ticarileşememenin arkasındaki nedenleri kısaca tartışmayı amaçlamaktadır. Bu amaçtan hareketle bugüne kadar yapılan temettuat çalışmalarından farklı olarak köyün lorenz eğrisi çizilmiş ve gini katsayısı hesaplanarak; hane bazında elde edilen serpilme diyagramları yardımıyla gelirin ve mülkiyetin dağılımı ortaya koyulmuştur. Amaç, köyün mevcut durumunun ne ölçüde ticarileşmeye imkân sağladığı ya da engel olduğunun saptanmasıdır. Çalışmadan elde edilen sonuçlar her ne kadar örnek olarak seçilen bir Osmanlı köyündeki bahsedilen yapının, ticarileşmeye imkân verecek nitelikte olmadığına işaret etse de, bu sonuçların genelleme yapacak kadar yaygın verilerden derlenmediği ve Osmanlı tarımsal kesiminin o yıllardaki röntgenini çekebilmemize yardımcı olacak bir örnekten elde edildiği hatırda tutularak okunmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Alpu, Eskişehir, Gini Katsayısı, Lorenz eğrisi, temettuat vergisi

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• BOA. ML. TMT. VRD. d. 07852 (65 sayfa). Basılı Kaynaklar
• Adıyeke, Nuri, “Temettuat Sayımları ve Bu sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri”, OTAM, S. 11, Ankara 2000: s. 768–823.
• Atar, Abdülkadir, Maliye Nezareti Temettüat Defterlerine Göre Tavşanlı Nahiyesi’nin Sosyo- Ekonomik Yapısı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Sos. Bil. Enstitüsü, İstanbul 2007.
• Bilgi, Necdet, “Tanzimat Dönemi Başlarında Saruhanlı Manisa’da Bir Ova Köyünün Sosyo Ekonomik Yapısı”, Uluslararası Osmanlı Tarihi Sempozyumu, İzmir, 8–10 Nisan 1999, İzmir 2000: s. 425–457.
• _____, “Tanzimat Döneminin İlk Yıllarında Saruhan Sancağı Marmara Kasabası’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu”, CIEPO, XIV. Sempozyum Bildiriler, 18–22 Eylül 2000, TTK. Yayınları, Ankara 2004: s. 67–88.
• _____, “Temettuat Kayıtlarına Göre Manisa Uncubozköyü ve Tarihi Gelişmesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XIII, İzmir 1998: s. 121–142.
• Çizakça, Murat, “Incorporation of the Middle East into the European World Economy”, Review, Winter 1985: s. 353–377.
• DİE, Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu 1500–1927, Tarihi İstatistikler Dizisi, C. 2, DİE Yayınları, Ankara 1996.
• Efe, Ayla, “1260–61/1844–45 Temettuat Sayımı Işığında Çukurhisar Köyü’nün Ekonomik ve Sosyal Görüntüsü”, Anadolu Üniv. Sos. Bil. Dergisi, C. 6, No. 1, 2006: s. 19–52.
• Genç, Mehmet, “Osmanlı İktisadi Dünya Görüşünün İlkeleri”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2000: s. 43–53.
• _____, “19. Yüzyılda Osmanlı İktisadi Dünya Görüşünün Klasik Prensiplerindeki Değişme”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2000: s. 87–99.
• _____, “Osmanlı: İktisadi ve Ticari Yapı”. Bu çalışma Sayın Mehmet Genç tarafından İslam Ansiklopedisi için hazırlanmış bir madde olup, çalışmadan Sayın Genç’in izni ile faydalanılmıştır.
• _____, “Mehmet Genç ile Osmanlı’da Devlet ve Ekonomi Üzerine”, TALİD, C. 1, S. 1, 2003: s. 369–384.
• _____, “Osmanlı’da Devlet Toplum ve Ekonomi”, (Açıkoturum), Çerçeve Dergisi, Y. 8, S. 25, Ocak 2000: s. 10–27.
• Güçer, Lütfi, “16. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı İmparatorluğu Dâhilinde Hububat Ticaretinin Tabi Olduğu Kayıtlar”, İÜ. İktisat Fak. Mecmuası, C. 13, No. 1–4, 1951–52: s. 79–98.
• _____, “16. ve 18. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nun Ticaret Politikası”, İÜ. İktisat Fak., Türk İktisat Tarihi Yıllığı, Y. 1987, S. 1, İstanbul 1998: s. 1–128.
• Güran, Tevfik, “Osmanlı Tarım Ekonomisi 1840–1910”, Türk İktisat Tarihi Yıllığı, 1987.
• _____, 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı, Eren Yayıncılık, İstanbul 1998.
• _____, Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları 1841–1861, TTK, 1989.
• Gürpınarlı, H. Ortaç, “Manisa Kazası’nda Bulunan Bazı Çiftlik Köylerinin XIX. Yüzyıl Ortalarındaki Durumu”, CIEPO XIV. Sempozyumu, 18–22 Eylül 2000, TTK, Çeşme 2004: s. 491–525.
• Issawi, Charles, The Economic History of the Middle East, 1800–1914, (Ed. C. Issawi), The University of Chicago Pres, USA 1975.
• _____, The Economic History of Turkey 1800–1914, The University of Chicago Pres, London 1980.
• İnan, Huricihan, “Osmanlı Tarihi ve Dünya Sistemi: Bir Değerlendirme”, Toplum ve Bilim, S. 23, Güz–1983: s. 9–39.
• _____, “Köylüler, Ticarileşme Hareketi ve Devlet Gücünün Meşrulaşması”, Toplum ve Bilim, S. 43–44, 1998–99: s. 7–31.
• Kasaba, Reşat, Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, Belge Yayınları, Bilim Dizisi, İstanbul 1993.
• Küçükkalay, A. Mesud, “Osmanlı’da Kapitalizmin Gelişememesi Tartışmaları Üzerine Eleştirel Bir Deneme”, İslami Araştırmalar Dergisi, C. 18, S. 4, 2005: s. 453–462.
• Kütükoğlu, Mübahat, “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, C. 59, S. 224: s. 394–416.
• Nalbantoğlu, Ünal, “Osmanlı Toplumunda Tarım Teknolojisi Artı Ürün ve Kent Ekonomisi”, Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Metinler Tartışmalar, 1975: s. 33–64.
• Öztürk, Said, “Türkiye’de Temettuat Çalışmaları”, TALİD, C. 1, S. 1, 2003: s. 287–304.
• _____, Tanzimat Döneminde Bir Anadolu Şehri: Bilecik, Kitabevi Yayınları, İstanbul–1996.
• _____, “Osmanlı Devleti’nde Tüketicinin Korunması”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C. 10, Ankara: s. 850–860.
• Pamuk, Şevket, “Commodity Production for World-Markets and Relations of Production in Ottoman Agriculture 1840–1913”, The Ottoman Empire and the World- Economy, (Ed. H. İslamoğlu-İnan), Cambridge Univ. Pres, UK 1987: s. 178–203.
• _____, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme 1820–1913, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2005.
• _____, Osmanlı Türkiye İktisadi Tarihi 1500–1914, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• Quataert, Donald, “19. Yüzyıla Genel Bakış: Islahatlar Devri 1812–1914”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 2. Cilt, (Ed. H. İnalcık-D. Quataert), (Çev. A. Berktay vd.), Eren Yayıncılık, İstanbul 2004: s. 885–1041.
• _____, The Ottoman Empire 1700–1922, Cambridge Univ. Pres, Second Edition, UK 2005.
• _____, “The Commercialization of Agriculture in Ottoman Empire 1800–1914”, International Journal of Turkish Studies, Vol. 1, No. 2, 1980: s. 38–55.
• Sahillioğlu, Halil, “Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 Yılı Sonunda İstanbul’da Fiyatlar”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 1967: s. 36–40.
• Sayın, A. Vefik, Tekalif Kavaidi, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• Sürgevil, Sabri, Kemalpaşa (Nif) ve Çevresinin Tarihi, Kemalpaşa KHGB. Yayınları, İzmir 2000.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2003.
• Wallerstein, Immanuel-Decdeli, Hale-Kasaba, Reşat, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Dünya Ekonomisi ile Bütünleşme Süreci”, Toplum ve Bilim, 23, Güz–1983: s. 41– 54. EKLER
• Tablo I: 1844-45 Temettu Hane No 4 3.999,5 9 3.007,5 11 797,5 12 2.302 13 2.807 14 2.050 16 1.242 17 1.505 18 4.111,5 21 1.962,5 25 3.059 29 580,5 32 1.237,5 34 1.112 38 1.292,5 39 819,5 45 303,5 49 1.089,5 1.101,5 0,70