Kütahya Vilayet Hususi İdaresinin 1915-1920 Yılları Arasındaki Faaliyetleri

Yıl 2014, Sayı: 36, 117 - 140, 01.01.2014

Mehmet Karayaman

Öz

Osmanlı Devleti, askeri ve ekonomik alandaki çöküşünü durdurmak amacıyla Batılılaşma hamlelerine hız vermiştir. Değişen ekonomik, sosyal ve siyasi koşullara ayak uydurmaya çalışan Osmanlı Devleti, merkezi güçlü bir devlet olma yolunda hızla ilerlemiştir. Vergi ve asker toplama başta olmak üzere pek çok konuda merkezi devlet otoritesi tesis edilirken, yerel yönetimlerin yetkilerinin artırılmasına, halkın daha fazla yönetime katılmasının sağlanmasına çalışılmıştır. 1908 yılında II.Meşrutiyetin ilanından sonra, yabancı devletlerin Osmanlı Devleti içinde yaşayan gayrimüslimlerle ilgili ıslahat taleplerine son vermek ve halkın kendi bölgesindeki idarede daha fazla söz sahibi olmasını sağlamak amacıyla, 13 Mart 1913 tarihinde “Umumiye-i Vilâyat Kanun-u Muvakkati” yürürlüğe sokulmuştur. Yasada, vilayetlere hukuki şahsiyet tanınmış, mahalli işlerin görülmesinde, menkul ve gayrı menkul malların tasarrufunda, vilayet gelirlerinin toplanması ve harcanmasında vilayetlere geniş yetkiler verilmiştir. Çalışmada, Kütahya Vilayet Hususi İdaresinin, 1915-1920 yılları arasındaki faaliyetleri esas alınmıştır. Başbakanlık Osmanlı Arşivindeki belgelere dayanarak, Kütahya Vilayet Hususi İdaresinin idari yapısı, yıllık gelir-gider durumu, bayındırlık, sağlık, eğitim, hayır işleri ile tarım ve hayvancılık konularında yapılan faaliyetler ve harcamalar, bunların yıllara ve bölgelere göre dağılımları hakkında bilgi verilecektir. Kütahya Vilayet Hususi İdaresinin idari yapısı, işleyişi, karar alma organı olan “meclis-i umumi”nin yaptığı toplantılar ve alınan kararlar üzerinde durulacaktır. 1916 yılı umumi meclis toplantı tutanakları incelenerek, burada görüşülen konular, alınan kararlar üzerinde durularak, yıllık bütçelerin oluşturulmasında etkili olan unsurlar açıklanmaya çalışılacaktır. Kütahya ve Kütahya’ya bağlı Uşak, Simav, Gediz ve Tavşanlı kazaları ile köyleri hakkında 1915-1920 dönemine ilişkin aktarılacak bilgilerle, Kütahya ve kazaları üzerine yapılacak tarih araştırmalarına katkı yapılması hedeflenmiştir

Anahtar Kelimeler

II. Meşrutiyet Dönemi, İl Özel İdareleri, Kütahya, bayındırlık, tarım, sağlık

The Activities of Kütahya Special Provincial Administration Between The Years of 1915 and 1920

Öz

The Ottoman State accelerated its westernization attempts to put an end to decline in the fields of military and economy. The State tried to keep up with changing economic, social and political conditions and made rapid progress to become a strong centralized state. A centralized state authority was established especially on tax collection and soldier recruitment and also efforts for expansion of authority of local administrations and for enhancement of civic participation. After the proclamation of the Second Constitutional Monarchy in 1908, in order to stop the demands of foreign states for reforms about non-Muslims in the Ottoman State and to increase people’s participation to their local administrations, “Umumiye-i Vilâyat Kanun-u Muvakkati” was introduced on 13th March 1913. With this regulation, provinces were given legal identities and broad authority for execution of local works, regulation of personal and real estates, collection and expenditure of provincial income. In our study, the activities of Kütahya Special Provincial Administration between the years of 1915 and 1920 were taken as basis. By using archival documents from The Turkish Republic Prime Ministry General Directorate of State Archives Departmant of Ottoman Archives Başbakanlık Osmanlı Arşivi , we will provide information on administrative structure, yearly account of income and expenses, public works, charity works of Kütahya Special Provincial Administration and on its activities and expenditures of health, education, agriculture and stockbreeding and on their distribution by years and by regions. We will also try to examine the meetings done and decisions taken by “meclis-i umumi”, which was the decision making body of Kütahya Special Provincial Administration, and also its administrative structure and operation process. We will analyze the proceedings of “meclis-i umumi” meetings in 1916 and try to explain the factors that were effective on preparing annual budgets. We aim to contribute to the historical studies on Kütahya and its districts by providing information on Kütahya and its districts -Uşak, Simav, Gediz, Tavşanlı- concerning the period between the years of 1915 and 1920

Anahtar Kelimeler

The Second Constitutional Monarchy Period, Special Provincial Administrations, Kütahya, public works, agriculture, health

Kaynakça

• BOA., DH.UMUM., 138/5.
• BOA., DH.UMVM, 162/48.
• BOA., DH.UMVM., 13/28.
• BOA., DH.UMVM., 146/81.
• BOA., DH.UMVM., 33/31.
• BOA., DH.UMVM., 33/34.
• BOA., DH.UMVM., 33/47.
• BOA., DH.UMVM., 33/52.
• BOA., DH.UMVM., 34/12.
• BOA., DH.UMVM., 46/8.
• BOA., DH.UMVM., 83/10.
• BOA., DH.UMVM., 83/16.
• BOA., DH.UMVM., 85/7.
• BOA., DUİT., 131/48.
• BOA., DH.UMVM., 34/12.
• “1287 Tarihli İdare-i Umumiye-i Vilâyat Nizamnamesi”, İdare Dergisi, Yıl:22, Sayı:212, Eylül-Ekim 1951.
• AKTAN, Tahir, “Vilayet İdaresi ve Mahalli İdarelerin Esas Bünyesi”, Mahalli İdareler Hakkında Etüdler, Türkiye Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara 1955.
• BAYINDIR, Atıf, “Türkiye’de Vilayetler İdaresinin Geçirdiği Safahat”, İdare Dergisi, Yıl:15, Sayı:170, Eylül-Birinciteşrin 1944.
• ÇAVDAR, Tevfik, “1329 (1913) İdare-i Vilayât Kanunu ve Genel Meclis Üyelerinin Mesleklerine İlişkin Nitelikleri”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 16, Sayı:1, Mart 1983, s. 1-22.
• ÇOLAK, Filiz, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e İzmir Şehrinde Üretim ve Dış Ticaret (1908- 1923), İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayını, İzmir 2013.
• Düstur, Tertip:2, Cilt:5, Matbaa-i Âmire, Dersaadet 1332 (1916).
• İdare-i Umumiye-i Vilayât Kanunu, Selanik Matbaası, İstanbul 1329 (1913).
• İdare-i Umumiye-i Vilayât Kanununun İdare-i Hususiyeye Müteallik Kısmı ile İl Genel Meclisi İç Tüzüğü, İstanbul 1972.
• “İdare-i Umumiye-i Vilâyat Nizamnamesi”, Düstur, Tertip:1, Cilt:1, Matbaa-ı Âmire, 1289 (1873).
• KARAYAMAN, Mehmet, “Vilayet Hususi İdareleri ve 1915 Yılı Faaliyetleri”, Türk- İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı:8, Konya 2009, s. 121-148.
• KARAYAMAN, Mehmet, “Uşak Memleket/Devlet Müslimin Hastanesi Tarihçesi”, II. Uşak Sempozyumu (13-15 Ekim 2011) Bildiri Kitabı, Uşak 2012, s.647-658.
• KAYA, Mehmet, “Vilayet Hususi İdare Bütçeleri Üzerine Bir İnceleme: İstanbul Vilayeti 1336 (Mart 1920-Şubat 1921) Mali Yılı Hususi İdare Bütçesi”, History Studies International Journal of History, Volume:5, Issue:3, May 2013, s. 143-150.
• SUNGUR, Mutullah, “XIX. Yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Taşra İdaresi ve Vilayet Yönetimi”,Türkler, Cilt: 13, Ankara 2002, s. 750-761.
• TÖNÜK, Vecihi, Türkiye’de İdare Teşkilatının Tarihi Gelişimi ve Bugünkü Durumu, İçişleri Bakanlığı Yayını, Ankara 1945.
• “Vekâletin Muhtelif Şubelerinde On Sene Zarfında Yapılan İşlere Dair Raporlar”, İdare Mecmuası (Cumhuriyetin Onuncu Yıl Dönümü Münasebetiyle Fevkalade Nüsha), Yıl:6, 29 Ekim 1933, Sayı:67.