17. ve 18. Yüzyıl Osmanlı Devleti Hukuk Düzeni’nde Zamanaşımı Mürûr-ı Zamân Uygulaması ve Amid Mahkemesi’nden Bazı Örnekler

Yıl 2017, Sayı: 42, 97 - 115, 01.01.2017

Ercan Gümüş

Öz

Kökeni Eski Yunan ve Roma hukukuna dayanan dava zamanaşımı, İslam hukukçularınca da kabul görmüş ve uzunca süre İslam hukukunda yürürlükte kalmış bir uygulamadır. Bunun Osmanlı Devleti’nde sıklıkla uygulandığı, kadı defterleri ve fetva koleksiyonlarında yer edindiği bilinmektedir. Çalışmanın amacı 17. ve 18. yüzyıllarda Amid mahkemesine yansıyan davalar arasında 10-15 yılın üstündeki davaların neler oldukları ve bunların zamanaşımı olgusu/karinesi ile ilişkisini irdelemektir. Çalışmanın amaç edindiği ikinci bir husus ise genelleme problemidir. Tarihe özgü çalışmalarda sıklıkla karşılaşılan bu yanılgı/sapma zamanaşımı hususunda da görülmektedir. Hukukta zamanaşımı olgusunun/karinesinin varlığına rağmen, bu karinenin her zaman ve her yerde aynı şekilde uygulanmadığı düşünülmektedir. Bundan hareketle, bu çalışmada, zamanaşımı hakkında kesin ve mutlak yargılar koymanın araştırmacılar için bir problem oluşturduğuna dikkat çekilmektir

Anahtar Kelimeler

Zamanaşımı (Mürûr-ı Zamân), Osmanlı Devleti, İslam Hukuku, Amid Mahkemesi, Kadı, Fetva.

Statute of Limitations Mürûr-ı Zamân in Ottoman State Law in 17th and 18th Centuries and Some Examples From Amid Court

Öz

Nonclaim statute, originating from Ancient Greek and Roman law, has been accepted by Islamic lawyers and been in force in Islamic law for a long time. It is known that the implementation of statute of limitations was frequently used in the Ottoman State, and referred in the books of the cadi and in the fatwa collections. The purpose of the study is to examine the cases of over 10-15 years reflected in the Amid court in the 17thand 18th centuries while examining their relevance to the statute of limitations fact/presumption. Another subject that the study aspires to is the generalization problem. We often encounter this mistake/deviation in the statute of limitations subject as well as the studies specific to history. Despite the existence of fact/presumption of statute of limitations in law, this presumption is considered to have not been always executed in the same way everywhere. From this point of view, passing final and absolute judgement on the statute of limitations is remarked in this study as a problem for the researchers

Anahtar Kelimeler

Statute of Limitations (Mürûr-ı Zamân), Ottoman State, Islamic Law, Amid Court, Cadi, Fatwa.

Kaynakça

• DŞS 313-127-1, 16 Zilhicce 1159.
• DŞS 313-160-1, 28 Rebiülevvel 1160.
• DŞS 313-98-2, 24 Receb 1159.
• DŞS 316-22-115, 25 Cemaziyelevvel 1065.
• DŞS 316-9-39, 27 Cemaziyelevvel 1065.
• DŞS 316-25-129, 20 Cemaziyelahir 1065.
• DŞS 316-28-148, elahir-i Cemaziyelahir 1065.
• DŞS 360-370-1, 3 Zilhicce 1151.
• DŞS 360-365-1, 4 Muharrem 1152.
• DŞS 360-360-3, 10 Muharrem 1152.
• DŞS 360-355-1, 2 Muharrem 1152.
• DŞS 360-354-3, 8 Safer 1152. Kitap, Tez:
• BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Cilt: 8, Sarmaşık Yayınları, İstanbul 1999.
• DEMİR, Abdullah, Medeni Yargılama Hukuku Osmanlı Mahkemesi, Yitik Hazine Yayınları, 2010, İstanbul 2010.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 1999.
• Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri Amid Mahkemesi, Cilt: 3, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Diyarbakır 2014.
• GÜMÜŞ, Ercan, 18. Yüzyılın İlk Yarısında Amid Kazası, Gazi Üniversitesi SBE, Basılmamış doktora tezi, Ankara 2014.
• İbn Haldun, Mukaddime I-II, (hazırlayan: Süleyman Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul 2007.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, MEB Yayınları, İstanbul 1983.
• TAŞ, Hülya, 17. Yüzyılda Ankara, TTK, Ankara 2006.
• UZUN, Mehmet Ali, Ceza Hukukunda Zamanaşımı, İÜSBE, Basılmamış doktora tezi, İstanbul 1994.
• Makale, Ansiklopedi Maddesi vs.:
• ARI, Abdusselam, “İslam Hukukuna Göre Hukuk ve Ceza Davalarında Zamanaşımı”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul 2005, Sayı: 11, s. 57-88.
• ERDEM, Fazıl Hüsnü, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Öğretim Üyesi, 2010 yılındaki Mülakattan.
• GÜNEŞ, Ahmet, “16. Yüzyılda Osmanoğullarının Beşiği Eskişehir ve Karacaşehir’de Sosyal Kurumlara İlişkin Köy Gelirleri ve Bunların Paylaşımı”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara 2000, C. 20, sayı:31, s.117-147.
• HEYD, Uriel, “Eski Osmanlı Ceza Hukukunda Kanun ve Şeriat”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, çev: Selahaddin Eroğlu, Cilt 26, Ankara 1952.
• JENNİNGS, Ronald C. (1975), “Women in Early 17th Century Ottoman Judical Records-The Sharia Court of Anotolian Kayseri”, (Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 18, No. 1 (jan., 1975) pp. 53-114.).
• KAŞIKÇI, Osman, “Zaman Aşımı”, DİA, Cilt 44, İstanbul 2013, s. 114-116.
• PADEL W.-STEEG L., “Zaman Aşımı”, (çev: Halil Cin), Ankara Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 22, Sayı 1, Ankara 1966.
• ÜNALAN, Abdülkerim, “İslam Hukukunda Zamanaşımı (Tekaddüm)”, DEÜİFD, Sayı XII, İzmir 1999, s. 101-124.