OSMANLI İKTİSAT TARİHÇİSİ YAVUZ CEZAR ÜZERİNE BİR AKADEMİK BİYOGRAFİ DENEMESİ

Yıl 2024, Sayı: 55, 1 - 30, 30.04.2024

Bekir Emre Aşkın

Öz

Yavuz Cezar, Osmanlı tarihi araştırmalarına çok önemli ve kritik
katkılar yapmış bir iktisat tarihçisidir. Akademik biyografi
niteliğindeki bu makalede Cezar’ın akademik kariyeri ve ortamı,
eserleri ve bunları üretirken beslendiği kaynaklar, yaptığı tespitler ve
ulaştığı sonuçlar bütüncül bir bakış açısıyla incelenmektedir. Cezar
özellikle mali tarih ve kurumlar, sarraflar ve kredi ilişkileri, esham
sistemi, vergiler ve reformlar gibi Osmanlı Devleti’nin sosyoekonomik tarihini aydınlatacak pek çok farklı konuda eser ortaya
koymuştur. Şöhreti araştırmacıların malumu olan “Osmanlı
Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi: XVIII. Yüzyıldan
Tanzimat’a Mali Tarih” başlıklı tek kitabı, yayımlandığı 1986 yılından
beri Osmanlı tarihi araştırmalarında başucu eserlerden biri olma
özelliğini bugün dahi korumaktadır. Kurumlara özel bir ilgi gösteren
Cezar, kurumların bütün yönleriyle araştırılması ve anlaşılmasından
sonra daha sağlam analizler yapılabileceğini iddia etmiş; kendi
eserlerinde bu temeli inşa etmek üzerine yoğunlaşmıştır. Kaynakları
eleştirel ve metodolojik süzgeçten geçirerek okumak ve sosyoekonomik değişim-dönüşüm sürecinin serencamını ayrıntılandırmak
üzere literatürde asli bir yer edinmiştir. İktisat tarihçileri üzerine yapılacak uzun soluklu bir araştırma projesinin ilk eseri olan bu
makale, alandaki akademik biyografi boşluğunun doldurulması
hususunda bir katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İktisat Tarihi, Osmanlı İktisat Tarihi, Osmanlı Maliyesi, Kurumlar, Yavuz Cezar

Teşekkür

Metnin yazımında bazı ayrıntıların aydınlatılmasında kendisine danıştığım Prof. Dr. Yavuz CEZAR’a nezaketi için müteşekkirim.

Kaynakça

• AKKUŞ, Yakup, “Osmanlı Devlet ve Vilayet Bütçeleri (1840-1913) Nasıl Okunmalıdır?”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 10 (2013), s. 147-178.
• AYVAZOĞLU, Beşir, Mehmet Genç – Hac Yolunda Bir Karınca, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, İstanbul 2022.
• BALGAMIŞ, A. Deniz – ARLI, Alim, “Vefeyât: Kemal H. Karpat (1923- 2019)”, Osmanlı Araştırmaları, 55 (2020), s. 343-354.
• BARKAN, Ömer (Lütfi), “XVI. Asrın İkinci Yarısında Türkiye’de Fiyat Hareketleri”, Belleten, 34/136 (1970), s. 557-607.
• BAYRAKTAR, Kaya, “Osmanlı Maliyesi Üzerine Yapılan Çalışmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD): Türk İktisat Tarihi Sayısı, 1/1 (2003), s. 115-145.
• BİSAV (Bilim ve Sanat Vakfı), Otobiyografik Bir Anlatı V: Türkiye’de İktisat Tarihçiliği, Yavuz Cezar (23 Ocak 2012).https://www.bisav.org.tr/trTR/Bulten/165/1024/otobiyografik_bir_anlati_v___turkiye_de_iktisat_tarihciligi_ (Erişim 1 Şubat 2024).
• BOZKURT, Fatih, “Osmanlı Dönemi Tereke Defterleri ve Tereke Çalışmaları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), 11/22 (2013), s. 193-229.
• BÖLÜKBAŞI, Ömerül Faruk, 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i Âmire, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2013.
• CEZAR, Yavuz, “Tanzimat’tan Yeni Türkiye’ye Siyasetin Dönüşen Mimarisi Oturumu Açılış Konuşması”, İktisat Dergisi 42. İktisatçılar Haftası Özel Sayısı: Yeniden Yapılanma Sürecinde İktisat, Siyaset ve İlişkiler, 540 (2018), s. 114-117.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Maaş Sistemi ve İmparatorluğun Sosyo-Ekonomik Değişimini Anlamadaki Rolünün Gelişimi Üzerine Yorumlar”, Karpat Koca Bir Çınar: Kemal Karpat’a Armağan, ed. Akile Zorlu-Durukan vd., Alfa Yayınları, İstanbul 2014, s. 71-77.
• CEZAR, Yavuz, “İkinci Baskı İçin”, Osmanlı Tarihinde Levendler, mlf. Mustafa Cezar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013, s. IX-XI.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Ticaretin Maddi Unsurları Üzerine”, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Esnaf ve Ticaret, ed. Fatma Demirel, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012, s. 1-6.
• CEZAR, Yavuz, “Comments on the Ottoman Salary System and Its Evolution as a Key to Understand the Socio-Economic Transformation of the Empire”, Hoca, allame puits de science: essays in honor of Kemal H. Karpat, ed. Kaan Durukan vd., ISIS Press, İstanbul 2010, p. 52-62.
• CEZAR, Yavuz, “The Role of the Sarrafs in Ottoman Finance and Economy in the Eighteenth and Nineteenth Centuries”, Frontiers of Ottoman Studies: State, Province, and the West, Vol. I, ed. Colin Imber – Keiko Kiyotaki, I.B. Tauris, London & New York 2005, p. 61-76.
• CEZAR, Yavuz, “18. ve 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Sarraflar”, Gülten Kazgan’a Armağan: Türkiye Ekonomisi, ed. Hilal. L. Akgül – Fahri Aral, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2004, s. 179-208.
• CEZAR, Yavuz, “CİEPO-16 Polonya'daydı: Varşova'da Osmanlı Rüzgârı”, Toplumsal Tarih, 129 (2004), s. 24-28.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı İktisat Tarihçiliğinde Zaman İçinde Ortaya Çıkan Değişme ve Gelişmeler Üzerine”, Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi (7-9 Nisan 1999), ed. Alaaddin Aköz vd., Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya 2000, s. 737-741.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı İmparatorluğu'nda Para ve İktidar İlişkisi Üzerine”, Voyvoda Caddesi Toplantıları 2000-2001. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/180934 (Erişim 1 Şubat 2024).
• CEZAR, Yavuz, “From Financial Crisis to the Structural Change: the Case of the Ottoman Empire in the Eighteenth Century”, Oriente Moderno, 79/1 (1999), p. 49-54.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Vergi Sistemindeki Darboğazlar ve Sistemi Yenileştirme Yönünde Ortaya Çıkan İlk Gelişmeler Üzerine”, İktisat Dergisi, 394 (1999), s. 47-51.
• CEZAR, Yavuz, “Comments on the Financial History of the Ottoman Provinces in the 18th Century: A Macroanalysis”, Essays on Ottoman Civilization: Proceedings of the XIIth Congress of the Comité International d’études Pré-Ottomanes et Ottomanes, Archiv Orientalni, Praha 1998, p. 85-92.
• CEZAR, Yavuz, “18. Yüzyılda Eyüp’te Para ve Kredi Konuları Üzerine Gözlemler”, Eyüp’te Sosyal Yaşam: 18. Yüzyıl Kadı Sicilleri Işığında, ed. Tülay Artan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998, s. 15-32.
• CEZAR, Yavuz, “Reflexion sur l'evolution de la bureaucratie financiere de l'Empire Ottomane aux 18eme et 19eme siecles”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 14 (1996), p. 7-13.
• CEZAR, Yavuz, “18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Taşrasında Oluşan Yeni Mali Sektörün Mahiyet ve Büyüklüğü Üzerine”, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, 8 (1996), s. 89-143.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı’nın Geri Kalmışlığı Konusunda Erken Bir Teşhis: 18. Yüzyıl Osmanlı Aydını Süleyman Penah Efendi’nin Görüş ve Önerileri”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, ed. Sabahattin Şen, Bağlam Yayınları, İstanbul 1995, s. 83-102.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Geleneksel Mali Örgütünde Çözülme Yılları: Tanzimat Öncesinde Bâb-ı Defteri”, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, 7 (1994), s. 127-159.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Devleti’nin Merkez Mali Bürokrasi Tarihine Giriş: XVIII. Yüzyılda Bâb-ı Defteri”, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, 4 (1993), s. 129-160.
• CEZAR, Yavuz, “19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Yeni Teknoloji Uygulama ve Sınaî Tesis Kurma Çabalarından Örnekler”, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, 1 (1991), s. 161-186.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Çağdaşlaşma Sürecinde Selim III Dönemi: Nizam-ı Cedid Reformları”, De la Révolution française à la Turquie d’Atatürk: la modernisation politique et sociale, les lettres, les sciences et les arts: actes des colloques d'Istanbul (10-12 mai 1989), ed. Jean-Louis Bacqué-Grammont – Edhem Eldem, ISIS Press, Istanbul, 1990, p. 57-70.
• CEZAR, Yavuz, “16. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Sosyo-Ekonomik Tarihi ve Mimar Sinan”, Tarih ve Toplum, 11/62 (1989), s. 30-36.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Aydını Süleyman Penah Efendi’nin Sosyal, Ekonomik ve Mali Konulardaki Görüş ve Önerileri”, Toplum ve Bilim, 42 (1988), s. 111-132.
• CEZAR, Yavuz, “İktisat Tarihinin Niteliği ve Eğitimdeki Yeri Üzerine”, İktisat Dergisi, 254 (1986), s. 19-22.
• CEZAR, Yavuz, “Satış Tarihinin I. Özal’ı: 200 Yıl Önce de ‘Satış’ Vardı”, Cumhuriyet (3 Mart 1984), s. 1, 7.
• CEZAR, Yavuz, “Bir ‘Garip’ Eleştiri!”, Yapıt Toplumsal Araştırmalar Dergisi, 5 (1984), s. 94-96. CEZAR, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi: XVIII. Yüzyıldan Tanzimat'a Mali Tarih, Alan Yayıncılık, İstanbul 1986.
• CEZAR, Yavuz, “Tanzimat’a Doğru Osmanlı Maliyesi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. IV, ed. Murat Belge, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 924-933.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Devleti'nin Malî Kurumlarından Tersane-i Âmire Hazinesi ve Defterdarlığı'nın 1805 Tarihli Kuruluş Yasası ve Eki”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 41/1-4 (1985), s. 361-388.
• CEZAR, Yavuz, “Tanzimat'da Mali Durum: 1840 ve 1841 Yıllarında Hazinenin Gelir ve Gideri/1841 Yılı Kesin Hesabının Çıkarılmasına İlişkin Prosedür/Günün Mali Sorunları ve Meclis-i Vâlâ’nın Aldığı Kararlar”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası Özel Sayı II Cavit Orhan Tütengil’e Armağan, 38/3-4 (1984), s. 291-342.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Maliyesinde XVII. Yüzyılın İkinci Yarısındaki ‘İmdadiyye’ Uygulamaları”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 2 (1984), s. 69-102.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Devrinde İstanbul’un İaşesinde Et ve Ekmek”, Yurt Ansiklopedisi, C. V, ed. Taha Parla, Anadolu Yayıncılık, İstanbul 1982, s. 3816-3822. CEZAR, Yavuz, Osmanlı Devleti’nin Merkez Mali Tarihi Üzerine Bir Deneme (1774- 1840), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 1982.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Mali Tarihinde ‘Esham’ Uygulamasının İlk Dönemlerine İlişkin Bazı Önemli ve Örnek Belgeler”, Toplum ve Bilim, 12 (1980), s. 124-142.
• CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Mali Tarihinde İmdad-ı Seferiyye ve İmdad-ı Hazeriyye İsimli Vergiler”, First International Congress on the Social and Economic History of Turkey, ed. Osman Okyar – Halil İnalcık, Hacettepe Üniversitesi, Ankara 1980, s. 37-38. CEZAR, Yavuz, “Osmanlı Devleti’nin Mali Kurumlarından Zahire Hazinesi ve 1795 (1210) Tarihli Nizamnamesi”, Toplum ve Bilim, 6-7 (1978), s. 111-156.
• CEZAR, Yavuz, “Bir Âyan'ın Muhallefatı: Havza ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail-oğlu Hüseyin (Musadere Olayı ve Terekenin İncelenmesi)”, Belleten, 41/161 (1977), s. 41-78.
• CEZAR, Yavuz, “The Role of Financial Factors in the Structural Changes in the Organization of the Ottoman Empire in the 18th Century”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 11-12-13 (1995), p. 111-114.
• CLARK, Edward C., “Osmanlı Sanayi Devrimi”, çev. Yavuz Cezar, Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, ed. Halil İnalcık – Mehmet Seyitdanlıoğlu, Phoenix Yayınevi, Ankara 2006, s. 467-480.
• CLARK, Edward C., “Osmanlı Sanayi Devrimi”, çev. Yavuz Cezar, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 14/82-83-84 (1974), s. 16-24. CLARK, Edward C., “The Ottoman Industrial Revolution”, International Journal of Middle East Studies, 5/1 (1974), p. 65-76. CVETKOVA, Bistra, “XV-XVI. Yüzyıllarda Balkan Topraklarındaki Bazı Limanların Rejimi”, çev. Yavuz Cezar, Toplum ve Bilim, 8 (1979), s. 3-11.
• ÇAKIR, Coşkun, “Devletin Tarihinden Toplumun Tarihine: Yeni Bir Tarih Paradigması ve Ömer Lütfi Barkan”, Doğu Batı Türk Düşünce Serüveni: Akademidekiler, 3/12 (2000), s. 35-64.
• ÇAKIR, Coşkun – AKAR, Şevket Kâmil, “İktisat Eğitiminin Beşiği: İ.Ü. İktisat Fakültesi’nin Kuruluşu”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 49 (1998), s. 271-310.
• ÇİZAKÇA, Murat – PAMUK, Şevket, “İktisat Tarihi”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Bilim “Sosyal Bilimler”, Türkiye Bilimler Akademisi, Ankara 1997, s. 19-34. DARLING, Linda T., Gelir Artışı ve Kanuna Uygunluk: Osmanlı İmparatorluğunda Vergi Toplanması ve Maliye Yönetimi (1560-1660), çev. Adnan Tonguç, Alfa Yayınları, İstanbul 2019.
• GENÇ, Mehmet – ÖZVAR, Erol (ed.), Osmanlı Maliyesi: Kurumlar ve Bütçeler 1-2, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul 2006. GENÇ, Mehmet, “Esham”, Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslam Ansiklopedisi, 11 (1995), s. 376-380. GÜRAN, Tevfik, Osmanlı Malı̂İstatistikleri Bütçeler, 1841-1918, Devlet İstatistik Enstitüsü Tarihi İstatistikler Dizisi, Ankara 2003.
• İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi 1969 Karınca Yıllığı.
• İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi 75. Kuruluş Yıldönümü Albümü., ed. Seyhun Doğan – Çiğdem Börke Tunalı, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, İstanbul 2011. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/KITAP/ekt0000014.pdf (Erişim 1 Şubat 2024).
• İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 23/1-2 (1962-63).
• İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, “Fakültemiz: Tarihçe”.https://siyasal.istanbul.edu.tr/tr/content/fakultemiz/tarihce (Erişim 1 Şubat 2024).
• KORALTÜRK, Murat, “Cumhuriyet Dönemi Türkiye İktisat Tarihi Çalışmaları Hakkında Genel Bir Değerlendirme”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD): Türk İktisat Tarihi Sayısı, 1/1 (2003), s. 65-80.
• KÜÇÜKKALAY, Abdullah Mesud, Mehmet Genç: Bir Alimin Hayat ve İlim Serencamı, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2022.
• ÖZVAR, Erol, Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2018. ÖZVAR, Erol, “Economic History in Turkey”, Dove va la storia economica? Metodi e prospettive secc. XIII-XVIII., Firenze University Press, Firenze 2011, p. 79-104.
• ÖZVEREN, Eyüp, “İktisat Tarihçilerinin Görgüsü, Bilgisi; ya da İktisat Tarihi Eğitim-Öğretiminde Ders Kitapları”, İktisat Tarihinin Dönüşü: Yeni Yaklaşımlar ve Tartışmalar, ed. Ulaş Karakoç – Alp Yücel Kaya, İletişim Yayınları, İstanbul 2021, s. 381-419. Resmî Gazete 29357 (16 Mayıs 2015).
• Resmî Gazete 25293 (18 Kasım 2003).
• SAYAR, Ahmet Güner, Bir İktisatçının Entellektüel Portresi: Sabri F. Ülgener, Eren Yayıncılık, İstanbul 1998.
• TABAKOĞLU, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, Dergâh Yayınları, İstanbul 1985. TERZİ, Arzu, Mübahat S. Kütükoğlu: Cumhuriyet’in İlk Kadın Osmanlı Tarihçisi, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, İstanbul 2023.
• TURAN, Şerafettin vd., “Panel: Tanzimatın Türk Toplumuna Getirdikleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri Bildiriler (28-30 Haziran 1989), ed. Mübahat S. Kütükoğlu, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi Yayınları, İstanbul 1990, s. 195-211.
• Türkiye Gazeteciler Cemiyeti, “Sedat Simavi Sosyal Bilimler Ödülleri”. https://www.tgc.org.tr/oduller/sedat-simavi-odulleri/45-oduller/sedat-simaviodulleri/odul-kazananlar/126-10-sedat-simavi-odulleri-1986.html (Erişim 1 Şubat 2024).
• UZUN, Ahmet, “Yeni İktisat Tarihi Akımı ve İktisat Tarihi Yazımına Katkıları”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2/1 (2001), s. 80-93.
• VEINSTEIN, Gilles, “XVI. Yüzyılda Karadeniz'in Kuzeyindeki Steplerde Bulunan Osmanlı Kolonizasyon Çiftlikleri”, çev. Yavuz Cezar, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası Özel Sayı Prof. Dr. S. F. Ülgener'e Armağan, 43 (1987), s. 79-109.