Anadolu Dışında İslam Sanatında Ulu Cami Geleneği

Year 2023, Issue: 4, 97 - 129, 28.09.2023

Gonca Papuccu

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca kutsal kabul edilen din ve inanç sistemi hayatın önemli bir parçası olmuştur. Her dinin inanç sistemi olduğu gibi ibadet sistemi de vardır. Bu ibadetlerin bir kısmı herhangi bir yerde icra edilebilirken bir kısmının da o din için kutsal kabul edilen mekânlarda icra edilmesi gerekmektedir. Dünya dinler tarihinde var olan politeist dinlerden monoteist dinlere kadar bütün dinlerde bir kutsal mekân bulunmaktadır. İlahi dinlerin sonuncusu olan ve Hz. Muhammed’in tebliğ ettiği İslam dininin farz kıldığı namaz ibadetini Müslümanlar en kutsal mekânı olan Kâbe’ye yönelerek gerçekleştirmektedir. Bu ibadetin gerçekleştirildiği ibadet merkezi olan camiler ilk olarak Hz. Muhammed’in evinin bir parçası olarak inşa edilen ilk cami Mescid-i Nebevi aynı zamanda bir devlet kurumu vazifesi görmüştür. Allah’ın evi olarak da bilinen bu camiler İslamiyetin yayılması ile birlikte şehirlerin planlanmasında da merkezi konuma sahip olmuştur. Cuma namazının tek bir camide kılınması anlayışı bu camilerin şekillenmesinde önemli rol oynamış ve şehirde bir ulu cami kimliğinin oluşmasını sağlamıştır. Şehrin en büyük en eski camisi, ulu cami, mescid-i Cuma, cami kebir, orta cami, merkez cami gibi isimlerle adlandırılmıştır. İslamiyetin doğuşu ile birlikte Hz. Muhhammet’in ilk camiyi inşa etmesi ile Arap yarımadasında başlayan Ulu Cami geleneği, İslamiyetin yayılması ile birlikte Kuzey Afrika’dan Endülüs’e, Irak ve İran’dan Hindistan’a, Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar uzanan geniş bir coğrafyada devam ettirilmiştir. İslam inancının farz ibadeti olan Cuma namazının kılındığı kutsal mekân olan Ulu Camiler, dünya üzerindeki İslam devletlerinin sanat ve mimarisinin okunabileceği en güzel eserlerdir. Temelde ilk İslam mescidi olan Mescidi Nebevi’nin kurulum şemasına sadık kalınarak İslam coğrafyasında farklı tipte birçok anıtsal Ulu Cami inşa edilmiştir

Keywords

Ulu Cami, İslam Sanatı, Gelenek

Tradition of Great Mosque Islamic Art Outside Anatolia

Abstract

References

• ASLANAPA, O. (2002), “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Kültür ve Sanat”, Türkler Ansiklopedisi, VI, 15-39.
• BAHRİYE, Ü. (1968), İslam Tarihi/Emeviler-Abbasiler, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• BALIK, İ. (2005), Ortaçağ Tarihi ve Medeniyeti, Ankara, Gazi Kitabevi.