Göbekli Tepe Kültürü Heykellerinden Göktürk (Kök-Türk / Türk Kağanlığı) Taş Heykellerine Gelişme

Year 2023, Issue: 4, 1 - 18, 28.09.2023

Yaşar Çoruhlu

Abstract

Türkler, MÖ eski çağlardan beri Orta Avrasya bölgelerinde yayılmış, yerleşmiş
ve çeşitli devletler kurmuş bir millettir. Türklerin atalarına ve Türklerin
yayılma-yerleşme alanlarına en iyi işaret eden sanat eserleri arasında taş insan
heykelleri yer almaktadır.
Türk taş heykellerinin anlam ve hatta biçim bakımından kökeni, ilk dikili taşlar
olan menhirlere ve dolayısıyla Göbekli Tepe Kültürü'ne kadar götürülebilir.
Çünkü Göbekli Tepe kültürü heykelleri ile İç ve Orta Asya Türk heykelleri
arasında biçim ve anlam açısından ilişkiler olduğu anlaşılmaktadır. Bu duruma
işaret eden taş heykellere Göbekli Tepe, Anadolu, Dağlık Altay ve Altaylar,
Sibirya, Moğolistan, Kazakistan ve Kırgızistan'da rastlamaktayız.
Söz konusu heykellerin kronolojisi böylece Neolitik dönemden Türk antik
çağına ve Ortaçağ’a kadar uzanmaktadır. Bu heykellerin yapımı Türk-İslam
Dönemlerinde de devam etmiş ve Türk-İslam mezar taşları bu heykel ve
dikilitaşların dönüşümü sonucu ortaya çıkmıştır.
Okunyev Kültürü taş heykelleri ve dikilitaşları İç-Asya'daki ana evrelerden
birine işaret etmektedir. İlk Göçebeler Çağı olarak adlandırılan dönemde ve
sonrasında İskit-Hun (Hiung-nu) örnekleri benzerlik göstermiş ve daha sonraki
taş heykellerin üsluplarını etkilemiştir.
Göktürk (Kök-Türk / Türk Kağanlığı) taş heykelleri (6-8. yüzyıl) tüm bu bölge
ve dönemlerdeki gelişmelerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.

Keywords

Taş heykel, Dikilitaş, Göbekli Tepe, İskit, Hun, Göktürk

References

• OL’HOVSKİY, V.S. (2005). Monumentalnaya Skul’ptura-Naseleniya Zapadnoy Çasti Evraziyskih Stepey Epohi Rannego Jeleza, Nauka.
• Ol’hovskiy. V.S. (2005). Monumentalnaya Skul’ptura Naseleniya Zapadnoy Çasti Evraziyskih Stepey Epohi Rannego Jeleza, Nauka, Moskova.
• PARZİNGER, H. (2006). Die Frühen Völker Eurasiens Vom Neolithikum Bis Zum Mittelalter, München: Verlag C.H. Beck.
• SCHMIDT, K. (2007). Taş Çağı Avcılarının Gizemli Kutsal Alanı Göbekli Tepe En Eski Tapınağı Yapanlar (Çev. Rüstem Aslan), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.