Osmanlı Saray Ağalarından Reyhan Paşa’nın Mimari Faaliyetleri

Year 2025, Issue: 8, 104 - 111, 29.09.2025

Nihal Kalafat , Celil Arslan

https://doi.org/10.62425/palmet.1755145

Abstract

Sultan 2. Murad dönemi (1421-1444) saray hadımları arasında ismi zikredilen Reyhan Paşa, Osmanlı Devleti’nin siyasi ve ekonomik güç odaklarından biri olan “Dârüssaâde Ağası” makamı içerisinde değerlendirilebilecek en erken tarihli örneklerden birisi olarak zikredilebilmektedir. Edirne Sarayında da bulunmakla birlikte özellikle Topkapı Sarayı içerisinde güçlenmeye başlayan bu makam, Padişahın günlük yaşamını geçirdiği özel bölüme verilen Dârüssaâde’nin idaresinden sorumludur. Dârüssaâde haremlik ve selamlık olarak düzenlenmiş ikili bir şemaya sahiptir: erkeklerin ve padişah hizmetlilerinin bulunduğu “Enderun”; kadınların yaşadığı “Harem”.
Harem’de görevli olan bu yüksek rütbeli memurlar, padişah ve ailesiyle çok yakın bir mesai içerisinde olmaları nedeniyle ekonomik ve siyasi yönden oldukça güçlü konumdadırlar. Bu ekonomik ve siyasi gücün getirdiği sorumluluklar içerisinde tıpkı padişahlar, valide sultanlar, paşalar gibi, dârüssaâde ağaları da Osmanlı dönemi sanatsal faaliyetleri içerisinde hamilik konusunda önemli rol oynamaktadır. Bu sanat etkinlikleri içerisinde kamusal mimari yapıların inşası birincil konumdadır.
Bu çalışmada, erken tarihli bir örnek olarak 2. Murad dönemi saray ağalarından Reyhan Paşa’nın mimari etkinlikleri ortaya koyulmaktadır. Reyhan Paşa hakkında daha önce herhangi bir çalışma yapılmamış olması, inşa ettirdiği yapılar hakkında da sadece kısmi gözlemlerden ibaret aktarımlar yapılmış olması nedeniyle bu çalışma oldukça önem arz etmektedir. Kaynaklarında hakkında pek fazla bilgi bulunmasa da hem Devlet Arşivlerinde hem dönem kaynaklarında kısmi bilgilere ulaşılabilmektedir. Çalışmada izlenen yöntemin ilk basamağını da bu sebeple arşiv taramaları oluşturmaktadır. Reyhan Paşa Bursa, Osmangazi’de bir cami, hamam ve mektep; Bursa Yenişehir’de kendi kabrinin de bulunduğu bir zaviye; Yalova’nın İskender karyesinde bir cami inşa ettirmiştir. Bu yapılar içerisinde mektep, zaviye ve Yalova’daki cami günümüze ulaşamamıştır.

Keywords

dârüssaâde , hadım , mimari , Reyhan Paşa

Architectural Patronage Of Ottoman Court Eunuchs: Reyhan Pasha

Abstract

Reyhan Pasha served as a notable palace eunuch during the reign of Sultan Murad II (1421-1444) and is often recognized as one of the earliest instances of the "Dârüssaâde Ağası" position. This role was a focal point of both political and economic authority within the Ottoman Empire, illustrating the significance of eunuchs in the complex power dynamics of the period. This position, which also existed in Edirne Palace but gained particular significance within Topkapı Palace, was responsible for overseeing the administration of the Dârüssaâde, the private quarters where the Sultan conducted his daily life. The Dârüssaâde featured a dual structure, divided into the harem (for women) and selamlık (men's quarters), comprising the "Enderun," where men and the Sultan's servants lived, and the "Harem," designated for women.
The high-ranking officials within the Harem wielded substantial economic and political influence, largely due to their close relationships with the Sultan and his family. Similar to sultans, valide sultans, and pashas, the dârüssaâde aghas played a vital role in patronage of the art productions during the Ottoman era. Among these artistic pursuits, the construction of public architectural structures was of utmost importance.
This study highlights the architectural contributions of Reyhan Pasha, a palace agha during the reign of Murad II, as an early example of institutional patronage. Although authentic sources provide limited information about him, additional details are available in the State Archives as well as other historical records. Reyhan Pasha was responsible for commissioning the construction of several significant structures, including a mosque, bath, and school in Osmangazi, Bursa; a zawiya (dervish lodge) and his tomb in Yenişehir, Bursa; and a mosque in the village of İskender in Yalova. Unfortunately, the school, zawiya, and the mosque in Yalova have not survived to the present day.

Keywords

dârüssaâde , Reyhan Paşa , architecture , eunuch

References

• Akgündüz, A. ve Öztürk, S. (1999). Bilinmeyen Osmanlı. Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akgündüz, A. (1995). Osmanlı'da Harem. Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Altındağ, Ü. (1992). Dârüssaâde. DİA. 9, 1-3.
• Aslanapa, O. (1970). “Bursa Yenişehir’inde Reyhan Paşa’nın 734 (1333) tarihli mezartaşı ve lahdi”. Sanat Tarihi Yıllığı (ayrıbasım), 3, 59-67.
• Aşık Paşazade (2003). Osmanoğulları’nın tarihi (K. Yavuz ve M.A.Y. Saraç, Haz.). K Kitaplığı.