Özel Gereksinimli Bireylere Serbest Zaman Becerilerinin Öğretimine Yönelik Yapılan Araştırmaların İncelenmesi

Year 2019, Volume: 47, 439 - 455, 12.09.2019

Evgin Çay

https://doi.org/10.9779/pauefd.482383

Abstract

Serbest zaman, bireyin görev ve sorumluluklarını yerine
getirdikten sonra kişisel gelişimi destekleyen, bireyi mutlu eden ve zamanını
verimli geçirmesine yardım eden zaman dilimi olarak tanımlanmaktadır. Özel gereksinimli
bireylerin serbest zamanlarını kaliteli ve verimli geçirmeleri önemli olduğu
için alan yazında serbest zaman becerilerinin öğretimine yönelik pek çok
araştırma yapılmıştır. Bu araştırmada; 2005-2018 yılları arasında hakemli
dergilerde yayımlanmış, özel gereksinimli bireylere serbest zaman becerilerinin
öğretimine yönelik yurt içi ve yurt dışında yapılmış toplam 19 araştırma
incelenmiştir. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi
tekniği kullanılmış, incelenen araştırmalar betimsel olarak analiz edilmiştir.
Betimsel analiz bulguları incelendiğinde incelenen araştırmaların %52,63’ü
zihin yetersizliğe sahip 7-22 yaş arası deneklerle yapıldığı ve araştırmaların
%36,84’ünde eş zamanlı ipucuyla öğretim yönteminin kullanıldığı görülmüştür.
Uygulamaların çoğunlukla deneklerin öğrenim gördükleri sınıflarda yapıldığı,
incelenen 19 araştırmanın hepsinde verileri toplamak için beceri analizi kaydı
tekniği kullanıldığı ve %36,84’ünde sosyal geçerliğe ilişkin veri toplandığı
bulgulanmıştır. Yapılan araştırmalara katılan deneklerin kazandırılmak istenen
hedef becerileri kazandığı görülmüştür.

Keywords

serbest zaman becerisi, döküman analizi, özel gereksinimli birey, serbest zaman

Review of Research on The Teaching of Leisure Time Skills to Individuals with Special Needs

Abstract

Leisure time is defined as the remaining time period after
fulfilling duties and responsibilities, which reinforces personal development,
makes individuals happy and help them spend their time efficiently. Since it is
important for individuals with special needs to spend their leisure time in a
sterling and efficient way, a plenty of research in the literature has focused
on teaching leisure time skills to such individuals. In this study, 19 studies
about teaching leisure time skills to individuals with special needs which were
conducted in Turkey and abroad and published in refereed journals between 2005
and 2016 were investigated. Among qualitative research methods, document
analysis technique was adopted and those 19 studies were analyzed descriptively
in this study. Findings from the descriptive analysis revealed that 52.63% of
the studies had been conducted with intellectual disability subjects aged 7-22
and simultaneous prompting was employed as the teaching method in 36.84% of the
studies. It was also found out that applications were mostly run in subjects’
classrooms, skills analysis recording technique was used to collect data in all
of the studies, and the collected data was about social validity in 36.84% of
those studies.

Keywords

İndividual with special needs, Leisure time, Leisure time skill, Document analysis

References

• Argan M. (Ed.) (2013) Rekreasyon Yönetimi, Anadolu Üniversitesi Web-ofset Tesisleri, Eskişehir.
• Aytaç, Ö (2002). Boş zaman üzerine kuramsal yaklaşımlar, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(1), 232-233.
• *Aslan,Y ve Eratay,E., (2009). Zihin engelli bireylere kumaş üzerine çizilen desene pul işleme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 2009, 10(2) 15-34.
• *Aykut, Ç., Dayı, E., Emecen-Dağseven, D.ve Karasu, N. (2014). Zihin engelli öğrencilere küçük grup öğretimi sırasında video ipucu kullanılarak zincirleme becerilerin kazandırılması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 14(3), 1075-1087.*Blum-Dimaya, A., Reeve, S.A., Reeve, K.F., & Hoch, H. (2010). Teaching children with autism to play a video game using activity schedules and game-embedded simultaneous video modeling. Education and Treatment of Children, 33(3), 351-370.
• Bolat, Y. ve Tekin, M. (2017). Üstün yeteneklilerin eğitimi araştırmalarında eğilimler: Yöntem Bilimsel Bir Analiz, International Journal Of Eurasia Social Sciences, Vol: 8, Issue: 27, pp. (609-629).
• *Chan, J. M., Lambdin, L., Van Laarhoven, T. & Johnson, J. W. (2013). Teaching leisure skills to an adult with developmental disabilities using a video prompting intervention package. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 48 (3), 412-420.
• *Carlile, K. A., Reeve, S. A., Reeve, K. F., ve DeBar, R. M. (2013). Using activity schedules on the iPod touch to teach leisure skills to children with autism. Education and Treatment of Children, 36(2), 33-57. Retrieved from http://muse.jhu.edu/journals/education_and_treatment_of_children/v036/ 36.2.carlile.html
• Coşkun, İ., Dündar, Ş., ve Parlak, C. (2014). Türkiye’de özel eğitim alanında yapılmış lisansüstü tezlerin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi(2008-2013). Ege Eğitim Dergisi, 15(2), 375-396.
• *Chan, J. M., Lambdin, L., Graham, K., Fragale, C. & Davis T. (2014). A Picture-based activity schedule intervention to teach adults with mild intellectual disability to use an iPad during a leisure activity. Journal of Behavioral Education, 23, 247- 257.
• *Cannella-Malone, H. I., Miller, O., Schaefer, J. M., Jimenez, E. D., Justin, E., & Sabielny, L. M. (2016). Using video prompting to teach leisure skills to students with significant disabilities. Exceptional Children, 82(4): 463–478
• Çelik, P., Sarı, M. M. ve Yıldırım-Doğru, S. (2015). Türkiye’de ve Avrupa’da 2000-2013 yılları arasında özel gereksinimli çocuklarla ilgili yapılmış olan müzik eğitimi çalışmalarının değerlendirilmesi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 2 (1), 10-28.
• *Çuhadar, S. (2008). Resimli etkinlik çizelgeleri ile sunulan öğretim sürecinin otistik özellikler gösteren çocukların serbest zaman becerilerini öğrenmeleri üzerindeki etkililiği. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• *Çankaya, Ö. (2011). Zihinsel engelli öğrencilere haroşa örgü örme becerisinin öğretiminde eş zamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu. *Çay, E., ve Özbey, F. (2016). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere gitarla ritim atma becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. VII. Hisarlı Ahmet Sempozyumunda sunulmuş bildiri, Kütahya, Türkiye.
• *Eldeniz Çetin, M., ve Çay, E. (2016). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere bowling becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucunun etkililiği. Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (9), 441-455.
• Güven, D., ve Vuran, S. (2015). Otizm spekturum bozukluğu olan bireylerin sosyal becerilerini geliştirilmesinde grup müdahaleleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 16 (1), 29-51.
• Greenhalgh, T. (1997). How to read a paper: Papers that summarize other papers (systematic reviews and meta-analyses). BMJ, 315, 672-675.
• Gay, L. R., Mills, G. E., & Airasian, P. (2006). Educational research: Competencies for analysis and application. New Jersey: Merill Prentice Hall
• *Gökmen, C., Tekinarslan, E. ve Tekinarslan, İ., Ç., (2015). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere bilgisayarda eğitsel cd izleme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(Özel Sayı), 190-217.
• Hacıoğlu, N., Gökdeniz, A. ve Dinç, Y. (2009), Boş Zaman ve Rekreasyon Yönetimi, Detay Yayıncılık, Ankara.
• *Hammond, D.L., Whatley, A.D., Ayres, K.M. & Gast, D.L. (2010). Effectiveness of video modeling to teach "ipod" use to students with moderate ıntellectual disabilities. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 45 (4), 525-538.
• Kılıçkaya, A. ve Zelyurt, H. (2015). Okul öncesi programlarında özel gereksinimli bireylerin yer alma durumlarının incelenmesi (1989-2013). Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, Nisan, 200-212.
• Kizir, M., ve Çifci-Tekinarslan, İ. (2016). İşitme yetersizliği olan bireylere sosyal beceri öğretimi: Bir gözden geçirme. Curr Res Educ, 2(3) ∙ 149-164
• *Kagohara, D. M. (2011). Three student with developmental disabilities learn to operate an iPod toAccess age-appropriate entertaintment videos. Journal of Behavioral Education, 20, 33-43.*Kagohara, D., Sigafoos, J., Achmadi, D., van der Meer, L., O’Reilly, M. F. & Lancioni, G. E. (2011). Teaching students with developmental disabilities to operate an iPod Touch ® to listen to music. Research in Developmental Disabilities, 32, 2987-2992.
• Kurt, O. (2006) Otistik özellikler gösteren çocuklara zincirleme serbest zaman becerilerinin öğretiminde sabit bekleme süreli öğretimin ve eşzamanlı ipucuyla öğretimin gömülü öğretimle sunulmasının etkililik ve verimlilikleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Lustyk KB, Widman L, Paschane AA, & Olson, KC (2004). Physical activity and quality of life: Assessing the influence of activity frequency, intensity, volume, and motives. Behavioral Medicine, 30, 124-131.
• Mull RF, Bayless KG, Ross CM, & Jamieson LM. (1997). Recreational Sport Management. (3th Edition) USA: Human Kinetics.
• MEGEP, Serbest Zaman Etkinlikleri (2008). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Mosston, M., & Ashworth, S., (2000). Çeviri : Eda Tüzemen. Düzenleme; Gıyasettin Demirhan, Beden Eğitimi Öğretimi, Bağırgan Yayınevi, Sporsal Kuram Dizisi, 30. Ankara, s.1
• Olçay-Gül, S., ve Vuran, S. (2010). Sosyal becerilerin öğretiminde video model yöntemiyle yürütülen araştırmaların analizi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10(1), 217-274.
• Önder S. (2003). Selçuk Üniversitesi öğrencilerinin rekreasyonel eğilim ve taleplerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi. Ziraat Fakültesi Dergisi, 17 (32), 31-38
• Özbey, F. ve Diken, I. H. (2010). Review of studies on job-vocational education and employment of individuals with mental disability. Special Education Journal, 11(2), 19-42.
• *Seward, J., Schuster, J. W., Ault, M. J., Collins, B. C., & Hall, M. (2014). Comparing simultaneous prompting and constant time delay to teach leisure skills to students with moderate intellectual disability. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 49(3), 381-395.
• Schleien, S., Meyer, L., Heyne, L.& Biel Brandt, B. (1995). Lifelong leisure skills and lifestyles for persons with developmental disabilities. Baltimore: Paul H. Brookes.
• Stumbo, N. (1992). Leisure education II: More activities and resources. State College, PA: Venture.
• Sucuoğlu, B. (2009). Zihin engelliler ve eğitimleri. Ankara: Kök Yayıncılık, Şubat.
• Trainor, S., Delfabbro, P., Anderson, S. & Winefield, A. ( 2009). Leisure Activities and Adolescent Psychological Well Being. Journal of Adolescence,3(03), 8-13.
• Torkildsen G. (2005). Recreation and leisure management (5th Edition). London and New York: Routledge, Taylor and Francis Group.
• Toper-Korkmaz, Ö. (2012). Basmakalıp (Stereotipik) davranışların azaltılmasında yeni bir strateji: Tepkiyi yarıda kesme ve yönlendirme. Özel Eğitim Dergisi, 13(1).
• Vuran, S. ve Sönmez, M. (2008). Sosyal geçerlik kavramı ve Türkiye’de özel eğitim alanında yürütülen lisansüstü tezlerde sosyal geçerliğin değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, 9(1), 55-65.
• Yücesoy-Özkan, Ş. ve Sönmez, M. (2011). Yetersizliği olan bireylerle yapılmış ve kendini yönetme stratejilerinin kullanıldığı tek denekli araştırmaların incelenmesi: Bir meta-analiz çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11, 795-821.
• Yılmaz, A., Şentürk, U., Demir E., (2015). Zihinsel engellilerde fiziksel aktiviteye yönelik uygulamaların içerik analizi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13, 312-327.
• *Yücesoy-Özkan, Ş. ve Gürsel, O., (2006). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere fotokopi çekme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 7(2), 29-45.
• *Yilmaz, I., Birkan, B., Konukman, E, ve Erkan, M. (2005). Using constant time delay procedure to teach aquatic play skills for children with autism. Education and Training in Autism ve Developmental Disabilities, 40(1), 171-182.
• *Yanardağ, M., Birkan, B., Yılmaz, İ., Konukman, F., Agbuga, B., ve Lieberman, L. (2011). The effects of least-to-most prompting procedure in teaching basic tennis skills to children with autism. Kinesiology: International Journal of Fundamental and Applied Kinesiology (SSCI), 43 (1), 44-55.