Hisham b. Life and Theological Views of Amr al-Futi (d. 218/833)

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 709 - 735, 31.12.2024

Yasin Ulutaş

https://doi.org/10.17859/pauifd.1526959

Abstract

Hişâm b. Amr el-Fûtî’nin (ö. 218/833) Hayatı ve Kelâmî Görüşleri

Abstract

İslam düşüncesinin teşekkül sürecinde yaşayan Hişâm b. Amr, döneminin en iyi kelamcılarından ders almak suretiyle entelektüel bir bilgi birikimine sahip olmuştur. Basra Mutezilesi içerisinde yetişen müellif, edindiği bilgi birikimi ile toplumun sorunlarıyla ilgilenmiş, birçok öğrenci yetiştirmiş ve eser yazmıştır. Temel konularda mensup olduğu ekolün görüşlerini savunmakla beraber, birçok konuda kendine özgü görüşler ortaya koymuş ve insanları aydınlatmaya çalışmıştır. Kelam ilminin teşekkül döneminde itikadî konuların hangi mecrada tartışıldığını göstermesi bakımından erken dönme kelamcılarının ortaya koydukları görüşlerinin bilinmesi ve geçmişteki ilmi müktesebatı ortaya çıkması açısından önemlidir. Makale, kelamî konularda özgün görüşleri olan Hişâm b. Amr’ın klasik eserlerde dağınık halde bulunan görüşlerini tasnif ederek bir araya getirmeyi hedeflemektedir. Müellifin eser-leri günümüze gelmediğinden dolayı mevcut klasik eserler taranmak suretiyle görüşleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Kelam, Mutezile, Görüşler, Hişâm b. Amr

References

• Abdülhamid, İrfan. İslam’da İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları. Ankara: Türki-ye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Bağdâdî, Abdülkadir el-. Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1990.
• Câhiz, Ebu Osman Bahr b. Amr el-. Resâilü’c-Câhiz. şrh. Ali Ebu Mülhim. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitâbü’t-Ta’rîfât. Beyrut: Dârü Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-mevâkıf. Çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Cüveyni, İmâmü’l-Haremeyn. Kitâbü’l-irşâd. çev. Adnan Bülent Baloğlu ve diğer. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Ebû Hanîfe. Kitâbü fıkhi’l-ekber. Haydarabâd: Dâiretü’l-Me’ârîf, 1979.
• Emin, Ahmet. Fecrü’l-İslâm. çev. Ahmed Serdaroğlu. Ankara: Kılıç Kitabevi, 1976.
• Eş‘ârî, Ebü’l-Hasan el-. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn. çev. Ömer Aydın-Mehmet Dalkılıç. İstanbul: TYEKB Yayınları, 2019.
• Gün, Faruk. “Mehdîlik İnancı Üzerine Bir İnceleme”. Artuklu Akademi Dergisi 4/1 (2017),
• Gün, Faruk. “İmâmet Meselesi Bağlamında Fırkalaşma Problemi Mesâ’ilü’l-İmâme Örneği”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (Haziran 2024), 249-272. 99-130.
• Gün, Faruk. “Gayb Âlemini Bilmenin İmkânı Üzerine Bir İnceleme”. Dergiabant 12/1 (Mayıs 2024), 150-168.
• Gün, Faruk. Varlıkta İlahi Adalet, Fatalizm ve İnsan Sorumluluğu-Fahreddîn er-Râzî. İstanbul: Kitap Dünyası 2024), 119-124.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehva ve’n-Nihal. çev. Halil İbrahim Bulut. İstanbul: T.C. Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• İbn Murtezâ, Ahmed b. Yahya b. el- Tabakâtü’l-Mu’tezile. Beyrut: Darü’l-Müntezir, 1988.
• İbn Nâsır, Muhammed b. Abdullah Nâsırü’d-Din. Tevzîh el-müştebih fî zabti es-mâî er-rivâyeti ve’l-ensâbîhim ve el-kâbihim ve künnâhüm, thk. Muhammed Nâ’im Arksüsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Nedim, Muhammed b. İshak en-. el-Fihrist. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: TYEKB Yayınları, 2019.
• İbnu’r-Râvendî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Yahyâ b. Muhammed b. İshak. Kitâbü fâdihatü’l-Mu’tezile. Paris, Edıtıons Oueıdat, 1975.
• Ka’bî, Ebi’l-Kâsım Abdullah b. Ahmed el-. Fazlü’l-i’tizâl Tabakatü’l-Mu’tezile. thk. Fûad Seyyid. Tunus: Dârü’t-Tunûsiye, 1974.
• Ka’bî, Ebû’l-Kâsım Abdullâh b. Ahmed el-Belhî. Kitâbu’l-makâlât. thk. Hüseyin Hansu vd. İstanbul: Ku’ran Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2018.
• Kâdî Abdülcebbâr, b. Ahmed el-Hemedânî. Şerhu’l Usûli’l-Hamse. çev. İlyas Çe-lebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. Fadlü’l-i’tizal ve tabakâtü’l-Mu’tezile ve mübâyenetihim lisâiri’l-muhâlîfin. thk. Fuad Seyyid. Tunus: ed-Dârü’t-Tunisiyye, Li’n-Neşr, 1974.
• Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâiler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Kur’ân Yolu Meâli ve Tefsiri, haz. Komisyon. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın-ları, 2007.
• Malatî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Ahmed el-. et-Tenbîh ve’r-red. thk. Muhamme Zâhir el-Kevserî. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2007.
• Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn el-. et-Tembîh ve’l-İşrâf. Kahire: Dârü es-Sâvî, 1431.
• Nesefi, Ebü’l-Muîn en-. Tabsıratü’l-edille fî usûlli’d-dî. haz. Hüseyin Atay. DİB Yayın-ları, 2004.
• Öz, Mustafa. “Bekriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/370-371. İs-tanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Sabûnî, Nûreddin es-. Mâturîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1978.
• Sâhib b. Âbbâd. “el-İbâne ‘an mezhebi ehli’l-adl bi hüceci’l-Kur’ân ve’l-a’kl”. Nefâisü’l- ma’tûtât. thk. Hasan el-Yâsîn. Bağdat: Mektebetü’n-Nahza, 1964.
• Sakkâf, Eş-Şeyh Alevî b. Abdülkâdir es-. Mevsûa’tü’l-firek el-müntesibetün lil-İslâm. el-Dürerü Sünniye, 1433), 3/360. www. dorar.net (04.02.2024 saat1145).
• Seyyid, Rıdvan. Tefsir’ü Ebî Bekr el-Esem. thk. Hıdır Muhammed Nabha. Beyrut: Darü Kütübi’l-İlmiye, 2007.
• Sübkî, Alî b. Abdilkâfî es-. el-İbhâc fî şerhî’l-minhâc. thk. Ahmed Cemâl Zemzemî-Nûreddîn Abdülcebbâr Sağîrî. Mekke: Dârü’l-bûhûs li’d-dirâseti’l-İslâmiyyeti ve ihyâ’i t-türâs, 2004.
• Şehristânî, Muhammed eş-. el-Milel ve’n-nihal. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Lıtera Ya-yıncılık, 2011.
• Teftâzânî, Sa’dûddîn Mes’ûd b. Fahreddîn et-. Şerhu’l-Akâid. haz. Süleyman Uludağ İsttanbul: Dergâh Yayınları, 2015.
• Zehebî, Şemseddîn Ebü Abdullah Muhammed b. Abdullah ez-. Târîhü’l-İslâm. thk. Abdüsselâm et-Tedmürî. Beyrut: Dârü Kütübi’l-Arabiyye, 1994.