Kader Algısı ve Psikolojik İyi Oluş Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 120 - 144, 30.06.2025

Nurun Nisa Bayram , Faruk Karaca

https://doi.org/10.17859/pauifd.1657795

Abstract

Kader algısı, bireyin yaşam olaylarını açıklarken kadere nasıl bir anlam yüklediği ve ne kadar atıf yaptığı ile ilgili bir durumdur. Araştırmanın amacı bireyin bu süreçte tüm atfı kendisine yaptığı Mutezile; tüm atfı kadere yaptığı Cebriyye ve hem kendisine hem de kadere atıf yaptığı Ehl-i Sünnet kader algısı olmak üzere üç temel kader algısının psikolojik iyi oluşla ilişkisinin incelenmesidir. Çalışma ilişkisel tarama desenine göre tasarlanmıştır. Araştırma “Kader Algıları Ölçeği” ve “Psikolojik İyi Olma Ölçekleri-42” kullanılarak 914 kişi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda Cebriyye kader algısı ve psikolojik iyi oluş toplam skoru arasında negatif; Ehl-i sünnet kader algısı ve psikolojik iyi oluş toplam skoru arasında ise pozitif yönde anlamlı ilişki tespit edilirken Mutezile kader algısı ve psikolojik iyi oluş toplam skoru arasında anlamlı ilişki bulunamamıştır. Bu durum bireyin yaşam olaylarını açıklarken hem kendisine hem de Tanrı’ya ortak bir şekilde yükleme yapmasının psikolojik iyi oluşla pozitif; bireyin kendini pasif görüp sadece kadere atıf yapmasının ise negatif ilişkili olduğunu ortaya koymuştur.

Keywords

Din Psikolojisi, Yükleme Teorisi, Kader Algıları, Mutezile, Ehl-i Sünnet, Cebriyye

Ethical Statement

Çalışmanın verileri 2020 yılından önce toplanmıştır.

A Quantitative Study on the Relationship Between Fate Perception and Psychological Well-Being

Abstract

The perception of fate is a situation related to how the individual attributes meaning to fate and how much he attributes it when explaining life events. This situation is addressed in three basic ways: the Mu'tazila, the Cebriyye and the Ehl-i Sunnet perception of fate. The aim of the research is to examine the relationship between these three perception and psychological well-being. The study was designed according to the relational screening design. The sample of the study is 914 people and the “Fate Perception Scale” and “Psychological Well-being Scales-42” were used in the study. As a result of the research, a negative significant relationship was found between the Cebriyye perception of fate and the total score of psychological well-being; a positive significant relationship was found between the Ehl-i Sunnet perception of fate and the total score of psychological well-being, while no significant relationship was found between the Mu'tazila perception of fate and the total score of psychological well-being.

Keywords

Psychology of Religion, Attribution Theory, Fate Perceptions, Mutezile, Ehl-i Sunnet, Cebriyye

References

• Adibe Agbo, A., Ndubisi Ngwu, C., Gloria Onah, N., & E.Iwundu, I. (2024). Religiosity And Well-Being Among Nigerians: Exploring The Mediating Role of Fatalism. Journal of Psychology in Africa. Informa UK Limited. https://doi.org/10.1080/14330237.2024.2314363
• Andırın, U. (2020). Üniversite Sınav Sürecinde Kader Algısı ve Sınav Anksiyetesi İlişkisi. İstanbul: İstanbul Gelişim Üniversitesi, Sosyal bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Aydın, C. (2019). “Kader İnancının Savunma Mekanizması ve Dini Başa Çıkma Kavramları Açısından Değerlendirilmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/35, 101-122.
• Aydın, Z., & Esen, E. (1997). “Türkiye’de Deprem Zararlarının Çok Olması ile Kader İnancı Arasındaki İlişki”. Diyanet İlmi Dergi, 33 (3), 59-74.
• Ayten, A. (2012). Tanrı’ya Sığınmak. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Bailey, J., & Hayes, A. (1998). “Religious Attributions of Responsibility: A Review of Amprical Literature and Development of an Insturment.”. Counseling and Values, (43), 49-62.
• Batman, E. (2008). Yaşamın Zorluklarıyla Başa Çıkmada Kader İnancının Rolü. Yüksek Lisans Çalışması. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Baytiyeh, H. & Naja, M. (2016). The Effects of Fatalism And Denial on Earthquake Preparedness Levels. Disaster Pre-vention and Management, 25(2), 154–167.
• Brittain, K., M.Christy, S., & M.Rawl, S. (2016). African American Patients’ Intent to Screen for Colorectal Cancer: Do Cultural Factors Health Literacy Knowledge Age and Gender Matter? Journal of Health Care for the Poor and Underserved. Project Muse. https://doi.org/10.1353/hpu.2016.0022
• Budak, S. (2017). Psikoloji Sözlüğü (5.bs). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2013). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem akademi yayıncılık.
• Certel, H. (2014). Din Psikolojisi. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma Deseni. (3. bs.). (Çev.: Selçuk Beşir Demir). Ankara: Eğiten Kitap.
• Cüceloğlu, D. (2017). İnsan ve Davranışı. (35. bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çınar, M. (2021). “Dindarlığın Psikolojik İyi Oluş Üzerine Etkisi: Meta-Analitik Bir Çalışma”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/2 (Aralık 2021), 583-596. https://doi.org/10.18505/cuid.972956.
• Díaz, D., Blanco, A., Bajo, M. & Stavraki, M. (2015). “Fatalism and Well-Being Across Hispanic Cultures: The Social Fatalism Scales (SFS)”. Social Indicators Research, 124 (3), 929-945.
• Doğan, Mebrure. “Üniversite Öğrencilerinin Kader Algıları: Metaforik BirAraştırma”. Kader 19/2 (Aralık 2021), 645-677. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1010464
• Doğulu, C. (2022). Lay Beliefs About Fatalism: Development of a General Fatalism Scale (GFAT). Journal of Clinical Psychology Research, 6(2), 213-231.
• Düzgün, Ş. A. (2013). “Kader’i Farklı Kategoriler İçinde Okumanın İmkânı”. Kelam Araştırmaları, 11 (2), 1-10.
• Göcen, G. (2012). Şükür Ve Psikolojik İyi Olma Arasındaki İlişki Üzerine Bir Alan Araştırması. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TDK. Güncel Türkçe Sözlük, www.tdk.gov.tr . Erişim: 20 Ocak 2021.
• Güneş, K. (2011). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Tam Eğitim Matbaacılık.
• Gürses, İ. (2008). “Yükleme Teorisi ve Din İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. T.C. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2), 359-377.
• Hayes, J., & Clerk, L. (2021). Fatalism in the Early Days of the COVID-19 Pandemic: Implications for Mitigation and Mental Health. Frontiers in Psychology. Frontiers Media. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2021.560092
• Hornby, A. S. (2015). Oxford Advanced Learner’s Dictionary (9. bs.). China: Oxford University Press.
• Horozcu, Ü. (2018). “Teistik Kader Algısı Ölçeği’nin Geliştirilmesi: Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması”. Darülfünun İlahiyat Dergisi, 29 (1), 9–24.
• Hökelekli, H. (2018). Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İbn Manzûr. (h.1119). Lisânü’l-‘Arab. Kahire: Daru’l-Meârif.
• İsfahani, Rağıb. (2010). Müfredât-Kur’an Kavramları Sözlüğü (2. bs.). (Çev.: Y. Türker). Pınar Yayınları.
• Kağıtçıbaşı Ç., & Cemalcılar Z. (2017). Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar (19. bs.). İstanbul: Evrim Yayınevi.
• Kandemir, Y. (2006). Kader İnancının Psikoterapik Açıdan Fonksiyonu. (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kara, E. (2009). Öğrenilmiş Çaresizlik Davranışının Genellenme Derecesi ile Kader İnancı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaca, F. (2006). “Kader Algısı -Ruh Sağlığı İlişkisi Üzerine Empirik Bir Araştırma”. İslami Araştırmalar Dergisi, 19 (3), 479-489.
• Karaca, F. (2015). Din Psikolojisi (2. bs.). Trabzon: Eser Ofset.
• Karaca, F., Kilit, N., & Çınar, M. (2018). “Kader Algıları Ölçeği”. S. Salman & Z. Gölen (Eds.). V. Uluslararası Multidisipliner Çalışmaları Sempozyumu (Isms) Tam Metin Kitabı. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Kartopu, S. (2012). Kaygının Kader Algıları ile İlişkisi. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kartopu, Saffet. “Kaygının Kader Algıları İle İlişkisi-(Kahramanmaraş Örneği)”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Haziran 2013), 238-260.
• Kaya, Alim – Bozkur, Binaz. “Kadercilik Eğilimi Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 11/3 (2015), 935-946.
• Kayıklık, H. (2002). “Bireysel Dindarlığın Psikolojik Kaynakları.”. Dini Araştırmalar, 5 (13), 27-40.
• Kilit, N. N. (2019). Kader Algısı- Psikolojik İyi Oluş İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. (Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koenig, H. G., Pargament, K. I., & Nielsen, J. (1998). “Religious Coping and Health Status in Medically İll Hospitalized Older Adults.” The Journal of Nervous and Mental Disease, 186(9), 513-521.
• Korkmaz-Çalışkan, B. (2021). Kader Algısı ve Otoriteryen Kişilik Arasındaki İlişki Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Lisanüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Köse, A., Küçükcan, T. (2006). Deprem ve Din. İstanbul: Emre Yayınları.
• Macit, M. (2014). Boyun Eğme-Başa Çıkma Sarkacında Kadercilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• McClure, J., Sutton, R. M., & Sibley, C. G. (2007). “Listen-ing to Reporters or Engineers? How İnstance-Based Mes- Sages About Building Design Affect Earthquake Fatalism”. Journal of Applied Social Psychology, 37(9), 1956-1973.
• Niederdeppe, J. & Levy, A. G. (2007). “Fatalistic Beliefs About Cancer Prevention And Three Prevention Behaviors”. Cancer Epidemiology, Biomarkers and Prevention, 16(5), 998–1003.
• Nordfjaern, T., Mehdizadeh, M., & Fallah Zavareh, M. (2021). “Social Psychology of Coronavirus Disease 2019: Do Fatalism and Comparative Optimism Affect Attitudes And Adherence To Sanitary Protocols?” Frontiers in Psy-chology, 12,623005.
• Otanga, H., & Ogembo, J. (2022). “Fatalistic Beliefs Emotions and Attitudes Towards COVID-19 Prevention Among Young Adults”. Global Journal of Psychology Research: New Trends and Issues. https://doi.org/10.18844/gjpr.v12i2.7066
• Öge, S. (2014). “Arabesk Kader Algısı-Orhan Gencebay Örneği-.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (41), 48-76.
• Öztürk, R. (2011). “İslam Düşüncesinde Kaderci Anlayışın Sosyal ve Kültürel Temelleri”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 9/1 (Şubat 2011), 127-156. https://doi.org/10.18317/kader.97665
• Pargament, K. I., Smith, B. W., Koenig, H. G., & Perez, L. (1998). “Patterns of Positive and Negative Religious Coping With Major Life Stressors”. Journal for the Scientific Study of Religion, 710-724.
• Peker, H. (2018). Ruh Sağlığı ve Dini İnanç. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Powe, B. D. & Finnie, R. (2003). “Cancer Fatalism: The State of the Science.” Cancer Nursing, 26(6), 454–467.
• Proudfoot, W., & Shaver, P. (1975). “Attribution Theory and the Psychology of Religion”. Journal for the Scientific Study of Religion, 14 (4), 317-330.
• Seçer, İ. (2013). SPSS ve LISREL ile Pratik Veri Analizi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Shahid, F., Beshai, S., & DelRosario, N. (2020). “Fatalism and Depressive Symptoms: Active and Passive Forms of Fatalism Differentially Predict Depression.” J Relig Health. PubMed. https://doi.org/10.1007/s10943-020-01024-5
• Spilka, B., Shaver P., & Kirkpatrick L. (1985). “A General Attribution Theory fort he Psychology of Religion”. Journal fort he Scientific Study of Religion, 24, 4, 1-20.
• Spilka, B., Shaver P., & Kirkpatrick L. (2001). “Din Psikolojisi Açısından Genel Bir Atıf Teorisi”. (Çev., A. Kuşat). E. Ü. İlahiyat Fak. Dergisi, (11), 173-196.
• Şahin, H. (2011). “İlk Dönem Kader Tartışmalarında Siyasetin Rolü.” Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (36), 47-70.
• Trochim, W. M., & Donelly, J. P. (2006). The Research Methods Knowledge Base (3. bs.). Cincinnati: Atomic Dog. Tsai, W., & Huei-yuWang, J. (2022). “Fatalism and Psychological Distress Among Chinese American Breast Cancer Survivors: Mediating Role of Perceived Self-control and Fear of Cancer Recurrence.” International Journal of Behavioral Medicine. Springer Science and Business Media LLC. https://doi.org/10.1007/s12529-022-10136-z
• Ulu, M. (2018). “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Psikolojik İyi Oluşları İle Değer Yönelimleri Arasındaki İlişki.” Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(37), 183-215. https://doi.org/10.17335/sakaifd.414012
• Walker, R. J., Smalls, B. L., Hernandez-Tejada, M. A., Campbell, J. A., Davis, K. S., & Egede, L. E. (2012). “Effect of Diabetes Fatalism on Medication Adherence And Self-Care Behaviors in Adults With Diabetes.” General Hospital Psychiatry, 34(6), 598–603.
• Vural, M. E. (2016). Yetişkinlerde Alçakgönüllülük, Dindarlık ve Psikolojik İyi Oluş İlişkisi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yaparel, Recep. (1994). “Depresyon ve Dini İnançlar ile Tabiatüstü Nedensel Yüklemeler Arasındaki İlişkiler”. D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, (8), 275-299.
• Yapıcı, A. (2003). “Fiziksel ve Sosyal Hadiselere Sebep Atfetmede Dinin Rolü.”. Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (1), 127-166.
• Yavuz, Y. Ş. (2001). “Kader”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 24, 58-63. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.